İSTANBUL GİZEMLERİ BÜYÜLER, YATIRLAR, İNANÇLAR

İSTANBUL GİZEMLERİ

BÜYÜLER, YATIRLAR,

İNANÇLAR

İÇİNDEKİLER

Sunuş

Eskilerin Gizemleri 9

Mekânlar ve Gizemler 28

İstanbul İnanışları 47

Gizemciler İstanbul'da 64

Örgütler ve Bireyler ., 86

Gizemde Çağdaş Olmak 107

Gizemler ve Yorumlar 129

İstanbul Büyüleri 151

Bir Son Deyiş Gibi 184

Kaynakça 187

SUNUŞ

Yüzyıllardan beri İstanbul hakkında pek çok şeyler yazıldı,

İstanbul'lu olan ve olmayanlar yazdı, İstanbul'u bilen ve bilmeyenler,

İstanbul'u yaşayan ve yaşamayanlar, içinde bulunanlar

ve gelip geçenler yazdı. İstanbul'u Batılılar ve Doğulular yazdı,

t üm değişik adları ile, heyecanla, merak, ilgi ve sevgi ile, şaşırarak,

bazen bozularak. İstanbul yazıldı, yazılıyor ve hiç durmaksızın

yazılacak, anlatılacak ve araştırılacaktır, İstanbul İstanbul ve

dünya dünya olduğu sürece.

Dünyanın t üm büyük ve eski kentleri, Roma, Paris, Londra,

Prag v.b. her zaman bir merkez görev ve işlevini gördüler. İstanbul

da böyledir: bir tarih, kültür, sanat ve düşünce merkezi olarak.

Ancak İstanbul'un bir farkı ve bir özelliği vardır, her zaman

olmuştur. İstanbul bir kültür, uygarlık ve bunlardan oluşan bir inanışlar

potasıdır. Doğu ile Batının değişmeyen bir buluşma, kaynaşma

noktası, bir odak noktası ve ola ki «manyetik» bir alan.

Ve tarihin yükünü omuzlarında taşıyan, tarihin izleri ile dolup

taşan her büyük ve eski kent gibi İstanbul da gizemleri olan,

gizemler yaratan bir gizemdir. Ve öyle olmayı sürdürüyor.

Ancak «gizem» sözcüğünü kullandığımızda amacımız nedir,

bir araştırmaya girdiysek neyi, neden araştırmak istedik, ne tür

sonuçlar bekleyerek?

Gizem bir sırdır, gizli tutulan, gizli anlamları, giderek değerleri

olan bir «şey»dir. Bir kavram, bir kuram, bir bilgi, inanış, olaydır

gizem. Bir arayış ve evrensel bir sentezdir. Bazen bir hayal,

bir fantezi, bir masal da olabilir hatta bir uydurma. Ancak bir kişi,

toplum ya da bir kent için gizem bir «arka yaka», bir «gizli yüz»,

bir bilinmeyen veya açıklanamayandır, öyle de olabilir.

Bu araştırmanın amacı alternatif, belki az bilinen, unutulmak

üzere olan, sararmış yapraklarda, kaynaklarda kalmış bir İstanbul

portresini çizmektir, içinde yaşadığımız bu kentin doğaüstücü,

düşündürücü ola ki eğlendirici kimliğini saptamaktır, dününü

ve bugününü, karanlıklarını ve tedirginliklerini başka ve değişik

bağlantılarla bağlamak ve olanakların dahilinde, «resimlendirmek.

»

İstanbul kendi başına bir gizemdir, bir gizem tarihi ve bir

gizemler merkezidir her tür ve çeşidinden. Ve İstanbul yüzyıllardan

beri süregelen bir arayışın buluşma noktasıdır, ölümsüzlerin,

gizli ve bilinmeyen üstünlerin, bilgelerin, gizemcilerin ve de şarlatanların

uğrağıdır.

Onların ve başkalarının arayışı bizim de arayışımız oldu bu

sayfalar boyunca, katılmanızı dilediğimiz heyecanlı bir maceraya

yol açtı.

Bize böyle bir maceraya çıkabilmemiz için olanak tanıyan

Hüsnü Terek'e, bizi sürekli yüreklendiren, kaynak avına çıkan

Orkun Uçar'a teşekkürü bir borç biliriz.

Popüler gizemlere ekranlarını açan özel kanalların moda

deyimiyle «bizi izlemeye devam edin!»

GIOVANNI SCOGNAMILLO

BIRINCI BÖLÜM

ESKİLERİN GİZEMLERİ

Fethedilen İstanbul'dan önce bir Bizans vardır ya da bir

Doğu Roma İmparatorluğu ve ondan önce de bir Bizans öncesi,

gide gide mitolojinin inanışlarına, efsanelerine ve Olimpos'un tanrılarına

kadar varan.

Çok gerilere gidip M.Ö. 667 yılına ulaştığımızda karşımıza ilk

Byzantion'u kuran Megara'lılar çıkıyor. Ya daha daha öncesi? Ya

Bizans'tan ve İstanbul'dan çok önce buralara kadar gelip yerleşen

Keltler?

Her insanın yaşamı -ve kendisi- nasıl ki zamanla çözülen

veya hiç çözümlenmeyen, aksine derinleşen bir gizem ise kentlerin

yaşamı ve geçmişi de bir başka gizemdir, özellikle İstanbul

gibi «merkez» olan kentler için.

İstanbul'u 1550'lerde ziyaret eden Flaman gezgincisi Ogier

Ghisen von Busbeek kendine bir soru sorar: «Bütün dünyanın

başkenti burası mı?» diye. Ve Fransız ozanı Alphonse de Lamartine

bir yorumda bulunur: «Doğa burasını dünyanın başkenti

olmak için yaratmışa benziyor» diyerek.

İstanbul'a gelip heyecanlar geçiren çoğu Batılıların görüşüdür

bu ve bu görüşün ne denli doğru olduğunu İstanbul'da yaşayan

bizler herkesten daha iyi biliyoruz.

Eski olmak, çok geçmiş çok görmüş olmak hem birikim,

hem de bir ayrıcalıktır. Belirli, kalıcı, gözle görülebilen, elle dokunulabilen

izler taşımak - k i , bir eski kent için bunlar surlar, kale-

- 9 —

ler, hisarlar, binalar v . b . ' d i r - başka, bu izlerin geçmişini, geçmiş

anlamlarını çözmek başkadır.

İstanbul herkesi çekiyor: yazarı, ozanı, düşünürü, araştırmacıyı,

maceraseveri, meraklıyı, burnu havada turisti, bir anda duygulananı

ve soğuk soğuk bakanı, önyargılı olanı ile bilgi, ölçü ile

değerlendireni. Ve bir gerçek «merkez» olduğundan istanbul, bilinen

ve bilinmeyen olanaklar sunduğundan, ticaret erbabı gezginciyi

de çeker.

1260 yılında Venedik'ten Nicolo ve Maffeo Polo adlı iki kardeş

gelir İstanbul'a. Polo kardeşler İstanbul'a yerleşirler, başka

Venedik'liler gibi, ticaret yaparlar, Kırım'a, Volga nehrine, Buhara'ya

kadar uzanırlar, mal alıp İstanbul'da satarlar. Dokuz yıl sonra

Venedik'e dönerler. Yıllar geçer ve günün birinde Polo kardeşler

yeniden görünürler Galata'daki Venediklilerin arasında. Bu

kez en küçük kardeşleri olan Marco'yu da getirirler yanlarına ve

İstanbul'dan uzun ve çok ünlü yolculuklarına çıkarlar, «ipek

Yolu»nu izleye izleye.

Dönüş 1295'te oluyor; Trabzon'dan kalkan bir gemi ile İstanbul'a

dönerler. Sonra Venedik'e, yanlarında ölümsüz bir hazineyle,

Marco Polo'nun gezi notlarından oluşan «İl Milione» (Milyon)

adlı seyahatnameyle dönerler.

Çin yolunu tutan gözüpek maceraseverlerin, zeki ve girişken

tüccarların konumuz olan kentsel gizemlerle ne ilgisi var ki?

Çağrışımsal olsa bile ilgi apaçık ortadadır: Polo'lar ve onları

izleyenler, bildiğimiz kadarıyla gizemci değiller, inanç sahibi, dinlerine

bağlı insanlardır. Ancak Doğu'nun ve Uzakdoğu'nun oluşturduğu

gizemi, artı bunun parasal, ticari potansiyelini, İstanbul'da

yıllarca kalmış olan Nicolo ve Maffeo Polo iyi biliyorlar.

«Merkez» İstanbul, bu kimliği ve geleneği ile onlar için bir «kapıdır,

bir kaçınılmaz bağlantıdır ve bu bağlantıya inanarak, güvenerek

arayışlarına başlıyorlar.

Bunu bir parantez, bir «tırnak arası» sayıp daha gerilere

dönelim.

Boğaziçi ve kıyıları, bir sonraki bölümde ayrıntılı olarak göre-

- 10 -

ceğimiz gibi, mitolojik efsaneler ve kahramanlarla dolup taşıyor.

Ve Boğaziçi'nden başlayan bu inanışlar gelip Sarayburnu'na

kadar dayanırlar.

Bizans'ın en eski tarihçilerinden biri olan Hesychius'a göre

Bizans öncesi ilk yerleşim yerlerinden biri de Sarayburnu'nda,

bölgenin kralı olan, Barbisius tarafından kuruluyor. Daha sonra

kurulan kenti surlarla kapatan ve Barbisius'un kızı Phidelia ile

evlenen Byzas, efsaneye göre, denizler tanrısı Poseidon'un

oğlundan başkası değildir.

Böylece Byzas'ın adını alan ilk Bizans (Byzantion) tanrısal

ya da yarı tanrısal bir kimlik ve önem kazanmış oluyor, her ne

kadar olayın gerisinde -mitolojide sık sık rastlanan- bir ırza

tecavüz durumu yatıyorsa da. Tanrı Poseidon, Byzas'ın annesi

olan ve kendi de tanrı soyundan gelen güzeller güzeli Kerassa'yı

iğfal ederek bu durumu yaratıyor.

İki kıtayı birleştiren, Batı'dan, Ortadoğu'dan, Uzakdoğu'dan

ve unutulan, yok olmuş ve kayıp uygarlıklardan gelen kültürleri

barındıran ve kaynaştıran İstanbul'da, kentin ilk kuruluşundan

şimdiye dek, gizem daima vardı ve vardır, her çeşidi ve yorumu,

eğilimi ile.

Tüm kaynakları tarayabilmek olanaksızsa bile elde edebildiğimiz

kaynaklardan seçtiğimiz, kimi bağıntısız gibi görülen efsaneler,

inanışlar ve olaylar kocaman ve kendi içinde kendini

tamamlayan bir mozaik, dev boyutlu bir duvar resmini oluşturuyorlar.

Ancak boyutlarını saptayabilmek için her şeyi birbirine iyice

karıştırmak, birbiri ile iyice karşılaştırmak, çarpıştırmak gerekiyor,

yorum yapmaktan, varsayım yürütmekten, çağrışımları kullanmaktan

hiç çekinmeden.

Bilinen ve bilinmeyen, varolan ve yitirilen, kaçırılan kaynaklar...

Fetih öncesi ve Fetih sonrası istanbul'u terkeden Bizanslı bilginler

beraberlerinde kaynak ve bilgi kaçırıyorlar. İster sonradan

bunları başkalarıyla paylaşsınlar, ister paylaşmasınlar.

İtalya'ya sığınan Bizanslı Gemiste Phleton, Eflatuncu akademisinin

öğretilerini meslekdaşlarına iletiyor; Verona'lı Guarini ise

Bizans'tan iki sandık dolusu elyazması kaçırıyor, birini yolculuk

esnasında yitiriyor, ikincisindekileriyse hiç kimseye göstermiyor,

açıklamıyor.

Bizans'tan kaçıp değerli metinleri, elyazmaları - b u ara Eflatun'un

başyapıtlarını- Batı'ya ulaştıranlar arasında kimler yok ki:

Johanes Argyropulos, Theodorus Gaza, Demetrius Chalchondilis,

Andronicos Challistos, Marco Musurus, Johannes ve Costantinos

Lascaris kardeşler gibi bilim adamları ve aydınlar.

Rönesans'a yol açacak olan feodal düzenli Orta Çağ için

Bizans bir bilim, bilgi kaynağı ve bir gelenektir çökmesine neden

olan tüm aşırılıklarına karşın. Hatta ve hatta lanetli bir gelenektir,

bolca şeytanlık ve büyücülük kokan. Hem, anlatılanlara göre,

İmparator Justinien, Aya Sofya'yı inşa ettirebilmek için Şeytan'

dan bile yardım istememiş miydi?

Bizans yıkılıyor ancak Bizans'ın tarihinde bazı ilginç ve dikkat

çekici olaylar yüze çıkıyor.

Tarihin devresel dönemler ve dönüşlerle kendini sık sık tekrarladığını

biliyoruz ve bunlara tarihin iniş ve çıkışları deriz, öyle

kabul ederiz.

Bir Yüce Costantin'i ele alalım ve hiç yüce olmayan bazı davranış

ve eylemlerine bir göz atalım:

- Costantin kayınpederi olan Maximus'u öldürtüyor, kayınbiraderi

olan Licinius'u boğazlatıyor, oğlu Crispus'u ve yeğeni Lucinius'u

katlettiriyor. Derken eşi olan İmparatoriçe Fausta'yı kaynar

bir banyoda boğdurtuyor.

Costantin'in ailesi de aynı şekilde saltanatını sürdürüyor,

daha doğrusu sürdürmeye çalışıyor: Costantin'in iki oğlu cinayetlere

kurban gidiyorlar, ikisi hariç (12 yaşındaki Gallus ve 6 yaşındaki

Julianus) tüm yeğenleri askerler tarafından öldürülüyorlar.

Cinayetleri üstlenen ise imparatorun son üç oğlu oluyor, yani

Constantin, Constant ve Constance. Üçü de kısa süre sonra, trajik

şekilde ölüyorlar ve 337 yılında işlenen yeğen katliamından

\

kurtulabilen Julien de fazla uzun ömürlü olmuyor, saltanatı salt

üç yıl sürüyor.

Kanlı bir ailenin öyküsüdür bu, siyasal oyunların, saray entrikalarının,

hırs ve kıskançlıkların bir sonucu. Gizemli bir öykü hiç

değildir ancak gizemlerle dolu bir ortamda geçiyor, çünkü kanlı

bir saltanat süren, son döneminde iyiden iyiye çığrından çıkan

bu Bizans aynı zamanda kentin içinde bulunan kutsal ya da kutsal

gibi bilinen emanetlerin koruyucusu konumundadır.

Nedir bu kutsal gibi bilinen emanetler ve Fetih öncesi

Bizans'ta ne tür gizemlerin kaynağını oluşturuyorlar?

1554'te İstanbul'u ziyaret eden ve gezi notlarını «İstanbul ve

Anadolu'ya Seyahat Günlüğü»nde toplayan Alman bilgin ve araştırmacısı

Hans Dernschvvam yazılarının bir kısmını şu şekilde sıralıyor:

- Havari Andre'nın tabut içinde beyaz ketene sarılmış cesedi

(ceset 1210'da İtalya'nın Amalfi kentine oradan da 1462'de

Roma'ya naklediliyor aslında),

- İsa'nın yeğeni Zebedeus'un eşi Maria Salome'nin tabutu,

- İsa'nın bağlanıp işkence edildiği renkli, cilâlı bir taş.

Dernschvvam, Batı'nın kutsal emanetleri bir yana, bize 16.

yüzyıl İstanbul'undan ilginç gözlemler de veriyor:

«Bizim Elçihanın yanında bir adam bir köşeye büyücek bir

sandık yerleştirdi. Sandığın içini darı ile doldurdu. Hemen hemen

çıplak bir vaziyette bir örtüye bürünerek yalnız başı dışarda kalacak

şekilde bir sandığın içine girdi ve darıların arasına gömüldü.»

diye anlatıyor Alman gezgini. «Türkler bu herifi evliya sandılar ve

ona yiyecek içecek taşımaya başladılar. Bu adamın etrafında başka

fakirler gece gündüz oturuyorlar. Zamanla herif öyle şişmanladı

ki, boynu domuz boynuna benzedi, yanakları da borazancı

yanakları gibi tombullaştı. Padişah civardan geçip giderken ona

dua eder durur.»

Batı'nın kutsal saydığı emanetleri hiç tartışmadan ve yorum

yürütmeden kabul eden Dernschvvam, doğal olarak Evliya Çelebi'nin

kaleminden çıkmışa benzer bu Darılı Evliya'ya, haklı ya da

- 13 -

haksız, bir fırsatçı gibi bakıyor, bir inanışın - b i r inanışa dönüşebilen

bir olayın- başlangıcını çiziyor. Burada ilgimizi çeken de

Alman yazar ve hümanistin yorumundan çok bu Darılı Evliya'nın

yarattığı olay ve etrafında toplanan başkaca «fakirlerdir. Evliyalık

bir yana, «yöntem»in ne denli uygulandığı ve kabullendiği, nasıl

izleyici ve taraftar bulduğu Demschvvam'ın çizdiği canlı sahneden

ortaya çıkıyor.

Meraklı ve izlenimci Alman günce yazarı, kitabının başka bir

yerinde, ilgisini çeken hatta tanık olanları hayrete düşüren başka

ve çok doğal gibi görünen bir olaydan da söz açıyor:

«Akbabaların kaybolduğu bir sırada, 31 Ağustosta ve 14

Eylülde bir karga geldi. Ali Paşa Caminin ve bizim konağın karşısında

yüksek, eski Roma'lılardan kalma bir sütun üzerine kondu.

Acı acı öttü. Halk bunu da çok acayip ve gayritabii buldu ve hayretler

içinde kaldı.»

Günlüğün yazarı bu kez herhangi bir yorum yürütmüyor,

dolayısıyla bu iş bize kalıyor ve hiç hayret etmemekle birlikte,

nakledilen olayı ilginç bulduğumuzdan 440 yıl sonra bir «naif»

denemeye girişiyoruz.

Olay aslında son derece doğaldır: İlkin akbabalar İstanbul'

dan ayrılıyor, göç ediyorlar, sonra iki ayrı günde bir karga geliyor,

bir sütuna konup «acı acı» ötüyor. Ancak olay bu denli

doğal ve basit ise yazarımız neden bunu kaydetmek ihtiyacını

duyuyor?

Yazın son günlerinde akbabalar mevsimlik göçlerine başlarlar

ve tarih ne olursa olsun, kargalar bir yere konarak hep öterler.

Civar halkı neden bunu acayip sayıyor ve İstanbul'u ziyaret

etmekte olan bir yabancı neden bunu günlüğüne geçiriyor?

Kaldı ki, duyulan hayret salt çevre halkında değildir, Alman

hümanistinde de beliriyor.

Dernschvvam bir araştırmacıdır, tarihsel ve arkeolojik eserler

tutkunudur, hobisi eski Roma kitabelerinin kaydını tutmaktır. Günlüğü

boyunca (en azından bizi ilgilendiren İstanbul bölümlerinde),

dinsel emanetler bir yana, salt somut, pratik şeylerle ilgilenmektedir.

Darılı Evliya'dan söz etmesi halkın saflığını belirtmek

açısındandır ancak, görünüşte acı acı veya tatlı tatlı öten bir kargaya

yer ve zaman ayıracak birine hiç benzemiyor.

Benzemiyor fakat bu elyazması koleksiyoncusu köklü bir

hümanist aydınıdır ve böyle olduğundan hiç kuşkusuz karganın

simgesel anlamını biliyordur.

Ya nedir kapkara karganın simgelediği?

Değişik inançlara göre karga tanrıların habercisidir, kehanetlerde

bulunur, yalnızlığın imgesidir ve aynı zamanda ölümün de '

habercisidir. Kargalar hep acı acı öter. Gelgelelim antik gizemciler,

kehanetleri çözenler, kargaların ses tonlarında her biri ayrı

bir anlam taşıyan, 64 değişik sesi ayırmayı bilirlermiş. Üstelik karga,

siyah rengi ile simyadaki işlemlerde çürüme adını alan sürecin

de simgesidir.

Ya sütun neyi simgeler?

Sütun yaşam ağacıdır, bilgidir, gökyüzü ile yeryüzü arasında

bağlantıdır, Tanrının gücünü belirtir, evrensel ve tinsel bir simgedir.

Sonuçta civar halkını hayretler içinde bırakan karganın ötmesi

bir günce maddesi oluyor, özel olay kimliğini kazanıyor, tüm

doğallığına karşın. Bu uzattığımız bir abartma değildir, bu

Demschvvam'ın notlarından da çıkan bilinçli bir yöntemdir, olağan

görüleni, sayılanı deşmektir, anlamını, doğurduğu, bağlandığı

simgeleri çözmektir, görülenin ve bilinenin ötesine gitmektir,

belirlenmeyeni aramaktır. Bir tekniktir bu ya da bir çeşit bilgeliğin

yoludur.

İstanbul kentinin içerdiği, kapsadığı ve doğurduğu gizemler

zaman zaman tarihsel ya da folklorik açıdan araştırıldıysa da bir

tüm olarak pek değerlendirilmedi. Oysa ki, ilerdeki bölümlerde

çeşitli ve değişik örneklerden görüleceği gibi, enine boyuna araştırılması

gereken geniş, ilginç bir konudur.

İstanbul gizemleri sistemli bir şekilde araştırılmadıysa da Türkiye

gizemleri, en azından bir on yıl öncesine kadar, Haluk Egemen

Sarıkaya tarafından kapsamlı bir yaklaşımla tarih boyunca

— 15 —

araştırıldı ve yorumlandı. İstanbul kenti de, doğal olarak nasibini

aldı.

Sarıkaya'nın çalışmasını tararken bir dizi ilginç, gizem dolu,

çıkış noktası olarak kullanabileceğimiz ve tartışmaya her zaman

açık olaylarla karşılaşırız, örneğin:

- İstanbul'da 16. yüzyılda yaşamış olan şair Bâlı Efendi bir

gece, düşünde genç yaşta ölen arkadaşlarından Piruza Ali'yi

görür ve ondan bir armağan ister. Düşteki Piruza Ali bir kâğıda

biraz toprak koyup düşü görmekte olan şaire verir, Bâlı Efendi

de kâğıdı sarığının kıvrımına yerleştirir, düş biter.

Ertesi gün bu düşünü arkadaşlarına anlattığında eliyle aynı

hareketi yapar, sarığını kurcalar ve düşünde kendisine verilen içi

toprak dolu kâğıt parçasını bulur...

İnanılmaz Öyküler'den bir örnek denilecektir, öyle de yorumlanabilir

üstelik, bu çalışmamızda amacımız psişik olayların üzerinde

durmaktan çok her türden örnekler vermek olduğundan

yüzyıllar öncesinden kalma böyle bir olayı «çeşni»den de sayabiliriz.

Ancak araştırmacı Sarıkaya'nın «İstanbul Ansiklopedisinden

aktardığı bu olay, klasik anlamı ile, bir «apor» olayıdır ya da spiritüalistlerin,

ruhçuların tanımlamasına göre kapalı bir mekânın içinde

dışardan (transfer) ya da öte dünyadan bir veya birkaç nesnenin

getirilmesidir.

Bilinen ve izlenilen bilimsel kurallar bu ve bu gibi olayların

somut bir açıklamasını yapamadıklarına göre eskiden kalma bu

«apor» olayını gizemlerimizin arasına, türünün bir klasik örneği

olarak, katmayı uygun gördük.

Sarıkaya kitabının başka bir yerinde, bir başka ilginç olay da

naklediyor bu kez yerini de belirterek. Araştırmacıya göre Beyazıt,

Soğanağa Mahallesi, Cami Sokağında, 1970'lerin sonlarında

halen yerinde duran bir apartmanın yükseldiği eski bir evin bahçesinde

bulunan, taşla doldurulmuş, bir kuyudan imdat istercesine

uzanan bir el birçok kez görülmüştür.

Kullandığımız kaynakta bu elin kimler tarafından ve hangi

zamanlarda görüldüğü belirtilmediğine göre, büyük bir olasılıkla,

gösterilen mekânda hiçbir araştırma yapılmamış ve olay (şayet

gerçek bir olaydan söz edebilirsek) İstanbul'un gizemli inanışların

kayıtlarına böylesine geçmiştir.

Öte dünyadan gelen içi toprak d o l u kâğıt parçaları, doldurulmuş

kuyulardan çıkan eller ve değişik bir türün kapsamına giren,

kediler ve farelerle ilgili bir başka olay...

«1921 yılında, bir gece, İstanbul'daki Asaf Paşa Tekkesinde

bir toplantı yapılıyordu.» diye anlatıyor Sarıkaya. «Aralarında Neyzen

Tevfik'in de yer aldığı davetliler, akşam yemeğini yemişler,

yatsı namazı vaktini bekliyorlardı. O sırada şeyhlerden biri, odanın

orta kısmını boşalttırarak, davetlilerin odanın iki yanına çekilmelerini

istedi. Şeyh, kapının karşısına rastlayan duvarın önüne

oturdu ve sağ elindeki tespihini çekerek dualar okumaya başladı.

Az sonra, açık kapıdan içeriye farelerin girdiği görüldü. Fareler,

doğrudan şeyhin sağ yanına giderek, bir sıra oluşturdular.

Şeyh bu kez tespihi sol eline aldı ve duasına devam etti. İzleyenlerin

hayret dolu bakışları arasında, kapıdan içeriye ikinci bir hayvan

grubu girmişti. Bunlar, farelerin doğal düşmanları olan kedilerdi.

Farelerin üzerine atılacakları yerde, onlar da şeyhin sol tarafında

sıralandılar. Kediler, gözlerini farelerin üzerine dikmişler,

ağız ve bıyıklarını oynatıyorlar ancak sanki aralarında bir engel

varmış gibi, farelere doğru bir harekette bulunmuyorlardı. Bu

durum, on beş dakika kadar böylece devam etti. Sonunda şeyh

gene önce farelerin ve arkasından da kedilerin, geldikleri şekilde,

kapıdan çıkarak gitmelerine izin verdi.»

Bu olayı naklettikten sonra Sarıkaya bunu hayvanlardaki

parapsikoloji açısından inceleyebileceğimizi belirterek hayvanların

kendilerine yansıtılan tepkileri (burada sözkonusu olan bir tepkiden

çok bir çağrı ya da bir komutadır) paranormal yoldan algılayıp

beklenen yanıtı verdiklerini açıklıyor.

Burada bir an duralım: ilkin bir «apor» olayını gördük, sonradan

bir bedenlenme, sonunda da bir psi ya da bir hipnoz durumunu.

Bunları biraraya getirdiğimizde ne gibi bir ortak noktayı

öne sürebiliriz?

— 17 — istanbul Gizemleri / F: 2

Ortak nokta şu ki üçü de, aynen ve aktarıldıkları şekilleri ile

kabul edildiklerinde, bizleri normal ötesinin, parapsikolojik olanın

«ruhsal» alanına götürüyorlar.

Şair Bâli Efendi'nin öyküsü, ister gerçek, ister uydurulmuş

kurallara uyan, benzerlerinin sürecini izleyen bir «apor» dur, şu

farkla ki, bir düşün akışı içinde yer alıp düşle gerçek arasında bir

köprü kurmaktadır, düşsel planda görülen bir nesneyi aynı anda

gerçek plana aktarmaktadır. Bu açıdan ele alındığında, kurgusal

olabilmesi olasılığı bile, ilginçliğini hiçbir şekilde zedelemiyor.

Üstelik, anlatılan öyküde, düşte ifade edilen bir isteğin somutlaşması

da -yani düşün dışına taşıp gerçeğe aktarılması d a - olaya

değişik bir boyut kazandırıyor, varsayımsal düşüncelere yol açıyor.

Beyazıt'ın bir mahallesinde kuyudan çıktığı söylenen el ise,

benzeri birçok kaynaklarda bulunabilen, bir «hayalet öyküsü»-

dür, ister kuyuda kalan birinin, ister o yerde -büyük bir olasılıkla

şiddet sonunda- ölen, katledilen birinin.

Şeyhin çağrısına uyan fare ve kedilerinin olayı ise bugün bilimin

de kabul ettiği bir uzaktan telkin örneğidir, şartlı refleks değilse

de trans veya hipnoz durumlarına ait ve bunlara özgü kurallarla

açıklanabilen bir olaydır.

Yorum yürütmek kolay gibi görünüyorsa da, bir yerden sonra,

önemli olan anlatılan öyküdeki, dile getirilen inanıştaki durumlardan

çok bu durumların çağrıştırdığı bilinmeyenler ve açıklanamayanlardır.

Eskiden kalma kaynaklar tarandığında, bir zamanların İstanbul'unun

birçok ilginç kişileri yeniden dirilir gibi oluyor, birçok

gizemli olaylar sanki yeniden yorumlanmak istercesine karşımıza

dikiliyor.

Evliya Çelebi'ye kulak verdiğimizde 17. yüzyıldan kalma bir

Kapanî Deli Safer Dede ile karşılaşırız. Ya da Unkapanı'ndaki

ekmekçi Ali Çelebi'nin kızgın fırında uyuyan, oradan çıkıp denize

atlayıp gözden kaybolan, yedi yıl sonra Cezayir'den dilsiz dönen

— 18 -

ve ölümünden sonra Unkapanı'nın dışındaki Horoz Dede mezarının

yanıbaşında gömülen Safer Dede'nin öyküsü.

Kızgın fırına girip mışıl mışıl uyuyan bir adamın öyküsüne

inanmak zor geliyorsa bile, ateş üstünde yürüyenleri ya da kendi

kendilerini yakanları, birden parlayıp kül olanları düşündüğümüzde

Evliya Çelebi'ye daha bir anlayışla kulak verebilmemiz olası

oluyor.

1885'te Üsküdar'da iyi tanınan, yakışıklı, terbiyeli yorgancı

kalfası Besim, temmuz ayının sıcak bir gününde işyerinde fenalaşıp

can veriyor ve kalabalık bir cenaze töreni ile Karacaahmet

mezarlığına gömülüyor.

Ertesi gün ise Besim yeniden tezgâhının başında görülüyor.

Ancak rengi iyice sararmış, kararmış bir ölü rengine dönüşmüştür.

Şaşkın mahalleliye Besim başından geçenleri anlatır: gece

mezarında kendine gelmiş, bağırmaya başlamış, mezarın yakınlarında

âlem yapmakta olan bir fahişe ile iki biçkin sesini duymuşlar

ve mezarı kazıp onu kurtarmışlar. Çıplak kalfaya biçkinlerden

biri donunu, diğeri gömleğini giydirmiş, fahişe onu feracesi ile

sarmış ve yorgancı dükkânına kadar götürmüşler.

108 yıl önce Üsküdar'ı ayağa kaldıran bu «dirilme», bu

«ölümden dönme» olayı bugün bir katalepsi veya senkop örneği

gibi değerlendirilince eskinin «garip» ve «gizemli» öyküsü normal

boyutlarına, olağanlığına kavuşur.

Eskiden İstanbul'da geçtiği söylenilen ve kentimizin folklorunda

yerleşip normal bir süreç içinde değerlendirilmeyen olaylar

da vardır. Bunlardan biri de 17. yüzyıldan kalma «sönmeyen

mum» öyküsüdür.

Mehmet Şeyda bu öyküyü şöyle anlatıyor:

«Yalancının mumu yatsıya kadar yanar demişler. Mum söndü

âlemleri demişler. Bir de sönmeyen mum var. On yedinci yüzyılda

istanbul'da Mevlevi Mehmet Dede adında bir ermiş-kaçık

yaşarmış. Bu dede, kar demez, buz demez yalınayak, başı

kabak gezermiş. Tipide, fırtınada gece yarıları bir şamdanla dolaşırmış.

O tipide, fırtınada bütün sokakları dolaşır da, şamdanındaki

mum bir türlü sönmezdi.»

En bunaltıcı sıcaklara ve en dondurucu soğuklara, nerdeyse

çırılçıplak, günlerce ve haftalarca dayanabilen «yogi» ya da Hint

«fakir»i örnekleri çoktur. Oysa t üm meteorolojik dalgalanmalara

dayanabilen ve sönmeyen bir mum gariplikler ya da gizemler tarihine

geçmeye hiç kuşkusuz hak kazanmış sayılabilir!

Evliya Çelebi'ye dönelim ve 1302 yılında Çelebi' nin Unkapanı'nda

dünyaya geldiği anlatılan gözleri al al, ateş saçan, burnunun

orta direği olmayan bir çocuğa geçelim.

«Kırmızı gözlü çocuk» denilirmiş çocuğa. Bu çocuk buluğa

erdiğinde çiçek hastalığına tutuluyor, derisi tümden soyuluyor,

yılan örneği, altından da kırmızı bir deri çıkıyor, üstelik tümden

tüysüz.

Yıllar geçiyor, çocuk «ahlakı güzel», anlayışlı, herkesle iyi

geçinen fakat konuşması zor anlaşılan bir delikanlı oluyor. Evleniyor,

bir attar dükkânı açıyor ve kendi gibi kırmızı tenli, burnunun

orta direği olmayan, kısa süre sonra ölen bir yavrunun babası da

oluyor.

Kırmızı gözlü, kırmızı tenli adam, «Revan yılı ölüp, Kasımpaşa'da

bizim mezarlığın yanında gömüldü,» der Evliya Çelebi

öyküyü böylece sonuçlandırarak.

Batı kaynaklarını karıştırdığımızda «garip» ya da «esrarengiz

» olmaktan çok «dehşetengiz» yaratıklarla karşılaşırız, İstanbul'da

yaşadıkları söylenen; Kedi Kadınlar ve Kurt Adamlar gibi.

İstanbul'un Kedi Kadınlarından söz eden Amerikalı romancı

ve senaryo yazarı Guy Endore oluyor, ilk baskısını 1934'te

yapan, «Paris'in Kurt Adamı» (The Werewolf of Paris) adlı yapıtında.

Endore kurgusal bir öyküyü anlatıyor fakat, 1870 yılının

Komün ayaklanmasında geçen bir Kurt Adamın macerasını anlattığında,

konusunu ayrıntılı bir araştırma ile destekliyor, daha

önce yazmış olduğu başkaca tarihsel romanların yaptığı gibi (Casanova;

Jeanne d'Arc v.b.).

«Paris'in Kurt Adamı»nın bir bölümünde Guy Endore «likantropi

» olaylarına, insanı kurda dönüştüren durumlara değindiğinde

bunlara dünyanın her yerinde inanıldığını belirtip, örnekleri

arasında, İskandinavların Ayı Adamlarını, Kızılderililerin Bizon

Adamlarını, Afrika'nın Sırtlan Adamlarını ve İstanbul'un (Endore

«Constantinople» diyor) Kedi Kadınlarını da katıyor, onlarla ilgili

bu bilgiyi vererek:

«Bir saç tokasını kullanarak pirinç tanelerini yerler ve bilirler

ki, yaratıkların mezarlıklarda kurdukları sofrada, karınlarını iyice

dolduracaklardır.»

Az bir şey yerler görünürde bu Kedi Kadınlar, çünkü temel

gıdalarını mezarlıklardan, mezarlardaki cesetlerden temin ederler,

onlara benzer başkaca yaratıklarla birlikte.

Mezarlıklarda sofralar kurup cesetleri parçalayıp yiyen bu

«yamyam» Kedi Kadınlar kimlerdir, nereden çıkmadırlar?

Amerikalı yazar Endore bir korku romanını yazıyor ve elindeki

folklor malzemesini buna göre kullanıyor, yorumluyor, kurguluyor

ve gerektiğinde abartıyor. Yazar, büyük bir olasılıkla, Kedi

Kadınlar diye folklorumuzda ve masallarımızda geniş bir yer

tutan, her kılığa giren cadılardan, cadı karılardan söz etmek istiyor

ve bu cadıları kendi savına uygun şekilde biçimliyor.

Sonuçta Guy Endore'un romanındaki İstanbul'un Kedi

Kadınları, İstanbul'un Cadıları, Cehennem Kadınları oluyor,

çocuk tekerlemelerinde bile anılan:

Ne ne Nermini

Çok yeme peyniri

Peynir seni öldürecek

Cehenneme götürecek

Cehennemin kadınları

İstanbul'un cadıları

Çık pik

Nerden geldin ordan çık.

«Cadılar, hortlayan ölülerdir,» diye açıklar Prof.Pertev Naili

Boratav. «Onlar üzerine de pek çok hikâyeler anlatılır. Çokluk,

kadınların cadı olduklarına inanılır; cadı-karı sözü bu inanıştan

gelmeli. Ama, erkeklerden de 'çadılaşan'ların bulunduğuna tanıt

belgeler vardır. Türk geleneğindeki cadı, aşağı yukarı, Batı inanışlarındaki

vampire'\ karşılar. Cadılar mezarlardaki taze ölüleri çıkarıp

ciğerlerini yerlermiş. Bir Rumeli anlatmasından öğrendiğimize

göre eskiden cadıları zararsız hale sokan uzman 'cadıcılar' olurmuş.

Cadılar üzerine inanış ve hikâyeler, Anadolu'dan çok İstanbul

ve Rumeli bölgelerinde yaygın olsa gerek...»

Boratav'ın vurguladığı cadı-vampir ilişkisini ve «cadıcılar»ı

kanıtlayan ilginç bir belgeyi Mehmet Şeyda sunuyor:

«Aşağıdaki yazı 1833 yılında Tırnava kadısı Ahmet Şükrü

Efendi tarafından hükümet merkezine gönderilmiş, Takvım-i

Vekâyi gazetesinin 69'ncu sayısında yayınlanmıştır:

Tırnava'da cadılar türedi. Gün battıktan sonra evlere dadanmaya

başladı. Zahireye dair un, yağ, bal gibi şeyleri birbirine

katar ve bazen içlerine toprak karıştırır. Yüklüklerde bulduğu yastık,

yorgan, şilte ve bohçaları didikler, açar, dağıtır. İnsanların

üzerine taş, toprak, çanak ve çömlek atar. Hiç kimse bir şey

göremez. Birkaç erkek ve kadının da üzerine saldırmış. Bunlar

çağrıldı, soruldu: 'Üzerimize sanki manda çökmüş sandıkl'dediler.

Bu yüzden mahalle halkı evlerini başka yana taşımışlardır.

Kasaba halkı bunların cadı denilen habis ruhların eseri olduğunda

ittifak etti. İslimye kasabasında cad/cılık ile tanınmış Nikola

adındaki adam getirildi ve kendisiyle sekiz yüz kuruşa pazarlık

edildi. Bu adamın elinde resimli bir tahta vardı (bir «ikona»).

Mezarlığa gider, tahtayı parmağının üzerinde çevirir, resim hangi

mezara bakarsa, cadı o mezardaki habis ruh imiş. Büyük bir kalabalık

ile mezarlığa gidildi. Resimli tahtayı parmağında çevirmeye

başlayınca resim, sağlıklarında yeniçeri ocağının kanlı zorbalarından

olan Tekinoğlu Ali Alemdar ile Apti Alemdar denilen iki şakinin

mezarlarına karşı durdu. Mezarlar açıldı. Cesetleri yarım misli

büyümüş, kılları ve tırnakları da üçer, dörder parmak uzamış

bulundu. Gözlerini kan bürümüş, gayet korkunç idi. Mezarlıktaki

bütün kalabalık bunu gördü. Bu adamlar, sağlıklarında her türlü

pis çirkin işi yapmış, ırza, namusa, mala saldırmış, adam öldürmüş,

ocakları kaldırıldığı zaman her nasılsa yaşlarına bakılarak

cellada verilmemiş, ecelleri ile ölmüş kişilerdi. Sağlıklarında yaptıkları

yetmemiş gibi şimdi de halka habis ruh olarak tebelleş

olmuşlardı. Cadıcı Nikola'nın tanımına göre, bu gibi habis ruhları

defetmek için cesetlerinin göbeğine birer ağaç kazık çakılır ve

yürekleri kaynar su ile haşlanır imiş. Ali Alemdar ile Apti Alemdar'ın

cesetleri mezarlarından çıkarıldı. Göbeklerine birer ağaç

kazık çakıldı ve yürekleri bir kazan kaynar su ile haşlandı. Fakat

hiç tesir etmedi. Cadıcı, 'Bu cesetleri yakmak gerek...' dedi. Bu

hususta şer'an da izin verilebileceğinden, izin verildi. Ve iki yeniçerinin

mezarlarından çıkarılan cesetleri mezarlıkta yakıldı ve çok

şükür kasabamız da cadı şerrinden kurtuldu.»

İstanbul'dan bir hayli uzaklaştık ancak, bağlantıdan bağlantıya

ve örnekten örneğe, Kedi Kadınlardan yola çıkıp folklorun,

Rumeli ve İstanbul folklorunun cadılarına ve cadıcılarına, giderek

vampirlere kadar vardık.

Tırnava Kadısı'nın naklettiği olay, her ayrıntısı ile, türün literatürüne

uygun bir vampir olayıdır. Kandan veya parçalanan cesetlerden

söz edilmiyorsa da - b i z im Yeniçeri Vampirler ortalığı birbirine

katmakla yetiniyorlar, ne hikmetse!- olayın geçmişi ve

özellikle, cadıcının yöntemleri klasik çizgileri izlemekteler. Arada,

kuşkusuz bazı «nüans» farkları eksik değildir, örneğin kazık

göbekte değil de göğüste, kalbin hizasına çakılır, yürekleri kaynatmak

kadar cesetlerin kellelerini uçurtmak da geleneğe göre

etkin bir çaredir v.b.

Vampir ya da günbatımı ile şafak vakti arasında dirilen,

mezarından çıkan, insanlara saldırıp kanlarını emen canavar

evrensel inanışlara, Babil'den kalma örneklere ve bunları yüzyıllar

boyunca inceleyen kapsamlı folklorik-tarihsel araştırmalara

temel teşkil ettiyse de Türk ve İstanbul folklorlarında pek bir yeri

yoktur, vampir-cadı bağlantısı ve kriminoloji kayıtlarında yer edinmiş

olan, 70'li yılların başlarından kalma, «Cihangir Vampiri» gibi

olaylar bir yana.

Nedir ki Batı'nın vampir inanışları, folkloru ve literatürüne

yönelik bazı kaynaklara göz attığımızda ilgimizi çeken bazı «bilgiler

» ve «kişiler»le karşılaşmış oluruz.

1884'te, Budapeşte Üniversitesi öğretim üyelerinden ve «Şarkiyat

» akademisinin kurucusu, Prof. Arminius Vambery'nin yayınladığı

özyaşamsal kitabı «Arminius Vambery: yaşamı ve maceral

a r ı n d a Türkler'deki bazı vampir inanışlarına da değinmektedir.

Macar dilinin kökenlerini araştırmak amacıyla Orta Asya'ya kadar

derviş kılığında yolculuk eden Vambery'ye göre:

- Osmanlılar'da yaygın bir inanışa göre, vampirler ağaç

kavuklarında gizlenirler, oralarda avlanırlarmış;

- Ele geçirilen vampirler, kelleleri kesildikten sonra, bir

çuvala konup denize atılırmış.

Daha yakın bir kaynak ise İstanbul'da yaşayan, «özel» bir

kan bankasını işleten «gerçek» Kont Dracula'yı ayrıntılı bir şekilde

anlatmaktadır.

Kaynak 1965 tarihli «Fate» (Yazgı) adlı Amerikan dergisidir,

olayı kaleme alan ve bu «gerçek Dracula»yı İstanbul'da ziyaret

eden Leo Heiman adlı bir yazardır.

Yıllar yılı vampir konusunu araştıranlar tarafından «güvenilir»

(?) bir kaynak olarak bakılan, seçkilerde yer alan yazıya göre

Kazıklı Voyvoda'nın soyundan olan Kont Alexander Cepesi,

Romanyalı olup 1947 yılında, kızıl saçlı eşi Olga ile birlikte, İstanbul'a

yerleşiyor, bir «özel kan bankası»nı kuruyor, kişilerden kan

ve plasma satın alıyor ve de Türk hastanelerine, Kızılay'a pazarlıyor.

Yazar Heiman, Kont Cepesi ile İstanbul Hilton'un barında

buluşuyor ve söyleyişini, konta ait Jküçük bir yelkenlinin de barındığı,

İstanbul Yat Kulübünde sürdürüyor.

Kont doğal olarak bir vampir uzmanıdır, ailesinden kalma

eski kaynakların, değerli elyazmalarının sahibidir, Boğaziçi'ne

bakan beş odalı bir dairede yaşıyor, eşi, iki kedisi ve bir papağanı

ile birlikte. İki de kızı vardır bu «gerçek» Dracula'nın, biri bir

Fransız cerrahına evli, diğeri de bir Türk bankacısına.

Sohbet boyunca kan kırmızısı «Yassıada»(!) şarabını yudumlayan

kont, atası Kazıklı Voyvoda'nın, paralı asker Vlado Cepesi'

nin öyküsünü uzun uzun anlatıyor.

İlk başta Vlado acımasız, korkunç bir Türk düşmanıdır,

1450'de bir gönüllü ordusunun başında Osmanlılara karşı savaşıyor.

Nedir ki, Fetih'ten kısa süre sonra saf değiştiriyor, Hıristiyan

kardeşlerinden vazgeçip Osmanlıların tarafına geçiyor ordusu

ile. Eflâk'ı ele geçiriyor Vlado ve karşılığında Voyvoda (Prens)

unvanı ile ödüllendiriliyor, Srinca dağının eteklerinde yükselen

kalesine yerleşiyor.

Sadist ruhlu, kan dökmekten, eline geçeni kazığa çaktırmaktan

korkunç bir zevk alan Vlado Dracul (Ejderha) zamanla ipin

ucunu iyice kaçırıyor ve 1477'de, Ordea savaşında, Osmanlılar

tarafından yok ediliyor.

Yıllar geçiyor ve günün birinde mezarı açıldığında içi boş

bulunuyor...

Atasını böyle anlatıyor İstanbul'daki «kan bankası»nın sahibi

kont ve Vlad Dracul'un soyunun tek vampiri olduğunu, ne olur

ne olmaz, ısrarla vurguluyor (Kazıklı Voyvoda'nın gerçek öyküsünü

merak edenler ise Osmanlı tarihini karıştırıp güvenilir bir kaynaktan

öğrenebilirler).

Leo Heiman'ın yazısı 1980 yılında yeniden gündeme geldiğinde

Amerikalı bir araştırmacı (Fern S. Miller) yazarın kimliğini

çözmeye çalışıyorsa da onunla ilgili pek bir iz bulmuyor. Yazıyı

yayınlamış olan «Fate» dergisi Heiman'ın adresine sahip olmadığını

söylüyor, İsrael'de (Hayfa) bir Leo Heiman'ın adresi bulunuyor

ama adrese gönderilen mektup cevapsız kalıyor v.b.

Yazının içeriği ile ilgilenen kuruluşlardan «Vampir Bilgileri

Değiş Tokuşu» (Vampire İnformation Exchange, Rochester, New

York)na gönderdiğimiz bir mektupta hususları belirtiyorduk:

1 - Yazının yayınlandığı 1978 yılından beri hiçbir ciddi vampir

ya da Dracula araştırmacısının Cepesi ile temas etmemiş

olması, onunla ilgili herhangi bir bilgiyi iletmiş olmaması oldukça

gariptir,

2 - Vlad Dracul'un soyundan olduğunu söyleyen birinin

İstanbul'a yerleşmiş olması, bir «kan bankası»nı işletmesi ne denli

acayip ise bu kişinin, gerçek Vlad Drakul'un değil de kurgusal

Dracula'nın unvanı olan, kont unvanını kullanması üstelik soyadı

olarak Vlad'a yakıştırılan «Kazıklı» (Tepesh, Cepesi) adını uygun

bulması bir o kadar acayiptir,

3 - Romanya ve İstanbul ile ilgili bilgiler çok az, yetersizve

tutarsız,

4 - İstanbul'da yabancı uyruklu bir kişinin ya da herhangi

özel bir kişinin bir «kan bankası»nı işletmiş olabilmesi olanaksızdır,

5 - Alexander Cepesi adlı birine ne İstanbul telefon rehberlerinde,

ne de iki ayrı yat kulüplerinin kayıtlarında rastlanılmamıştır.

Sonuçta 1980'den bu yana ne yazar Heiman, ne de kahramanı

Kont Cepesi hakkında hiçbir haber alınmadığı gibi «kaynak

», bir düzmece ya da kaynak olarak, arşive kaldırıldı.

Bir de 1960 yılında istanbul basınını meşgul eden, «Yeni

Akşam» gazetesinde manşet konusu olan vampirler vardır. Nedir

ki, bunlar da tümden uydurma ve Edouard Roditi'nin kara mizah

türündeki «istanbul Vampirleri: çağdaş iletişim yöntemleri konusunda

inceleme» (The Vampires of İstanbul: a study in modern

communication methods) adlı öyküsünün kahramanlarıdır.

Cadılar, Kedi Kadınlar, Vampirler ve de İstanbul'un Kurt

Adamları...

Kaynağımız yeniden Batı'dan almadır ve bir uzmanın, bir

Fransız araştırmacısının imzasını taşımaktadır. İnancımız ve yöntemimiz

şu ki, bir yerlere varabilmek için, tek ve de bilimsel (değilse

de yan-bilimsel) yol kaynakların önyargısız karıştırılması ve

gerektiğinde çatıştırılmasıdır. Bazen çok ufak bir nokta, değersiz

gibi görünen bir ayrıntı, satırların arasına karışmış bir satır, ilgisiz

sandığımız bir ad, bir referans bize yararlı bağlantılar, aydınlatıcı,

yönlendirici çağrışımlar sağlayabiliyor.

Gizemcilik konusundaki kitapları ile tanınan Fransız Roland

de Villeneuve Kurt Adamları ve vampirleri araştıran bir çalışmasında

1542'de İstanbul'da sürü halinde gezen Kurt Adamlardan söz

ediyor. Villeneuve, 17. yüzyıl yazarı Jacques d'Autun'un «Sihirbazlar

ve Büyücüler Konusunda Bilimsel İnançsızlık ve Cahil Saflık

» (L'incredulite savante et la credulite ignorante au sujet des

Magiciens et des Sorciers, Jean Molin yayını, Lyon 1671) adlı

çalışmasından aşağıdaki alıntıyı veriyor:

«Sultan, has askerleri ile birlikte, silahlanıp saraydan çıktı;

kurt adamlardan yüz elli kadarını surlara dizdi fakat bunlar, toplanan

halkın gözleri önünde, surlardan atlayıp kayboldular.»

D'Autun'un anlattığı, de Villeneuve'un naklettiği bu olaydaki

Kurt Adamlar kurtlar mı yoksa İstanbul'un eski ve ezeli dertlerinden

biri olan başıboş köpekler mi?

Orası hiç belli değildir. Ancak sultanın (ki belirtilen tarihte

Kanuni Sultan Süleyman'dır) silah kuşanıp vahşi köpek sürülerinin

peşine düşmesi hiç düşünülebilir mi?

Eski kaynaklardaki eski «olaylar» yeniden ele alınıp yorumlanınca

efsanenin ya da inanışın yerini «uydurmaca» alıyor...

Ancak, her ayrıntı ve bilgiyi kullanmak pahasına, Doğu

gizemciliğinin sayılı araştırmacılarından İdris Şah'ın bir notunu

da ekleyelim.

«Arapların sözünü ettiği bir başka büyü (sihir) şekli Maskh'

dır ya da insanları hayvana dönüştürme sanatı. Batı'da,» ekler

İdris Şah «buna likantropi (kurt adam) derler...»

— 27 —

IKINCI BÖLÜM

MEKÂNLAR VE GİZEMLER

Kıyı kıyı Boğaziçi bir efsane, destan, mitos ve gizem şerididir,

her köşesinde eskiden hatta çok eskiden kalma çarpıcı, çekici

ve hayal gücümüzü zorlayan bir ya da birkaç iz taşır. Bir yol,

bir geçiş, bir kapıdır Boğaziçi, isteyene Karadeniz'e, isteyene

Marmara'ya açılan.

Gelişigüzel bir «güzergâh» çizildiğinde bile yola çıktığınız her

yer bir masalın, eski bir inanışın, daha da eski kahramanların ve

kahramanlıkların, sevgilerin ve bilgeliklerin tılsımlı bir noktası gibidir.

Kahramanlar, krallar, kraliçeler, tanrılar, ermişler ve efsaneleri

yaratanlar! Gürol Sözen'in dediği gibi: «Efsane deyip geçmeyin.

Efsanelerde güzellerin yanısıra gerçek yatar. Hem de boylu

boyunca.»

Altın Post'u ele geçirmek için Karadeniz'e açılan 55 kürekli

Argos gemisi geçiyor Boğaz'dan, nice ünlü, kimi bilimci, kimi

yarı tanrısal yolcuları ve gemicileri ile. Kimler yok ki, o gemide!

Jason var seferi düzenleyen ve yöneten, gemiyi inşa edip ona

adını veren usta Argos, Truva savaşlarına neden olacak güzel

Helena'nın kardeşleri Castor ve Pollux, erişilmez ozan Orfeus,

canavar Minotor'u öldürecek olan Theseus.

Ve dünyanın en güçlüsü diye bilinen Herkül bile var, Yunanistan'dan

Karadeniz'e kaçırılan kanatlı koçun postunu arayanların

arasında. Artı bir dizi macerasever bilim adamı: İdmon, Amphiaros

ve Mopsos gibi.

Altın Post'un öyküsü bilinen bir öyküdür: Jason, Medea'nın

yardımı ile, postu koruyan ejderi öldürüyor, istediğini elde ediyor

ve geri dönüyor. Altın Post'un öyküsü bir arayışın öyküsüdür

ancak, dikkat edelim, asıl ilginç olan bu öykünün, bu maceranın

izlediği «yol»dur.

Dodona tapınağının kehanetler yağdıran ağacın kerestesi ile

inşa edilen Argos gemisi de kehanetlerde bulunuyor, çünkü «konuşan

» bir gemidir. Denize açılan bu konuşan, ses veren gemi

bir arayışın aracı oluyor; denizden bir yolculuk yapılıyor, yaşam

ile ölüm arasındaki ince çizgiyi, ayırımı simgeleyen denizden.

Denizleri aşarak, Boğaziçi'nden geçerek, Altın Post ya da

bilgi yeniden elde ediliyor. Batı'dan çalınan ve Doğu'ya getirilen

bilgi geri dönüyorsa da bu bilgiye erişebilmeleri için Jason" un ve

onu izleyenlerin Batı'yı Doğu'dan ayıran - y a da Batı'yı Doğu ile

birleştiren- bir geçitten, bir boğazdan geçmeleri gerekiyor.

Jason'un tehlikelerle (deniz kızları, ateş soluyan boğalar,

yarı kartal yarı kadın canavarlar) dolu yolculuğu bilgiye sahip

olmak isteyen, kaynağına (Karadeniz'e) ulaşan ve aradığını elde

eden gerçek bir «giz sahibi»nin yolculuğu değildir. Jason bir ihanet

işleyerek bilgiye sahip olabiliyor, cehenneme kadar iniyor,

değişimden geçiyor, oysa gerçekten arzuladığı bilgi ve erdem

değil servet ve güçtür.

Yunan mitolojisinden kalan bu efsane, büyücü Sirse'nin kral

Ulises'e anlattığı bu öykü bizce iki açıdan ilginçlikler taşımaktadır:

1) Boğaziçi'nden geçiş,

2) Altın Post'un (bilginin) Karadeniz'den güçlenerek, Batı'ya

dönmesi.

Yoksa, Fransız Louis Charpentier'nin düşündüğü gibi,

Doğu'ya açılan kapı (Boğaz) ve Doğu gibi sayılan Anadolu (Küçük

Asya) Atlantis kıyametinden kaçan, çeşitli yerlere (Kafkasya,

— 29 —

İrlanda, İngiltere) sığınan ve engin bilginlerin taşıyıcısı olanların

barınakları, giderek merkezleri mi oldular?

Argos gemisi geri dönüyor, yeniden Boğaziçi'nden geçiyor,

zorunlu olarak. Argonotlar boğazın iki kıyısında saltanat kuran

Bebriker'in kralı Amicus'a karşı savaşırlar ve galip geldiklerinde

onlara yardım eden kanatlı cin Sostenion'a İstinye'de (Stenya,

Sostenion) bir tapınak inşa ediyorlar.

Anadolu Kavağı'ndan geçiyor konuşan gemi Argos ve bu

kez yoluna olaysız devam edebiliyor çünkü bir çıkıp bir batan

adalar çoktandır devingenliklerini yitirdiler.

Boğaz kıyılarında az olay yaratmıyorlar bu Argonotlar, Altın

Post'u kapıp geri döndüklerinde: Kral Amicus, Pollux'a meydan

okuyor, onunla dövüşüyor ve vuruluyor. İstinye'de bu olaydan

sonra inşa edildiği söylenilen tapınak bir yana, Pollux, Beykoz'da

bir defne ağacını dikiyor ve sonradan, bu ağacın dallarını

kıranlar çıldırıyorlar veya başka bir yoruma göre, görünmez oluyorlar.

Fakat neden bir defne ağacı ve defne ağacının delilik veya

görünmezlikle ne ilgisi vardır, olabilir?

Defne ağacının yaprakları ile eskilerin, antiklerin krallarına,

kahramanlarına, tanrılarına taçlar ördüklerini biliyoruz çünkü defne

bir seçkinlik, bir yücelik anlamını taşıyordu. Nedir ki, bazı inanışlarda

sözkonusu olan defne ağacının içinde bir hayli değişken

ve delişmen bir ruhun gizlendiği söyleniyor. Bazen bir çocuk

kadar şakacı bir ruh, bir cinmiş bu, ısrarlı, tuttuğunu koparan,

birinden hoşlandığında ondan hiç ayrılmayan, hep izleyen.

Zaman oluyor ki, bu ruh veya cin, ısrarlı bağlılığı yüzünden, kâbusa

dönüşüyor, bağlandığı insanları taciz ediyor. Sonuçta sabırlarını

tüketiyor (çıldırtıyor) ya da kaçmalarına, kaybolmalarına (görünmez

olmalarına) neden oluyor.

İstinye'de gizemli özellikleri ve güçleri olan bir defne ağacı

dikilirken Medea, Tarabya'yı (Therapia'yı) kuruyor. Hangi Medea

bu? Hiç kuşkusuz büyücü Medea, daha önce Jason'un yanında

gördüğümüz ve ilerde, kocasının ihanetine bir karşıt olarak

çocuklarını öldüren ve antik tragedyanın unutulmaz ve lanetli kişilerinden

biri olan.

Tarabya'nın anımsanan eski adı Therapia oluyor, yani Şifa,

ancak daha önceki adı ise Farmakeus'dur, Zehirleyen'dir. Efsanelere

kulak verecek olursak ilk Tarabya'nın bu tür bir ad almasının

nedeni de, Jason'a destek olduktan sonra peşine düşen,

Medea'nın t üm sahil boyunca döktüğü zehirdir.

Boğaziçi'nin her köşesinde, her şirin, destansal küçük

koyunda bir giz bizleri bekliyor ve antik inanışlardan dirilip bizlere

yeniden sorular soruyor, kıyıdan kıyıya bir gizem zincirini kuruyor,

ister bağıntılı ister (görünüşte) bağıntısız.

Bir zamanların Büyükderesi'nde bin yıllık bir çınar yükselirdi

Beykoz'un defne ağacı kadar gizemli ve efsaneler yaratan. Kimi

eski tarihçilere göre 1097 yılında haçlılardan Godefroy de Bouillon

bu ağacın altına yatmıştı, daha sonraki kimi tarihçilere göre

de De Bouillon hiçbir zaman Büyükdere'ye ayak basmamıştır.

Bu tarihsel çınardan Fransız yazarı Theophile Gautier söz

ediyor efsaneye inanarak, bu tarihsel çınarı İstanbul'da yayınladığı

«Revue de Constantinople» dergisinin 20 Şubat 1876 tarihli

sayısında Vikont Alfred de Gaston anlatıyor uzun uzun.

Çınarın gizemi nerede diye sorulacak. Çınarın gizemi kendisinde,

yaşında ve yaşından dolayı neden olduğu efsanelerde.

Başka bir deyimle gizemleri yaratabilmek için her şey her zaman

yeterlidir. Her şey her zaman bir çıkış noktası olur ve en önemlisi,

eskiden, çok eskiden kalmış her nesne, yer, bina ve kalıntı

taşıdığı izlerle, anımsattırdığı olaylar ve kişilerle kendi içine kapanmış

bir gizemdir.

İstanbul sarıp sarmalayan efsanelere göre antik Kabataş'ta

ya da Ajantion'da yunuslar bolca görünür, sesleri gün boyunca

duyulurdu. Argos'u akla getirerek, mesafeleri aşarak ve mitosu

gerçeklere bağlayarak deniz kızlarının sesi ile yunusların sesini

bir tutabiliriz, çokça yürütülen çağdaş bir yorum ve yaklaşımla.

Deniz kızları efsanevi yaratıklardı, şarkıları ile denizcilerin,

gemicilerin akıllarını çelen. Buna bir diyeceğimiz yok (bir zamanlar

Amazonlar, tek göğüslü savaşçı ve anaerkil kadınlar da efsanevi

sayılıyordu, tarihsel bulgular onların gerçek olduklarını kanıtlayıp

bizim Karadeniz'e bağlayıncaya dek!) fakat yunuslar, boğazın

ve Marmara'nın yunusları bir gerçektir, en azından İstanbullular

için bir yarım yüzyıl öncesine kadar bir gerçekti.

Kabataş'ta mitolojik kanun çalgıcısı Chalkis'in taksimleri ile

yunusları mestetmesi, çoban Chanandas tarafından öldürülen bir

yunusa bir mezar inşa etmesi de bu çok eski gerçeğin şiirsel bir

simgesinden başka bir şey değildir.

Kabataş'ta yunuslar ve Kuruçeşme'de (antik adı ile Anaplus)

sütunların tepesine tırmanıp yıllarca kalan Bizans'ın keşişleri:

433'te keşiş Simeon bir sütunun tepesine yerleşip 27 yıl orada

kalıyor, 460'ta yerine geçen Daniel ise aynı sütunun tepesinde 34

yıl yaşıyor, çile çekerek.

Boğaz ruhun arındığı, inanışların kanat gerdiği fakat, aynı

zamanda, orduların çarpıştığı bir çeşit özel bölge gibidir: Rumeli

Hisan'ndan 700.000 kişilik ordusunun başında Kral Darius geçiyor,

1097'de Rumeli Hisarı'nda haçlılar kamp kuruyor, kenti talan

ederek. Sonunda 1453'te Fatih Sultan Mehmet tarihin yeni bir

dönemini açıyor.

Bir ordugâh merkezi oluyor tarihi boyunca Rumeli Hisarı

oysa unutmayalım ki, hisarın bulunduğu tepenin adı, bir zamanlar,

Evliyalar diye bilinirdi ve bir ziyaret yeriydi Durmuş Dede'nin,

Şeyh İsmail Maaşuk'un, Şeyh Hassan Sarifi'nin ve başkalarının

mezarlarını içerdiğinden...

Boğaz turumuzu sürdürelim: Kireçburnu balık lokantaları ile

ünlü şirin bir mekândır, aynı zamanda çok eskiden kalma bir

efsanenin içerdiği bir ahlak dersinin de yeridir.

Kireçburnu ile Kefeli arasında adı Sadık Kaya olan bir kaya

bulunurdu ve Bizanslı Dionisios'un anlattığına bakılırsa seferden

dönen iki denizci arkadaş, günün birinde, biriktirdikleri paraları o

kayanın altındaki bir yere gizlemişlerdi. Sonra biri yalnız kaldığında,

geri dönmüş paranın tümünü almaya kalkışmış. Kalkışmış

ama başaramamış çünkü kaya vere vere salt kendine ait olan

parayı almasına izin vermiş, sadık ve sadakate bağlı bir kaya

olduğundan.

Ya Emirgân? Emirgân'ın lanetli bir yer olduğunu, en azından

antikler tarafından öyle sayıldığını kim düşünebilir ki?

Derler ki Emirgân'ın adı Kiparodes iken orada bir tapınak

yükselirmiş üçlü bir tanrıça olan Hekate'ye adanmış.

Emirgân ve büyücülüğün, cehennemin, uğursuz kavşakların

üç yüzlü, eli meşaleli, peşinden uluyan köpekleri çeken, gece

vakti kara bulutlar şeklinde gökyüzünde dolaşan ejderhaların tanrıçası

Hekate!

Boğaziçi mitolojiden kalma izleri, efsaneleri, inanışları, evliya

ve keşişleri ile gizem dolusu, antik gizemlerin anılarını koruyan

bir uzun geçit olarak karşımıza dikiliyor, salt Karadeniz'e ya da

Marmara'ya değil de öte dünyaya hatta cehenneme açılan bir

geçit. Tüm güzelliği, çekiciliği ve geçmişi ile adeta her boyuta

açılan bir kapı.

Konumuz olduğu için abartmak niyetinde değiliz ancak, sayfalar

boyunca gördüğümüz ve göreceğimiz gibi, İstanbul'un

gizemler kenti niteliği ve dolayısıyla, ayrıcalığı tartışılmaz bir gerçektir.

Yorumlar daima ve herkese açıktır fakat, yorumunuz hangi

yönde olursa olsun, gizem havası -ister hissedin, ister hissetmeyin-

bu kentin her tarafını daima sarmıştır ve sarıyor. Anıtların,

kalıntıların, tapınma yerlerinin, saray ve hanların, meydan ve

sokakların hiç eksilmeyen aksine geçen zamanla daha da pekişen

bir güç taşıdıklarını ve bu gücün, ister dalga dalga ister dairesel

şekilde yayıldığını, biriktiğini ve merkezler oluşturduğunu biliyoruz.

Mekânlara, taşınamazlara hatta nesnelere tanınan «bellek

» potansiyeli (belleği şarj etmek ya da bellekle şarj olmak

işlemleri ile) bu gücün izdüşümünden başka bir şey değildir.

İnançsal bir işlevi olan yerlerde bu güç, sürekli olarak beslendiğinde

artıyor ve bu gücün simgeleri olarak görülen nesneler

daha da etkin oluyorlar.

İşte karşımızda Ayasofya (Ayia Sofia) 921 yıl sürece bir kilise,

481 yıl boyunca bir cami ve bugün bir müze, bir kültür ve

— 33 — istanbul Gizemleri / R 3

sanat merkezi. Hiç kuşkusuz Batı ile Doğu'yu biraraya getiren,

sentezini yapan bir merkez, gizemleri ve efsaneleri, inanışları ve

izleri ile. Gezegenimizin kutuplaşma (polarite) haritasında önemli

bir nokta.

1833'te Ayasofya'yı camiyken ziyaret eden Prusya elçilik

danışmanı M. von Tietz, Hıristiyan inançlarına göre kutsal sayılan

emanetleri bu şekilde değerlendirmektedir:

«Güney yönde bulunan üst galeride, çukur, kırmızı renkte

bir mermer var. Bunun peygamberimiz İsa'nın beşiği olduğu söyleniyor.

Bir de annesi tarafından İsa'nın yıkandığı kurna var. Bunların

ikisi birlikte Kudüs'ten getirilmiş. Tapınağın kuzey yöndeki

giriş kapısının soluna doğru bir sütun görülüyor. Buna 'Terleyen

Sütun' adı verilmiş. Sürekli olarak rutubetten ıslandığı için, buna

el değdirmenin, her derde deva olacağı söyleniyorsa da cami

avlularındaki insanların hali bunu kesinlikle yalanlamakta.»

Ayasofya'yı Batılı bir diplomatın yorumu ile değil de folklor

açısından ele aldığımızda başka noktalara değinmiş oluruz:

«Ayasofya... sade mimarlık, mozaik ve başkaca bezeme

sanatlarının sergilendiği bir yer değil, efsane ve inanışların da

hazinesidir.» der Pertev Naili Boratav. «Bizans çağında ve daha

sonraları da Türklerin onu camiye çevirmelerinden sonra İstanbul'un

Müslüman topluluğu, insan emeğinin bu yüce yapıyı yaratmasında

insanüstü güçlerin payı olduğuna, onun köşe bucağında

aklın çözümleyemeyeceği nice sırların gizli durduğuna inanmış.

»

532 yılında, Nika isyanı sırasında, Ayasofya tümden yandığında

İmparator Justinien yeniden bir inşaata girişiyorsa da kubbeye

gelindiğinde parasal zorluklar çekmeye başlıyor. Bir efsaneye

göre de beyazlara bürünmüş bir delikanlı ona katırlarla, çuval

dolusu altın getiriyor. Heyecana kapılan imparator bu olayı yakınlarına

anlatmaya kalkınca da büyü bozuluyor, altın getiren delikanlı

bir daha görünmüyor.

«Terleyen Sütun» veya «Terleyen Direk» ya da «Ağlayan

Direk» konusunda Boratav'dan aşağıdaki bilgileri aktarıyoruz:

«Müslümanlar derler ki: Ayasofya, Muhammed peygamberin

zamanında bir zelzeleden yıkılmış, tamire kalkıştıklarında kubbeyi

bir türlü tutturamamışlar. Sonunda, Hızır'ın öğüdünü dinleyerek,

peygamberin tükrüğü, Zemzem suyu ve Mekke toprağı ile

karıştırılmış bir harç sayesinde kubbe yapılabiliyor. Evliya Çelebi'ye

göre, tapınağın Terleyen Direk' diye adlanan sütununun

altında karılmış bu harç. Büyük kubbeden sarkan altından top

kandili, bu mucizeye bir saygı anısı olarak Fatih astırmıştı.

Terleyen Direk (yahut Ağlayan Direk)te bulunan delik,

Hızır'ın, kiliseyi camiye çevirmek isteyince, yapının yönünü kıbleye

döndürmek için parmağını soktuğu delik imiş. Bu delikten

sızan ıslaklığın türlü dertlere deva olacağı sanılır. Hızır'ın, Kadir

gecesi Ayasofya'ya geldiğine, tam altın top kandilin altında

namaz kılanlar arasına katıldığına inanılır.»

Ayasofya'nin «mucizeler»i ve neden olduğu inanışlar saymakla

bitmez ve her kuşak, her toplum ve her inanç bunlara bir

şeyler katmıştır: kimi Ortodoks efsanelerine göre son Ayasofya'

nin maketi bir arı peteğinden çıkmadır, kimine göre de büyük

salonun ortasında bulunan, demir bir kapakla örtülü eski bir

kuyunun suyu kalp hastalıklarına şifa veriyormuş.

Fetih'ten kalma bir başka efsaneye göre Fatih, Ayasofya'ya

girdiğinde ayin yapmakta olan patrik duvarın içine girip kaybolmuştur.

Ayasofya nerdeyse bir çeşit gizemler ve inanışlar ansiklopedisi

ise Çemberlitaş bir esrarlar seçkisidir.

Çemberlitaş ya da Constantin sütunu Bizans'ın merkezi ve

de simgesi olarak bilinir ve sayılırdı çünkü, Bizans'ın Constantin

tarafından fethinin (18 Eylül 324) ve kutsamasının (8 Kasım 324)

bir işaretiydi. Aynı zamanda başkaca kutsal emanetlerin biraraya

getirildiği bir gizemler noktasıydı.

Bizans inanışlarına göre Constantin sütunun temelinde Truva'dan

gelme tanrıça Pallas Atina'nın tahtadan yapılmış heykelini,

Nuh peygamberin asasını, Musa'nın sular fışkırttırdığı taşı,

İsa'nın ekmekler dağıttığı günden kalan yedi ekmeğin kırıntılarını

gömdürmüş ve temeli kendi eli ile kapatmıştı.

Çemberiitaş'ın tepesinde yükselen ve Apollo'ya benzetilen

Constantin'in heykelinde de İsa'nın haçından (çarmıhından) bir

parça bulunduğuna dair inanışlar da vardı.

1105 yılında heykel kopan bir fırtınada, birkaç kişiyi de ezerek

yıkılıyor sonraki yıllarda, İmparator I. Manuel Comnenos'un

döneminde, sütun tamir ediliyor ve 1779'da I. Abdülhamit'in emri

ile çemberler yenileniyor.

İstanbul'daki sütunlar, dizi dizi efsaneler yaratarak, etrafa

gizemler dağıtıyorlar:

- Avratpazan'nda içi boş, mermer parçalarından yapılmış

bir sütun ve tepesinde bir heykel, o da bembeyaz mermerden.

Yılda bir kez heykel ses verir, kuşlar etrafına dönmeye başlarlar

çılgıncasına ve bir kısmı yere düşer bitik. Halk onları toplar kendine

bir ziyafet çeker. Bizde Avrat Taşı olarak bilinen Arcadius sütunudur

bu, kala kala bir kaidesi kalmıştır Cerrahpaşa'da bir de

tepesinden kopan bir parça.

Sütun 403 yılında İmparator Yüce Theodorius'un anısına dikiliyor

İmparator Arcadius tarafından; 421'de 2. Theodosius tepesine

babası Arcadius'un kuşları cezbeden heykelini yerleştiriyor;

542'de sütuna düşen bir şimşek heykelin bir elini kırıyor; 740'ta

ise heykel kendiliğinden devriliyor ve 1719'da sütun yıkılıyor.

Avratpazan'ndaki Avrat Taşı'na karşın Fatih'te bir Kız Taşı

veya Marcianus sütunu...

Bunun tepesinde de, Bizans döneminde bir heykel duruyordu:

İmparator Marcianus'un oturmuş haliyle bir heykeli. Efsanelere

göre sorun yaratan bir imparator heykeliydi bu, çünkü yakınlarından

geçen kızların bakire olup olmadıklarını açık açık duyurmak

gibi kötü bir huya sahipmiş.

Evliya Çelebi de bir başka olağanüstü sütun ve heykelden

söz ediyor, Çatladıkapı'da bulunan. Dört köşeli olan bu sütunun

tepesindeki heykel ise tunçtan yapılmıştı ve bir çeşit haberci-koruyucu

görevini görüyormuş: Akdeniz'den yaklaşan düşman

gemilerini haber verir, gemiler yaklaşınca da ağzından çıkan bir

ateşle yakıp kül edermiş.

— 36 -

Çemberlitaş'a dönelim: Çemberlitaş ve altında bulunduğu

söylenilen iç oda ile ilgili ilginç bir yorum Haluk Egemen Sarıkaya'dan

gelmektedir. Sarıkaya'nın savına göre, «Mabet Prototipine

uygun her kutsal yapı gibi, Çemberlitaş'ın da yeraltı Agarta

sistemiyle ilişkisi olması sözkonusudur.»

Bu savı ile ilgili olarak araştırmacımız 1930'lu yıllarda Çemberlitaş

civarında yapılan bir arkeolojik kazı sonucu labirent şeklinde

bazı dehlizlere rastlandığını, bu noktadan hareket edildiğinde

Çemberlitaş'ın İstanbul'un altındaki dehlizlere açılan bir kapı,

bir giriş hatta bir enerji noktası işlevini gördüğünü de eklemektedir,

rahatça tartışılabilir bir yorumla.

Eski Bizans'ın merkezi olan Hipodrom, Sultan Ahmet ve

civarının Aksaray'a ve belki de daha ötesine kadar yeraltı galerileriyle

döşendiği bir gerçektir ve Sarıkaya bu gerçeğe kaynak olarak,

«İstanbul'un Yedi Harikası» adlı 80 küsur yıllık bir kitaba

dayanarak Yerebatan Sarayı ile Kınalıada arasında uzanan bir

tünelden de söz etmektedir.

«Köpek Öldüren Kanalı denilen bu dehlizin, Yerebatan Sarayı'nın

gizli bir girişinden başlayarak kuzeydoğu yönünde ilerlediği

ve boğazın Marmara'ya açıldığı yerde denizaltından geçtiği,

Üsküdar'dan itibaren de güneydoğuya doğru bir açı yaparak,

düz bir hat halinde, önce Üsküdar-Kadıköy sahillerinin ve daha

sonra gene Marmara'nın altından uzanıp Kınalıada'ya ulaştığı ve

buradaki manastırda son bulduğu belirtilmektedir.»

Dehlizler, gizli dehlizler, denizaltı kanalları, kıyıları kıyılara

giderek adalara bağlayan geçitler, işlevleri, simgeleri ve anlamları...

Araştırmacı Sarıkaya konuyu cesur bir varsayımla, ilerdeki

bir bölümde üzerinde duracağımız Agarta'ya bağlamak için gayret

sarfediyorsa da dehlizlerle birlikte İstanbul'un bilmediğimiz ya

da pek iyi bilmediğimiz yeraltısı halen çözülmemiş sorunları ile

karşımıza dikilmektedir.

Labirentlerin, gizli dehlizlerin, mağaraların önemi salt arkeolojik

veya jeolojik değildir. İlkel inanışlara dönüp dünyamızı koca-

— 37 —

man bir ana gibi gördüğümüzde, yeraltındaki kanallar ve gizli yollar

bu dünyasal ananın rahminden başka bir şey değiller. Dolayısıyla

labirente ya da dehlize girmek anaya bir dönüştür, bir yeniden

doğuş, bir arayış ve bir eğitim görmedir.

1972'de Aksaray'da belediyenin kanalizasyon inşası için yaptığı

bir kazıda Bizans devrinden kalma bir mezarlık (katakomb)

bulunuyor, ikinci katı sularla dolu; 1963'te Taşlıtarla'da, Havuzbaşı

semtinde, oto tamircisi Cavid Cinci boş bir arsada açılan bir

delikten, define aramak niyetiyle yeraltına iniyor. Cinci ortadan

kayboluyor, tarlanın altında açılan dehlizi arkeologlar araştırıp

bunun da iki katlı ve yaklaşık olarak 87 metre uzunluğunda olduğunu

saptıyorlar.

Arayışlar sürdürülürken Cinci'nin cesedi bulunuyor fakat bir

bataklığa varan dehlizin devamına ulaşılmıyor, ne olduğu, ne işe

yaradığı ve hangi döneme ait olduğu ise kesinlikle anlaşılmıyor.

Ayaklarımızın altında yerini, sayısını ve işlevini bilmediğimiz

bunca dehlizler, yeraltı yolları ve labirentler açıldığına göre

zaman zaman yerin altından garip seslerin çıkmasına, yükselmesine

hiç şaşmamamız gerekiyor. 26 Eylül 1980 gecesi, İnönü stadının

civarlarında, yeraltından gelen ve balyoz sesine benzeyen

gürültüler duyuluyor. Sesleri duyan ve meraklanan bir grup

asker ilgililere haber veriyor, yerinde bir araştırma yapılıyor fakat

ne seslerin nedeni, ne de kesin çıkış noktaları anlaşılamıyor.

Anlaşılmayan veya açıklanamayan her olayın altında bir

esrar aramak değildir niyetimiz. Ancak yukardaki örnekte en

basit, doğal bir açıklama olarak bir yankılanmadan söz edebiliriz.

Aynı şekilde, mantıksal bir süreç içinde, bu ve benzer sesleri, aşırı

gibi görülebilecek ama araştırmaya her zaman açık bir yaklaşımla

gürültüleri henüz bilmediğimiz, gereği ile araştırılmamış bir

«yeraltı yolları» varsayımına da bağlayabiliriz.

Yeraltı dehlizleri, yeraltından çıkan sesler ve yine yeraltından

çıkan hayvanlar...

16. yüzyıla dönüp Hans Dernshvvam'a kulak verelim:

«Birçok kimse bize inanılabilecek şu hikâyeyi anlattılar. Yıllar

— 38 —

önce bir gün Avratpazan'ndaki büyük kuleden binlerce yılan dışarı

fırlayıp denize doğru yola koyulmuşlar. Aralarında çok iri bir

yılan varmış. Bu olayı binlerce kişi gözleriyle görmüş. Yılanlar

arkalarında bir toz bulutu bırakmışlar. Hiç kimse bunlara bir şey

yapmamış.»

Olaya bir «yılan göçü» gibi bakabiliriz veya aynı yazarın naklettiği

karga örneğine bağlayarak bu toplu göçün altında başka,

ola ki simgesel anlamlar da arayabiliriz.

Türk mitolojisinde yılan önemli bir yer tutmaktadır, efsanelere

göre kozmik (evrensel) âlemle birlikte yaratılmıştır (Lakhmu ve

Lakhamu), boynuzlu olunca koruyucu görevini üstlenmektedir,

Volga Türkleri için uğurlu bir hayvandır v.b.

Buna karşın, halk inanışlarında, bazı yılanlar uğursuz sayılır,

görüldükleri yerlerde öldürmeleri gerekir. Ancak, ölü yılan yağmur

duasında kullanıldığı gibi yılan derisi de büyülerde, yılan gözleri

de nazar değmelerinde kullanılır, özellikle Anadolu'da.

Aşırı göstergebilimsel bir yaklaşım gibi görünürse bile inancımız

şu ki her şey her şeyle her zaman bağıntılıdır, her şey bir

neden-sohuç ilişkisinden kaynaklanmaktadır. Gerçek gibi anlatılan

bir olayın altında gizli, simgesel bir anlam yatabildiği gibi efsane,

masal, destan, batıl inanç diye nitelendirdiğimiz anlatıların

temelinde bir gerçek de yatabilir veya yatmaktadır.

Hayvanlardan söz ettiğimize göre konuyu sürdürelim ve bu

kez bir «ayazma»ya bağlı bir efsaneyi nakledelim.

Mekânımız Silivri Kapı ve Balıklı Ayazma. Bu mekâna bağlı

bir efsaneyi eski İstanbul'un ünlü ziyaretçilerinden İtalyan ozan

ve yazar Edmondo de Amicis'in kaleminden okuyalım:

«Müslümanlar İstanbul surlarına son kez saldırmakta iken

manastırdaki (eski Balıklı Manastırı) bir Rum keşişi balık kızartmaktaydı.

Birden mutfağın kapısında bir başka keşiş göründü ve

dehşet içinde bağırdı: - Kent düştü! - Nasıl? - Sordu diğeri -

Bu balıklar tavanın dışına fırlarsa böyle bir şeye inanabileceğim-

Ve bunu der demez balıklar, yarı yanmış yarı pembe ve yalnızca

bir taraftan kızartılmış olarak tavadan dışarı fırladılar ve büyük bir

ihtimamla, alındıkları ve içinde halen yüzdükleri suya daldılar.»

De Amicis İstanbul'da 1878 yılında bulunuyor ve ayazmayı

bir Rum papazı ile birlikte ziyaret ettiğinde papaz ona yukarki

efsaneyi anlattığı gibi bir sarnıcın içinde yüzen kırmızı balıkları da

gösteriyor.

Balıklı ayazması ile ilgili eskiden kalma başka inanışlar da

vardır ve bunlardan birine göre İmparator Justinien oralardan

geçmekteyken, bir kaynağın etrafında toplanmış bir kadın kalabalığını

görüp duruyor, sorup soruşturuyor. Kadınlardan biri ona

«Şifalı suyun kaynağıdır bu» deyince de Ayasofya'dan kalma malzeme

ile orada, ayazmayı da içeren bir kilise inşa ettiriyor.

Acı acı öten kargalar, göç halinde yılanlar, kehanetlerde

bulunan kırmızı balıklar ve...

«Abdülhamit zamanında Galata'da, Lavirentos adlı 17. yüzyıldan

kalma bir tekçi meyhanesinin mahzenindeki bir şarap fıçısının

içinde, görenleri şaşırtacak büyüklükte ve sütten beyaz bir

örümcek bulundu. Acayip hayvan hâlâ canlıydı, 300 yaşındaydı.»

diye anlatıyor Mehmet Şeyda.

İlginç bir adı var bu meyhanenin, Lavirentos yani labirentin,

dolambaçlı dehlizin Yunancası. Ve bu meyhanenin mahzeninde

bulunuyor bu 300 yıllık olduğu söylenilen kocaman ve bembeyaz

örümcek. Ola ki, o da eskinin yeraltı geçitlerinden, nerede başladıkları,

nereye vardıkları bilinmeyen gizli ve gizlenmiş yollarından

kopup gelen bir yaratıktı!

Hem unutmayalım ki, antiklerin Galata'sı mitoslarda yeri

olan bir bölgeydi. İlk Galata ya da Sykae (Sika = İncir) incelikleriyle

ünlenmişti ancak, Strabon, Dionisios v.b. tarihçilere bakılırsa,

mitologyanın tanrılarına, tanrıçalarına Eros, Venüs ve

Diana'ya, tapınakları ile ilişkili, bir bölge ve cinselliğe dayalı

gizemli ayinlerin, kutlamaların bir merkezi.

Galata'nın yüzyıllar sonrası, meyhaneleri, eğlence yerleri ve

hayat kadınları ile zevk ve «sefahat» bölgesini oluşturması belki

de bu antik inanışların, halen ortalarda esen «havası»ndan kaynaklanmıştır.

* * *

— 40 —

Eski İstanbul'un çeşitli semtlerinde, mahallelerinde tekinsiz

gibi bilinen ruhların, hayaletlerin dolaştığı, göründüğü evler bulunurdu.

İyi Sıhhatte Olsunlar'ın mekân olarak seçtikleri, barındıkları

ve huzura kavuşmadan terkedemedikleri yerler.

İlk çocukluğumuzda Bostancı'da, köprünün karşı tarafında

yükselen yarı yıkık ve ahşap bir konak eskisinin tekinsiz olduğu,

gece vakti içinde ışıkların dolaştığı söylenilirdi. Yeniyetmelik yıllarımızın

Büyükadası'nda da benzer bir ev yükselirdi Maden denen

mevkinin bir tepesinde. O da ahşap, çökmek üzere ve üstelik

nedeni bilinmeyen bir lanetle damgalanmış.

Hayaletsiz bir eski kent, eski mekân düşünülmediği gibi

hayaletsiz bir İstanbul da düşünülemez. Abdülhak Hamit Çamlıca'nın

hayaletlerinden söz ediyor, Necip Fazıl Kısakürek 20 odalı

bir konakta gezindiğinde büyükbabasının hayaletini görür gibi

oluyor.

Topkapı Sarayı'nın Harem dairesinde gece vakti havuz

başından gelen kadın seslerinden, görülen ya da görülür gibi

olan saydam şekillerden söz eden gece bekçilerini tanımıştık

bundan 30 küsur yıl önce ve Topkapı Perileri mitolojimize dahil

edilen bir konuyu teşkil ediyorlar.

Sultan 2. Mahmut'un berber başılığından emekli olmuş yaşlı

Memiş Efendi'nin öyküsü anlatılır, Topkapı Sarayı'ndaki perilerle

ilgili olarak. Sultan I. Abdülhamit'in zamanında Enderun'a girmiş

olan bu Memiş Efendi t üm ömrünü sarayda geçirmiş, nücûm ve

simya konuları ile uğraşmış ve kendini bu konularda çok bilgili

sanıyormuş. Cinlere, perilere ve yıldızlara inanan yaşlı gizemci

Memiş sarayın bahçesinde bulunan bir şimşirliğin perilerin mekânı

olduğunu, perilerin Türkleri ve de padişahı çok sevdiklerine de

inanırmış. Hatta ve hatta, Memiş Efendi'nin anlattığına göre, her

gün seher vaktinde t üm üst rütbeli periler o şimşirlikte toplanır,

divan kurulur ve peri padişahı da bu divanı yönetirmiş.

Memiş'in tüm bu anlattıklarına rağmen şimşirliği kaldırma

kararı alındı ve karar uygulandı. Buna kızan yaşlı gizemci de bundan

böyle Topkapı'da felaketlerin hiç eksik olmayacağını söylemiş

durmuş.

Peri ya da cin olup olmadığını bilmiyoruz fakat ailemizde

anlatılan bir olayı burada nakletmenin ilginç ve yerinde olacağını

düşünüyoruz.

Olayın geçtiği yer Beyoğlu, Asmalımescit Sokak 50 numaralı

evdir, olayın geçtiği tarih 1912-1914 yılları arası, olayın kahramanı

ise bu yazarın büyükannesi, adı ile Mariana Filipucci.

Ailenin oldukça dar bir gelirle yaşamakta olduğu o yıllarda

(Birinci Dünya Savaşı öncesi ya da başlangıcı) bir kış sabahı

evin genişçe avlusunu süpürmekte olan, kara kara düşüncelere

dalmış büyükanne Mariana üst kat merdivenlerinden birinin

inmekte olduğunu, yaklaştığını duymuş, dönmüş bakmış ve hayretler

içinde kalmıştı.

Merdivenlerden inen ve yaklaşan, evde hiç görmediği, bir

zenciydi, alımlı, kır saçlı ve fesli. «Bir paşa gibi giyinmiş, sırmalarla

süslenmişti.» diye anlatırdı büyükanne. Zenci önüne durmuş,

eğilip selam vermiş sonra da redingotunun cebinden bir kese

çıkarıp, Mariana'nın eline bırakmış ve kapıdan çıkıp gitmişti.

Büyükanne hayretten dona kalmış, bir süre sonra kendine

gelmiş, keseyi açtığındaysa içinin altınlarla dolu olduğunu görmüştü.

Tam o sırada sokaktan kızı (annemiz) Elisabetta gelmiş

büyükanne de sormuş ona sokakta şöyle böyle bir zenciyi görüp

görmediğini. Hayır kızı böyle bir kimseyi görmemişti, ne o, ne de

başka birileri. Sanki birden cisimlenmiş, büyükannenin parasal

sorunlarını bir çırpıda halletmiş ve de kayıplara karışmıştı.

Kesin olan bir şey varsa o da o gün, o evde herhangi bir

zencinin kalmadığı, daha önce ve daha sonra hiç gelmediği,

görünmediğidir.

Ancak o evde, dört-beş yıl sonra, bir ruh çağırma seansı

esnasında üç bacaklı yuvarlak bir orta masanın dört kat merdiven

boyunca indiği seansa katılanlar tarafından görüldü!

Altın dağıtımı ile ilgili bir olayı Haluk Egemen Sarıkaya bu

şekilde anlatıyor:

«1930'larda İstanbul, Paşabahçe'de, İncirköy Mahallesi, Köybaşı

Sokağı'ndaki 10 numaralı evde, Mahmut Ağa ve ailesi oturu-

— 42 —

yordu. Kendilerine hizmet eden Hüsamettin Efendi ile hanımı da,

evin alt katına yerleşmişti. Kıt kanaat geçinen hizmetkârların

hayatında, bir gün, dikkati çeken bir değişiklik oldu: bayağı refah

içinde yaşamaya başlamışlardı. Bu durumun devam etmesi üzerine

Mahmut Ağa, Hüsamettin Efendi'den kuşkulandı ve zenginliklerinin

sebebini öğrenene kadar adamcağızı sıkıştırdı. Hüsamett

in Efendi de, çaresiz kalınca, her sabah namazından sonra bahçedeki

kuyunun başında bir Osmanlı altını bulduğunu açıklamak

zorunda kaldı. Ne var ki, her gün tekrarlanan bu 'apor' fenomeni

de o andan itibaren sona erdi. Mahmut Ağa'nin merakı tatmin

olmuştu ama zavallı Hüsamettin Efendi ile hanımı gene fakirlik

içinde kalmışlardı.»

Sarıkaya'nin naklettiği olay bir «apor» sayılacaksa bizim naklettiğimiz

aile olayının açıklanması ve tanımlanması da bir özdekleştirme

(materyalizasyon) olabilir, spiritualist açıdan.

Tekinsiz evlerden söz ettiğimizde bunları veya en azından,

bunlardan bazılarını «poltergeist» (vurucu ruh) olaylarına da bağlayabiliriz,

aşağıda verdiğimiz iki örnekte olduğu gibi:

1) Yeri: İstanbul, Vaniköy, Kuleli Askeri Lisesinin yanındaki

spor salonuna bitişik mahalledeki evler.

Tarihi: Ağustos 1964.

Olayın süresi: 10 gün.

Olayın niteliği: Çeşitli yönlerden atılan taşlar ve mozaik kırıntıları.

Olayın tanıkları: Mahalle muhtarı, mahalleli gençler, polis,

askerler.

Olayın nedeni ve çözümü: Evlerin arkasında dolaşan bir

asker; asker oradan uzaklaştırılınca olaylar kesildi.

Olaylar kesilmesine kesildi oysa «poltergeist» belirtisi olarak

literatüre geçen bu örnek, sonuçta daha çok bir şaka gibi görünmektedir.

2) Yeri: istanbul, Halıcıoğlu, Salınadur mevkindeki bir ev.

Tarihi: Kasım 1966.

Olayın süresi: 3 ay.

Olayın niteliği: Evin akşam saat 17.30'dan sabaha dek taşlanması.

Atılan nesneler: Mermer parçaları, tuğla, briket parçaları, taşlar.

Olayın tanıkları: Evin sahibi Muzaffer Özgören, polis, bekçi,

komşular, mahalleli.

Olayın çözümü: Başladığı gibi bitti.

Yukardaki iki olay gereği ile incelenmiyor, araştırılmıyor,

kalan bilgiler de yeterli olmuyor. Buna karşın 1967'de Unkapanı'ndaki,

basında «uğursuz» diye tanıtılan bir evde geçenler çok

daha tipik belirtiler taşımaktalar. Şöyle ki:

- Duvarda asılı bulunan bir yer masası yerinden kopup merdivenlerden

aşağıya yuvarlanıyor ve bu olay tam 7 kez tekrarlanıyor;

- Ertesi gün masa yan kanatlarından beton çivilerle, duvara

çivileniyor fakat yeniden yere düşüyor, çivili yerleri duvara asılı

kalıyor;

- Henüz kurulmamış olan taş kömür sobası 3 kez devriliyor;

- Oturma odasındaki bir sehpa birçok kez yere düşüyor ve

bundan başka vazolar, sandalyeler, ecza dolabı v.b. aniden yere

düşüyor.

Parapsikolojinin kabul edip incelediği bu tür «poltergeist»

(vurucu ruh) olayları genelde ruhsal dalgalanmalar geçirmekte

olan çoğu buluğ çağında gençlere bağlanıyorsa da sıralanan

örneklerde, kaynaklara bakılırsa herhangi bir inceleme yapılmadığından

- v e bir abartı dozunu daima gözönünde t u t a r a k - bu ve

bu tür olayları kesin bir kategoriye bağlayıp tatmin edici bir sonuca

varabilmek olanaksız gibi görünüyor.

Altın dağıtanlar, evleri taşlayanlar, devingen nesneler ve gizli

hazineler...

Bir gizli hazine öyküsü Cerrahpaşa Hastanesinin kuruluşu

hakkında anlatılır.

«Mirasçısı olmayan çok zengin bir adam ölüm döşeğinde,

komşusu fakir bir balıkçıya vasiyetini söylemiş. Konağının bodrumunda

hazinesi saklıdır ve orayı olağanüstü varlıklar beklemektedir;

hazineye, Mısır'da oturan ünlü Cerrah'tan başka kimse girmeyecektir.

Balıkçı birçok maceralardan sonra Mısır'daki Cerrah'ı

bulur, İstanbul'a getirir. Cerrah, padişaha damat olur ve

bugün onun adı ile anılan büyük hastaneyi kurar.»

Hazine inanışlarını, define tutkusunu destekleyen hoş bir

masaldır bu, İstanbul folkloruna yerleşmiş. Nedir ki, hastane, Cerrah

Mehmed Paşa'nın adını taşıyorsa da, kuruluşu 1910 yılına aittir.

Yukarki öyküyü anlatan ve «İstanbul Ansiklopedisini kaynak

olarak kullanan Pertev Naili Boratav'ın belirttiği gibi efsane hastanenin

Cerrahpaşa adını taşımasından ve öte yandan, 1944 yılında

ek bir pavyon inşaatı sırasında yapılan kazıda bir işçinin o yerde

bir define bulmasından kaynaklanmıştır bir olası.

İstanbul'un her köşesinde bir garip olay, bir gizemli efsane,

bir eski inanış karşımıza çıkıyor ve doğrusu, malzeme hiçbir

zaman yeterli gibi gelmiyor araştırılmayan, bilinmeyen veya unutulan

başkaca olaylar ve örnekler akla gelince.

Kızkulesi'ne bağlanan çok bilinen efsaneyi burada bir kez

daha nakletmek gerekli mi acaba? Ama hangi efsane? Batılılar

için Kızkulesi halen Leandros Kulesi olarak biliniyor, Venüs rahibesi

sevgilisi Hero'ya ulaşabilmek için boğazı geçmeye kalkan

ve boğulan genç Leander'ın anısı yüzünden. İstanbul inanışları

ise kaderinde yılan tarafından ısırılıp zehirinden ölecek olan, bir

sultanın kızından söz ediyor. Kızının hayatını kurtarmak umudu

ile sultan genç, güzel kızını sularla sarılı o kuleye kapatıyor fakat

kötü yazgıyı yenemiyor, çünkü bir üzüm sepetine gizlenen bir

yılan, sonuçta, genç kızı ısırıyor.

Sonra... Bir Halic'i düşünün, eskilerin Altın Boynuz gibi bildikleri,

adlandırdıkları Halic'i ve halen taranmayan, araştırılmayan

derinlikleri. Batan gemilerden ve hiç kuşkusuz, gizli, suların

altında kalmış definelerden söz ediliyor. Nerede, nasıl ve ne

zaman?

Ve neden Altın Boynuz?

Gizemsel inançlara göre boynuzlu atın, mitologyada Likorn

olarak bilinen atın boynuzu bir antendir, evrensel (kozmik) bir

anten ve bu anteni sayesinde kutsal at Likorn'un evrenin tanrısal

merkezi ile bağlı olduğu düşünülmektedir. Moğol inanışları da

ata evrensel bir öz tanımakta, tek boynuzlu atın telepatik bir bağlantı

kurduğu görüşüne dayanmaktadır.

Yoksa Altın Boynuz adı civarlarda yaşayan atlı Şitler (Scythes)

den ve onların boynuza verdikleri, mitoslara bağlı değerden

mi kaynaklanıyor?

Ya Galata'yı kurduğu söylenen ve Anadolu'ya açılıp Ancira'nın,

bugünkü Ankara'nın temellerini atan, Bohemya-Moraviya

tepelerinden kopup gelen Keltlerden hiçbir şey kalmamış mı bu

kentin antik inanışlarında ve onlardan kaynaklanan gizemlerinden?

Mekânlar ve gizemler dedik, mekânlar ve efsaneler, mekânlar

ve bilinmeyenler...

Kutsal yerler kendiliklerinden inançsal gizemler taşırlar, ister

ruhsal tinsel, ister görünürde daha somut hatta esrarlı.

Beyazıt'taki Kâtip Sinan Camisi bunlardan biridir, bahçesindeki

boş bir mezar ve kubbesindeki bir tabutla; camiyi yaptıran

(1496) Kâtip Sinan'ın mezarı ve de mezara girmek istemeyen

tabutu.

Kâtip Sinan ve tabutu hakkında anlatılan bir İstanbul inanışına

-ve araştırmacı Namık Talat Güraslan'ın bir çalışmasınagöre

tabut, bundan yaklaşık beş yüzyıl önce, mezara konduğunda

gece vakti onu örten topraktan kurtulmuş, yükselmiş ve caminin

kubbesinin yanına yerleşmiş.

Kubbeden alınıp yeniden mezarına konmuş ama aynı gece

tekrardan uçup seçtiği yere, yükseklere geri dönmüştür. Üç kez

tekrarlanan bu olaydan sonra caminin imamı ve cemaat karara

varıp Kâtip Sinan'ın mezarına sığmayan tabutunu seçtiği yerde

bırakmışlar. O gün bugün tabut halen yerinde görülmektedir.

Evliya Çelebi'den çıkma değilse de, bir sonraki bölümde

bazı örneklerine değineceğimiz, sayısız İstanbul inanışlarından

alınmış bir imge...

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

İSTANBUL İNANIŞLARI

Kimine göre bir Mega Kent, bir Büyük Şehir, kimine göreyse

bir büyük Kasaba veya kocaman, kent boyutlarında, bir köy bileşimi

olan bugünkü İstanbul'da tümü ile özgün sayılabilecek neler

kaldı? Ve bu kalanların arasında yine İstanbul'a tümden özgü ne

gibi inanışlar kaldı?

Eskiden, çok eskiden, Fetih öncesinden, Bizans'tan kalanlar

artık bir çeşit kozmopolit mitologya oluşturmuşlardır. Sonradakiler,

İslam İstanbul, Osmanlı İstanbul ile şekillenenler ve gide gide

iç göçlerle beslenenler folklorun sayfalarına karıştılar.

Bugünün çarpık kentleşmesi ile içinde yaşadığımız bu İstanbul

çözülmesi ve tanımlaması çok zor olan, renkleri ve çizgileri,

anlamları ve değerleri iyiden iyiye karışmış bir mozaiki sergilemektedir.

Hem öyle bir mozaik ki, somut olmaktan çok her kaynaktan

gelen, her kaynaktan beslenen, zaman zaman bir senteze

yaklaşan, zaman zaman acayip bir karmaşıklık yaratan tümden

soyut, yapay görünmektedir.

istanbul'un gerçek inanışları -ister tümden özgün, ister dış

etkenlerle beslenen- yukarda işaret ettiğimiz gibi folklorun kapsamına

girmiş türler ve çeşitlemelerdir. Nedir ki, bunların çeşitleri,

ilginç saptamaları ve bu saptamaların, ayrıntı ve çağrışımların

doğurduğu varsayım ve yorumlar her zaman üzerinde durulacak

bir malzemeyi, bir kaynağı meydana getirmektedirler.

İstanbul'da nelere inanılmadı ki (ve ola ki halen inanılıyor)?

Dünyayı düşünelim, ilkin üzerinde yaşadığımız bu yuvarlak

gezegeni...

Kentimizdeki eski bir halk inanışına göre dünya 70 bin ayağı

olan bir sarı öküzün boynuzları arasında durmaktadır. Öküz

yakuttan dört köşeli bir taşa basar, bu taş bir ateşin üzerinde

durur ve bu ateş de Tanrı gücüne dayanır.

Dünyanın durumu ve temeli buysa, geceleri dünyayı aydınlatan

bir ufalıp bir büyüyen, bir görünüp bir kaybolan ay nedir?

İstanbul inanışları ayın kimliğini şiirsel tanımlamalarla açıklarlar:

- Ay, güneşe âşık bir kızdır. Sevdiği ona yüz vermezse de

onlar kıyamet gününde kavuşacaklar ve ay güneşe aşkını anlatacaktır.

Bir başka alternatif de var, şöyle ki: Ay ve güneş karı-kocadırlar.

Güneşin parıltısı, düğününde başına takılmış olan süslerden,

altın ve mücevherlerden olmadır.

Veya: Ay ve güneş iki kıskanç sevgilidir, hep birbirinin peşinden

koşarlar. Biri diğerini yakaladığında güneş ya da ay tutulması

olur.

Ay tutulmasının başka bir açıklaması da vardır: Bir canavardan

korkan ay saklanır veya onu kovalayan düşmanlarına yakalanınca

kan ağlar, kıpkırmızı bir renk alır.

İstanbul inanışlarında her doğal olayın, ister mutlu, ister acı,

bir özgün açıklanması vardır. Örneğin, konu çocuk ölümleri ya

da bir çocuğun ölümü ise bunun nedeni şöylesine ifade edilir:

Azrail bir çocuğun canını almak isteyince ona kırmızı, güzel bir

elma gösterir. Çocuk elmayı kapmak isterken canı elmaya yapışır,

kalır.

Güzel, kırmızı elma, onu kapmak isteyen ve canını yitiren

çocuğun, gencin imgesi bizlere, ister istemez, Batı'nın ünlü

masallarından Pamuk Prenses'i anımsatır, kötü kraliçesi (ölüm)

ve prensesin ölümüne -daha doğrusu ölüme benzer büyülü

uykusuna- neden olan kocaman, kıpkırmızı elması ile.

İstanbul inanışlarında kimler yoktur ki! Köroğlu'nun kır atı

bile bu tür inanışlara karışır, çünkü Köroğlu'nun atı her ay İstanbul'a

gelir, fakir bir sakanın kapısına varır ve bir ay sürece ona

hizmet edermiş.

Sık sık susuzluktan kıvranan İstanbul'umuzda atlı sakalar

çoktandır pitoresk bir tarihe ve önceki yüzyıldan kalma gravür ve

tablolara karıştıklarından Köroğlu'nun atının artık kentimize uğradığına

inanmak bir hayli zor.

İnanışlar, inanışlar ve inanışlar:

- Ev süpürülürken aynı evde başka biri de süpürürse ilk

süpürenin başı ağrır;

- Yeni elbise giymeden yakasına basmak gerekiyor, yoksa

vücutta ağırlık yapar;

- Dirseği öpülen kimse Hacca gider;

- Başı tokuşanlar kel olur, kel olmamak için ikinci defa

tokuşturmak gerekir;

- Dudağını emen çocuk büyüyünce katil olur;

- Gece tırnak kesenin ömrü kısalır;

- Cumartesi kulağı çınlayanın muradı hâsıl olur;

- Çocuk emekleyince «eve misafir gelecek» denir;

- Kötü büyülerden kurtulmak için:

Değirmenin dolabından sıçrayan su ile yıkanıp abdest alınır;

deniz aşırı bir yere gidilir ya da böyle bir olanak yoksa ırmak,

nehir, çay ve benzer akar suların üzerinden geçilir; çeşitli tütsülere

başvurulur; Malta pamuğu ile 41 düğüm yapılır, her biri üzerine

«kul e'ûzu» sureleri okunur ve düğümler çözülür; bir bardak

suyun içine pamuk koyulur ve büyülenen kişiye bu sudan içirilir;

kahvenin üzerine kırlangıç pisliği ekilir ve büyülenen kimseye içirilir.

Ve eski İstanbul inanışlarından kalma bir tılsım örneği:

- Papatya ile niyet tutmak veya karınca duası, çingenelerden

alınan kurt-büzüğü ya da büyüsel güçlerine inanılan şeyler

taşımak.

Kentimizin eskiden kalma inanışları ve bunların çokça uygulaması

konusunda İstanbul'a özgü gibi görünen, ancak başka

yörelerden de edinilmesi olası olan, halk hekimliğini de unutmamak

gerekiyor.

— 49 — istanbul Gizemleri / F: 4

/

Halk hekimliğinde «gizem nerede?» diye sorulacaksa da,

«kocakarı» ilaçlarının ve bileşimlerinin çoğu kez tıp formülleri ile

bazen açıklanamayan oysa çok eski bir pratik bilgiye dayandıklarını

unutmamak gerekiyor. Uzun deneylere ve geleneklere bağlı

bu «ilkel» -daha doğrusu «doğal»- bilginin kendi başına bir «gizem

» yarattığı bir gerçektir.

İstanbul'un halk hekimliğinden kalma birkaç «reçete»yi aşağıda

derliyoruz:

- Sıracanın tedavisi için, erkeğe dişi, kadına erkek köstebek

yarılarak sıracalı yere sarılır;

- Küçük çocukların vaktinde yürümesini sağlamak için, mafsallarına

yumurta akı sarılır veya ceviz yaprağı ya da tuz atılmış

suda banyo ettirilir; Karaca Ahmed'in atına götürülür; yeni doğan

aya karşı, koltuklarından tutarak, adım attırılır ve «Ay gördüm

dağ gibi, çocuğum yürüsün yağ gibi» denir;

- Küçük çocukların vaktinde konuşmasını sağlamak için,

çocuğa yemek kaşıklarının, yemek kaplarının bulaşık suyu içirilir

veya kanaryanın su kabından, muharremde aşure kâsesinden su

verilir. .

Veya, Eyüp'te Beşir Ağa türbesinin anahtarı ile ağzı açılır;

cuma ezanında müezzine kara üzüm verilir, müezzin bunu selâ

okurken cebinde taşır, çocuğa bu üzüm yedirilir.

İstanbul'a özgü bu tür halk hekimliğinin temelinde dinsel ve

büyüsel inançların yattığı apaçıktır ancak geleneklere ve gelenekleri

doğuran, şekillendiren inançlar ve inanışlara bağlı olmayan

benzer süreç ve uygulamalar dünyanın hiçbir yerinde düşünülemez.

Kaldı ki, inanç dendiğinde bunun tanımlaması bu şekilde

de ifade edilebilir:

«İnanç, bir kimsenin günlük yaşamını, davranışlarını etkileyen,

başkalarından öğrenme yoluyla kazanılan düşünce varlığıdır.

» der İsmet Zeki Eyuboğlu. «Onun edinilmesinde kişinin deneme

yoluna sapması, geçerliliğini kendi yaşamasında geçen bir

olayla tanıması gerekli değildir. İnanç denenmeden, us kurallarına,

mantık ilkelerine uygulamadan benimsenen, genel geçerliliği

yalnız başkalarından aktarılan olaylara, söylentilere borçlu olan

— 50 —

bir düşünce ürünüdür. İnançların en genel, en yaygın olanları

bile deneyle saptanamaz. Bütün inançlar kaynaklan dışına çıktıkça,

deney dışı, us dışı bir nitelik taşır.»

Deneye açık, deneyle geçerlilik kazanan ve bir uygulama ile

varlıklarını sürdüren, kendi mantıklarını kuran inanç ve inanışlar

ise büyüsel bir nitelik taşıyanlar veya büyüsel bir imgeyi yaratanlardır.

İstanbul'u bu ya da şu özellikleri ile büyüsel ve büyüleyici,

büyü taşıyıcı bir kent olarak sayarsak - k i , şiirsel ve sanatsal yaklaşımlar,

doğal saptamalar bir yana, öyledir- tarihi boyunca her

çeşit etkilere açık olan ve bunlarla beslenen, bunları genel potasında

eriten bir kentin büyüsel köklerinin çok derin olduğunu

kabul etmek zorunda kalırız.

Her şey değilse de pek çok şey Bizans'ta ve Bizans'tan

önce başlıyor, islam ve Osmanlı, İstanbul'a gelmeden önce. Bunlar

bir Doğu Roma İmparatorluğu'nun Ortadoğu'dan türemiş bir

inanca, bir dine (Hıristiyanlığa) borçlu olduğu unsurlardır ve bunları

gözardı etmek de olanaksız, gizemlerin tarihsel sürecini izlediğimizde.

«İstanbul'un alınışı» adlı kroniğinin yazarı, dördüncü haçlı

seferlerine katılan Fransız soylusu Robert de Clery, Bizans İstanbul'unda

gördüğü kutsal emanetleri büyük bir heyecan ve saf bir

inançla sayıyor: gerçek Çarmıh'ın insan büyüklüğündeki iki parçası,

İsa'nın böğrüne saplanan mızrağın demiri (yüzyıllar sonra

bu demire Adolf Hitler sahip çıkacak ve onu inandığı ırksal

kuramların bir simgesi, bir güç kaynağı olarak görecektir), ellerine

ve ayaklarına mıhlanan çivilerden ikisi, kanından bir miktar

(kristal şişe içinde), Meryem Ana'nın giysisi, Vaftizci Yahya'nın

başı v.b.

Bu tür inanışlar varolunca Bizans kentinin, Fetih'in arifesinde,

Alphonse de Lamartine'in naklettiği türden mucizevi heyecanlar

ve inanışlarla dolup taşması doğal gibi karşılanmalıdır:

«...Osmanlılar ertesi gün İmparator ve Ispartalıların bütün

çabalarına rağmen Aya Romanos Kapısı'nı zorlayacaklar ve oradan

kente giderek Hipodroma kadar ilerleyeceklerdir. Ancak t am

o sırada göklerden bir melek inecek, Osmanlıları kentten, Avru-

— 51 -

pa'dan hatta Asya'dan kovarak İran'ın bir ucuna kadar sürecek

ve kutsal kılıcı sütunlardan birinin dibinde oturan bir ihtiyara verecektir.

Böylece İstanbul yeniden dünyanın kraliçesi olacaktır.»

Nedir ki, beklenilen kılıçlı melek görünmedi, Osmanlılar Avrupa'nın

Viyana'sına dayandı ve İstanbul dünya kraliçelerinden biri

olmayı sürdürdüğü gibi bugün bile, tüm çarpıklıklarına rağmen,

saltanatını sürme mücadelesini veriyor.

İstanbul'un Fethi ile bir çağ kapanıyor. Bizans'tan kalma kutsal

emanetler ve onlara bağlı, onlardan kaynaklanan inanışlar ve

efsaneler tarihe karışıyor, tarihin ayrı bir sayfasını oluşturuyorlar

ve Osmanlı İstanbul adım adım kendine özgü kentsel inanışlarını

ve gizemlerini oluşturuyor.

Şeyhlerin, pirlerin, dedelerin kenti oluyor, İslam gizemciliğinin

bir merkezi ve sonraki bölümlerde göreceğimiz gibi, bu

gizemciliği araştıran, bundan etkilenen Batılı usta ve «üstatlar»ın

kaçınılmaz uğrak yeri.

İlkin, sonsuz bir kaynak olan, Evliya Çelebi'ye kulak verelim

ve ondan Merkez Muslihiddin Efendi, Hazreti Nalıncı Memi

Dede, Hatip Zâkiri, Hazreti Kapanî Mehmet Efendi, Yetmiş Kuruş

Dede, Elekçi Divanesi v.b. hakkında bilgiler edinelim.

Halvetiye şeyhlerinden olan, öldüğünde Yenikapı'nın dışındaki

tekkenin yanında özel bir türbede gömülen Merkez Muslihiddin

Efendi namaz kıldığı sırada bir ses duyar. Yedi bin yıldan beri

o mekânda yatan «kırmızı renkli, sedef lezzetli» bir hayat pınarının

sesidir bu ve pınar humma hastalığına karşı bir ilaç olarak

yaratıldığından şeyhin emriyle yeryüzüne çıkmaya hazırdır.

Şeyh, namaz kıldığı bir seccadenin bulunduğu yerde bir

kuyu kazmaya karar verir ve dervişlerinin yardımını ister. «Bismillah

» diyerek topuğu ile yere vurur, kazı başlar ve kırmızı renkli bir

su fışkırır, o sudan sabahleyin aç karnına üç kez içenler de hummadan

kurtulurlar.

Aslen Bergama'lı olan Hazreti Nalıncı Memi Dede ise Unkapanı'nın

Araplar çarşısındaki bir dükkânda nalıncıdır. Günün birinde

Unkapanı'nda bir yangın çıkar yayılır, uzanır. Memi Dede'nin

etrafındaki t üm evler, dükkânlar kül olurken nalıncı dükkânına hiçbir

şey olmaz, dede ise dükkânında kalıp direnir.

Kocaeli'li olup İstanbul'a gelen ve Şeyh Nureddin Zade'nin

hizmetine giren Hatip Zâkiri (yıllar boyu tekkelerde zikircilik yaptığı

için bu adı almıştır) sarığı ile ilgili bir öykü yüzünden Evliya

Çelebi tarafından anılır.

Bir gün, öğle ezanında bir çaylak Hatip'in sarığını kapıp ezanın

okunduğu minarenin alemi üzerine koyar ve sarık bir hafta

boyunca orada kalır. Bu ara sarığından olan Hatip Zâkiri gider

olayı Sultan Mustafa'ya anlatırsa da sultan borçlarını ödemesi,

kefen ve cenaze masrafını karşılaması için ona bir kese altın

verir.

Zâkiri evine döndüğünde bir rüzgâr eser, minarenin tepesindeki

sarık havalanır, yere düşer. Ertesi gün ise Hatip ansızın ölür.

Evliya Çelebi'ye bakılırsa ya Gelibolu'dan ya da Peçe, Sirem

taraflarından gelip Unkapanı'na yerleşen Hazreti Kapanî Mehmet

Efendi elinde bir balta ile gezinip bulunduğu kehanetleri ile ünlenmişti.

Evliya Çelebi kehanetlerinin birini şöyle anlatır:

«Bir gün Kapanî, Sultan Murat'a varıp: 'Murat Çelebi, Unkapanı'ndaki

Süğlün Muslu Sultan üç gün sonra iflas edecek. Zavallıya

elli kese yardım et de borcunu ödesin' diye ricada bulunur.

Murat Han:

'Peki Baba Sultan' der.

Orada bulunanlar bu sözlerden şaşırırlar ama, Allah'ın hikmeti,

üç gün sonra Muslu' Sultan'ın sarayından bir büyük ateş

çıkıp, sultan ancak yalınayak kaçarak canını kurtarır; her şeyi

yandığından iflas eder.»

Kehanetlerde bulunan başka biri de Budin'deki Semturna

kalesinin ağası Yetmiş Kuruş Dede. Eğri'de Fatih Sultan'ın yanında

savaşmış, ermişlerle biraraya gelmiş ama sonradan bunu

sağa sola anlattığından, yedi yıl tutulmuştur. Yedi yıl geçtikten

sonra konuştuğunda söyleyebildiği tek şey «Yetmiş kuruş»muş.

Sultan Murat'a Revan kalesini yedi günde alıp sonradan İranlıla-

— 53 —

ra geri vereceğini söyleyen ve haklı çıkan Yetmiş Kuruş Dede'nin

sesi, anlatır Evliya Çelebi, kendisi İstanbul'dayken Sultan Murat

tarafından savaş alanlarında duyulurmuş.

Bir de, Çelebi'nin dizisinde, elekten başka bir şey yemeyen

dilsiz Elekçi Divanesi var ki, rivayete göre, ölümünden bir gün

önce konuşmuş ve yanından geçen birine kapısının dışına gömülmeyi

istediğini söylemiştir.

Geçmiş yüzyılların İstanbul'u için şeyhlerin, pirlerin kenti

dedik. Ve devamında bakıcıların, şifacıların, tılsımcıların, nazarcıların.

Öyleydi, pek çok şeye inanılan dönemlerde. Tüm bunlar, bu

inanışlar salt geçmişte mi kaldı? Hiç değil çünkü her çağ kendi

inanışlarını getirdiği gibi eskiden kalanlara yeniden sahip çıkıp

kendi çağının gereksinimlerine göre uyarlar ve değişik, tümden

çağdaş (giderek teknolojik) işlemlerden geçirerek uygular.

Bugünkü İstanbul'umuzda, ilerdeki bölümlerde göreceğimiz

gibi, yarını açıklayanlar, öngörenler ve yorumlayanlar hiç eksik

değiller ancak yöntemleri, araçları ve iletişim şekilleri değişti.

Eskiden kalma bilgiler bugünün tekniği ile sunulmaktadır artık ve

teknik araçlar araya girdiğinden daha kolayca, hatta daha «uygarca

» kabul edilmekteler.

Geçmişe dönüp bir kez daha Evliya Çelebi'ye kulak verelim

ve 17. yüzyıl İstanbul'undaki bir bakıcı-falcı esnafı olan Remilciler

hakkında verdiği bilgileri aktaralım:

«Remilciler Esnafı: dükkânları 15, kendileri 300 kadardır. Bunlar

da ulema sınıfından olduklarından kazasker alayı ile tahtırevanlar

üzerinde, talih tahtasını, kur'a ve temil tahtalarını meydana

koyup: 'Uğur ve mesut talih... uğursuz talih... maksat ve

meramızı görelim...' diye, Remilcilere mahsus kelimeler söyleyerek

geçerler. Pirleri Hazreti Ali'dir ki, ünlü Remilcidir. Bu bilgi pek

eskidir. Asıl kurucusu Hazreti Danyal idi ki bu ilmi Cebrail aleyhisselamdan

öğrenmiş ve Remil ile mucize göstermiştir.»

Tarot furyasına kapılmış bir İstanbul'da geleneksel ve Doğu

kökenli kum falı Remil tümden unutulmuş mudur? Sorun «geleceği

öngörmek», bu geleceği öngörebilmek için bir fal, bir kehanet

aracına başvurmaksa neden kimi «in» ve kimi de «out» oluyor?

Remil, Batı'da, «geomancie» olarak tanınır ve Uzakdoğu

kökenli bilinir. Bir sözlük tanımlaması ile geleneksel bir bilimdir

ve yıldız bilim (astroloji) gibi, horoskoplar düzenler, yeryüzünün

«aura»sı ile kıyasla kişinin doğasını ve yazgısını açıklar. Aslında

Remil - y a da Lim-al-Ramî- Arap kökenlidir, sözcük karşılığı ise

«yeryüzü cinleriyle haberleşme»dir ve Remilin süreci içinde «yeryüzü

cinleri» dendiğinde yerkürenin «tellürik» güçleri ya da yeryüzünün

«aura»sı anlatılmaktadır.

Yıldızbilimde olduğu gibi Remilde kullanılan ve çizgi ile noktalardan

oluşan 16 şeklin her biri, sırası ile, bir burca, bir gezegene,

bir gün, unsur, maden ve cinse (kadın, erkek) bağlıdır, iletişimlidir.

Remilin İslam öncesi Araplardaki ilk kullanılışı kum üzerinde

çizgiler ve noktalar çizmekle yapılırdı. Zamanla tahta veya

kâğıt ya da buğday tohumları kullanılmaya başlandı.

Geleneğe göre Remil, Hazreti Danyal'a verilmiş bir mucizedir

ve çok ilginçtir ki, bu mucizenin ürünü olan uygulama Çinlilerin

ünlü «Değişimler Kitabı» olarak anılan, başlıbaşına evrenbilimsel

(kozmik) bir yöntem oluşturan, «Yi King» ya da «İ Ching» ile

çeşitli benzerlikler göstermektedir.

Remil noktaları ve çizgileri ile, 16 şekil oluşturur, Yi King ise

64 şeklini kısa (- -) ve uzun ( ) çizgilerle ifade eder; Remil

gezegenlerle bağlantılıdır, Yi King'in 64 şekli biraraya getirildiğinde

bir evrenbil imsel harita meydana çıkar. Her ikisi birer fal aracı

gibi kullanılıyorsa da her biri, bir kehanet yöntemi olmaktan başka,

temsil ettiği kültürün evrenbilimsel görüşlerini yansıtmaktadır.

Ya da, Cari Gustav Jung'un yorumu ile, ikisi de ruhbilimsel ve

fizikötesi uzantıları, çağrışımları olan birer anahtardırlar.

Kimi uğurlu ve uğursuz yazgıyı öngörür, okur ve açıklar,

kimiyse bu yazgıyı yönlendirmek, değilse de etkilemek için gizlere

ve gizli bilgilere dayanan önlemler alır, boncuklar, nazarlar ve

tılsımlar gibi.

Büyük kent İstanbul'da büyüsel işlemlerin yüzyıllar boyunca

— 55 —

yapılması, bunlarda yerel ve yerel olmayan, Anadolu'nun her

yöresinden ve Anadolu'nun ötesinden, uzaklarından gelen gizemsel

inanışların karışması, giderek bir tüm oluşturması kadar

doğal ve kaçınılmaz bir şey yoktur.

Büyüsel ve gizemsel inanç ve inanışlar bir kentin, bir toplumun,

bir kültürün, geleneklerden kopamayan bir yaşam şeklinin

ayrılmaz ve parçalanmaz öğeleridir. Kaldı ki İstanbul, bazı görüşlere

göre, bir kehanetler kentidir yani kendiliğinden büyüsel bir

kenttir kendi büyülerini oluşturan ya da başka, değişik ve çeşitli

kaynaklardan edindiklerini kendine göre şekillendiren ve uyarlayan.

İstanbul, Roma gibi, yedi tepe üzerinde kurulu, çok eskilere

dayanan bir merkez kenttir. Denilecek ki, bu merkez kentin yedi

tepe üzerine kurulmuş olması bir gizem değil de jeolojik ve

topografik bir özelliktir. Öyledir de biz, bir başlangıç olarak bu

tepeleri bir sıralayalım, anımsatalım:

1 - Sarayburnu tepesi

2 - Nuruosmaniye tepesi

3 - Beyazıt tepesi

4 - Fatih tepesi

5 - Sultanselim tepesi

6 - Edirnekapı tepesi

7 - Davutpaşa tepesi.

Sıraladıktan sonra da bu tepelerde bulunan bazı yerleri de

saptayalım, eski ile bağlantılar kurarak:

1 - Sarayburnu tepesi - Topkapı Sarayı ve Ayasofya,

2 - Nuruosmaniye tepesi - Nuruosmaniye Camisi ve Çemberlitaş,

3 - Beyazıt tepesi - Beyazıt ve Süleymaniye camileri,

4 - Fatih tepesi - Fatih Camisi,

5 - Sultanselim tepesi - Sultan Selim Camisi,

6 - Edirnekapı tepesi - Tekfur Sarayı, Kariye Camisi,

7 - Davutpaşa tepesi - Çukurbostan Sarnıcı (Ermiş Mocius

sarnıcı).

— 56 —

Yedi tepede değişik tarihlerde inşa edilen yedi ibadet yeri,

iki saray, gizemlerle donatılmış bir sütun ve eski bir ermişe adanmış

bir sarnıç. Başka bir deyimle bir dizi güçsel mekânlar, tapınaklar,

inanış kaynakları. Ya da bir dizi güç kaynağı.

Sayıların üzerinde biraz duralım: tepelerin ve ibadet yerlerinin

sayısı (yedi) eşittir, geriye kalanları topladığımızda elde ettiğimiz

sayı dörttür, yedi ile dört ise eşittir on bir.

Bu üç sayı (dört, yedi, on bir) üzerine durup bunların, çeşitli

inanış ve kültürlerdeki, değer ve anlamlarını sıralayalım:

- Dört : Yunan felsefecisi ve matematikçisi Fisagoras'a göre bu

sayının anlamı «doğruluk», «adalet» ve «dünya»dır;

Türk mitolojisine baktığımızda: Göktürklerde dört yönü

temsil eden dört tanrı buluruz; Samanların hırkalarında

dört adet çıngırak vardır; Abakan Türklerinin kutsal

törenleri dört kutsal kayın ağacının yanında yapılırdı; ilk

kez cennetten çıkma olan atın dört gözü vardı.

Başka kaynakları incelediğimizde: Gizemsel inançlara

göre dört tanrıyı, dolayısıyla en üstün yüceliği, simgeleyen

sayıdır ve ilginçtir ki, bazı dinlerde tanrının adı da

dört harften oluşmaktadır, örneğin:

Latincede Deus

Mısır'da Amun

Sümer'de Jabe

Asur'da Adad

İran'da Sire

Tatarlarda İtga

Yahudilerde Yhvh.

İhvan-ı Safa'nın «Risalelerinde ise dört aşağıda olduğu gibi

değerlendirilir:

«Tanrı, tabiattaki her şeyi dört grup halinde yarattı. Mesela

sıcaklık ve soğukluk, kuruluk ve nemlilikten oluşan dört fiziki özellik;

ateş, hava, su ve topraktan meydana gelen dört unsur; kan,

balgam, sarı ve karasafradan oluşan dört salgı; dört mevsim...

dört esas yön... dört rüzgâr... takım yıldızlara göre tayin edilen

dört yön; metaller, bitkiler, hayvanlar ve insanlardan oluşan dört

ürün.» Bundan başka dört ölümsüzlüğün, dayanıklılığın, ısrarın,

başarının ve umudun sayısı olarak da bilinir.

- Y e d i : «Yedinin kutsal bir nitelik taşıdığı inancı Anadolu ile

onun komşularıyla olan ilişkilerinde ortaya çıkıyor.

Mısır, Sümer, Akad, İran, Hint, Hitit daha sonra Yunan,

Roma uluslarının düşüncesinde yedinin ayrı bir önemi,

bir kutsallığı vardır sayı olarak. Genellikle kutlu, uğurlu

sayılır.» der İsmet Zeki Eyuboğlu.

Örneğin: Yedi kat gök, yedi kat yerin altı inançları; yedi

yerden yamalı, yedi iklim, yedi deniz, yedi başlı yılan

v.b. deyimleri gibi.

Büyüsel işlemlere baktığımızda da yedi sayısı sık sık karşımıza

çıkar:

- Muhabbet için, yedi pâre kemik üzerine kazıp bir ite

yedirç...

- Muhabbet için, her kim ayın yedisinde yüz kere okuya,

niyyet eyleye...

- Sevdiğin kişinin saçından yedi kıl alasın, bu duayı

yedi kere okuyasın...

• - Muhabbet için, yedi tane tuz üzerine yedi «Tebbet»

suresi okunur...

- On bir:(İki kez dört artı üç, yani iki kez tanrının sayısı ile dünyanın

sayısı) tartışmalı bir sayıdır ve genelde şansı ve

gizli refahı simgeler. Hakimiyetin, gücün, cesaretin,

mücadele ve başarının sayısı olarak bilinir.

Sayılara kapılıp İstanbul'dan ve yedi tepelerinden sanki bir

hayli uzaklaştık. Hiç değildir, belirli sayıların gizemsel anlamları

üzerinde durmamızın nedeni, tepelerle ilgili sayıları incelediğimizde,

bunların da tepelerdeki güç potansiyelini kanıtlamaları, en

azından işaret etmeleridir.

Güç potansiyeli bir gerçek ise araştırmacı Celal Kodamanoğlu'nun

öne sürdüğü bir sav başka bir gerçeği yansıtabilir.

— 58 -

Kodamanoğlu'ya göre Rumeli Hisan'nın yedi burcu ile İstanbul'un

yedi tepesi arasında bir bağlantı kurulduğunda: «...yaklaşık

500 metre yükseklikten deniz tarafından bakıldığında Rumeli

Hisan'nın konumu, Osmanlıca bir tür elyazısı şekli olan Hattı Kufi

ile yazılmış Muhammed sözcüğü yazıyordu, bir başka açıdan

bakıldığında ise bu kez Arapça Mehmet sözcüğü yazıyordu.»

Ve böylece, Rumeli Hisarı da kentimizin gizemler yaratan,

gizemler taşıyan mekânları arasında yerini bulmuş oluyor, bir

başka inanışa yol açarak.

Yukarda güç merkezi, güç potansiyeli gibi sözcükler ve kavramlar

kullandık, daha önceyse İstanbul kentini bir enerji merkezi

gibi gördük, en azından öyle olduğunu, olabilme olasılığını taşıdığını

belirtmiş olduk.

İyi de t üm bu sözcüklerle neyi ifade etmek istiyoruz, açık ve

somut olarak?

Konumuz bir kentin toplumsal gücü, toplumsal kimliği mi,

kalabalıklaşmasından doğan «güç», insan gücünün tartışılmaz

varlığı mı yoksa başka anlamların, değişik sonuçların peşinde

miyiz?

Antik çağlara bağlanan gizemsel inançlara göre «Tanrının

vücudu» sayılan evren ve bu sonsuz evrenin bir parçası, bir parçacığı

olan dünyamız yeryüzündeki doğuşumları, değişimleri ve

«mahşerler»i şartlandıran, gezegenimizin gidişatını düzenleyen

güç merkezlerine sahiptir. Bu merkezlerin her biri değişik türden

bir güç yaymaktadır ve aynı zamanda, «mutlak gücün» (Tanrının)

yaydığı enerjinin bir «ara istasyonu» görevini görmektedir.

Başka bir deyimle, bu merkezler hem kendi güçlerini yaratmakta

hem de «mutlak güç»ü yansıtmaktalar. Nedir ki, bunların

tümü maddesel desteklere (mekânlar, yerler, binalar v.b.) sahip

değiller, evrenin derinliklerinde salt radyasyonlardan oluşan bazı

yıldızlarda olduğu gibi. Yazgımızı yöneten «genel merkez» ise,

Mısır, Yunan, Alman ve İskandinav inanışlarına göre, başka bir

galakside bulunmaktadır.

— 59 —

Evrendeki merkezlerle dünyamızdaki merkezler arasındaki

ilişki, gezegenimizin yüksek noktaları ve yeraltı geçitlerinin aracılığıyla

telepatik bir biçimde sürdürülmektedir.

Bu tür merkezler hangileri ve neredeler?

Kuram ve inanışa göre güç merkezi dendiğinde akla gelen

ilk yerler Mısır'daki Ehramlar (başta Keops olmak üzere), And

dağlarındaki yaşı bilinmeyen kent ve uygarlık kalıntıları, Himalaya

dağları, Tibet'in Lasa kenti ve oradaki tapınakların oluşturduğu

çember, Yunan mitologyasına göre tanrıların konutu olan Olimpos

dağı ve Doğu Afrika'daki dağ silsileleri.

Dünyanın yüksek dağları, yerleri - ki bunlar, aynı zamanda,

kayıp kıtalar ve uygarlıklar kuramına ya da varsayımına da bağlıd

ı r l a r - bir çeşit anten görevini görüyorlarsa, birer yansıtıcı olarak

kullanılıyorsa İstanbul'un yedi tepesi için benzer bir işlev de

düşünebiliriz, yukarda özetlediğimiz kuram ve inanışa bağlı bir

«çalışma» varsayımının hudutları dahilinde.

Kimi araştırmacılar, güç merkezi ve «anten» denildiğinde,

eskinin izlerini ve anılarını taşıyan sütunlara, dikilitaşlara belirli bir

önem ve işlev tanımaktalar; kimi araştırmacılar ise, kuramın çerçevesi

içinde, birer iletişim yolu olarak yeraltı geçitlerine, dehlizlere

bağlanırlar. İstanbul her iki konuda zengin ve ilginç bir çeşitlemeye

sahip olduğundan yorumları ve örnekleri çoğaltmak her

zaman olasıdır.

İstanbul'a «kehanetler kenti» de dendi, daha İstanbul,

Bizans iken. Bu konuda haçlı Romert de Clery'ye bir kez daha

kulak verelim:

«Şehrin bir başka yerinde pek şaşılacak bir şey daha vardır.

Her biri en azından kulacın üç katı ve en azından kulaç yükseklikte

iki sütundu bunlar. Ve münzevi kişiler bu sütunların tepesindeki

küçük barınaklarda yaşarlardı ve sütunlarda, insanın yukarı

çıkabileceği kapılar vardı. Bu sütunların dışına, Konstantinopolis'te

olmuş ya da olacak bütün olaylar ve bütün fetihlere ilişkin

kehanetlerin resmi yapılmış ve yazılmıştı. Ama olay meydana

gelene kadar kimse bunun ne olduğunu anlayamıyordu ve mey-

- 60 —

dana gelince de insanlar oraya giderek durum üzerinde düşünüp

taşınıyorlar ve sonra da, ilk olarak, olayı görür ve anlarlardı. Ve

Fransızların bu fethi, hatta şehrin alınmasıyla sonuçlanan saldırıyı

yaptıkları gemiler bile burada yazılmış ve resmedilmişti. Rumlar

olay meydana gelmeden önce bunu anlayamadılar ama, olay

meydana gelince bu sütunlara bakmaya ve durumu düşünüp

taşınmaya gittiler ve resmedilmiş gemilerin üzerine yazılmış kelimelerle,

kısa saçlı ve demir kılıçlı bir ırkın Batı'dan Konstantinopolis'i

fethe geleceğini söylendiğini gördüler.»

Nedir soylu haçlının sözünü ettiği ve kehanetlerin resimleri

ile süslenen bu sütunlar? Bunlar hiç kuşkusuz, Apollonius'un yazdırttığı

bronzdan dikili taşlardır!

M.S. I. yüzyılın başlarında doğan ve 97 yılında öldüğü, daha

doğrusu yok olduğu, ortadan kaybolduğu söylenilen Kapadokya

doğumlu Tyana'lı Apollonius, Bizans olan İstanbul'u ziyaret

eden, gizemlerine gizemler katan antik «sihirbazlardan ilki değilse

de kentin tarihinde izler bırakan, inanışlara yol açan ilklerden

ve ünlülerden biridir. Kehanetler dolusu sütunlardan başka sineklerin

istilasına uğramış olan İstanbul'da tunçtan büyük boyda bir

sinek heykeli yaptırır ve bu büyülü heykelin sayesinde kenti

sinek belasından kurtarır.

Bizans'ın yücelişini ve çöküşünü öngördüğü söylenen ve

Fisagoras'ın izleyicisi olan Apollonius yukarda sözü edilen sütunları

diktirir, imparator sarayının kapılarında tılsımlı yazılar yazar.

Ölümünden veya kayboluşundan sonra Roma İmparatoru Caracalla,

Kapadokya'da, onun anısına bir tapınak inşa ettirir, imparatorun

annesi Julia Donna ise Yunanlı Philostratos'a «Apollonius'un

yaşamı»nı yazdırır.

Kapadokyalı Apollonius salt bir kâhin değildi, bir gizemci,

bir gezgin, gizli öğretimden geçen biriydi, öyle biliniyor ve anılıyor

Batı gizemciliğinde. Mucizeler yaratıyor Voltaire'in bile çok

önemsediği bu Apollonius. Roma'dayken bir cenazeyi durduruyor,

ölü sanılan oysa kataleptik transta olan bir genç kızı uyandırıyor.

Şifa dağıtıyor, Efes'i vebadan kurtarıyor.

Daha yirmi yaşındayken keşişliği seçiyor, bir süre Antakya'

daki Apollonius tapınağında kalıyor, Hindistan'a gidiyor, Tibet'e

kadar uzanıyor, Roma'yı, İspanya'yı, Mısır'ı ziyaret ediyor ve Tarsus'tan

da geçiyor.

Hindistan'da gördüğü bazı son derece değerli, inanılmaz bilgiler

içeren, bilinmeyen bir geçmişten kalan, unutulan bir bilgeliğin

ürünü olan kitaplardan söz ediyor Apollonius, Hint gizemcileri

ile yaptığı konuşmaları naklediyor, tanık olduğu - b u g ü n parapsikolojinin

kapsamına g i r e n - olayları anlatıyor, havada duranları,

hiçbir dış etkene başvurmadan ateş yaratanları anlattığı gibi.

Ölümünden iki yüzyıl sonra Apollonius'un hayaleti Kapadokya'yı

talan etmeye hazırlanan Roma İmparatoru Aurelianus'a

görülüyor ve Roma'lılar geri çekiliyorlar.

Uzakdoğu'nun öğretileriyle yüklü «Anadolu çocuğu» Apollonius

Uzakdoğu'nun gizemlerini, Anadolu ve İstanbul yoluyla,

antik Batı'ya ulaştırıyor, kehanetleri ve şifacılığı ile destekliyor, bir

«Gizem Yolu»nun başlangıçlarını çiziyor.

Batı'dan İstanbul'a gelen, bir arayış veya bir sentez peşinde

olan gizemcilere Apollonius bir işaret verir gibi oluyor, birçoklarını

yüzyıllar boyunca getirecek, çağıracak bir işaret.

Fetih'i ve Bizans'ın çöküşünü Apollonius kehanetlerinde

öngörüyor bir dizi kehanetin öncülüğünü yaparcasına ve kehanetlerden

kaynaklanan bazı inanışları Joseph von Hammer, «Osmanlı

T a r i h i n d e ayrıntılı olarak sıralıyor:

«Konstantiniyye (İstanbul) halkı bu sıralarda bazı boş inançlara

da yer veriyor ve bunlar üzerinde tartışmalarda bulunuyordu.

Sözgelimi, günün birinde Latinlerin zaferle yaldızlı kapıdan

içeriye girecekleri hakkındaki eski bir boş inanç yüzünden o kapı

- b u tarihten çok ö n c e l e r i - ördürülmüştü. Ama inanç sökülememiştir.

Bir başka söylentiye göre, Serkoporta denilen kapıdan da

İmparator Frederik ile Latinlerin geçeceği inancı mevcut olduğundan

orası da eskiden ördürülmüşdü. Fakat Konstantiniyye kuşatmasından

önce açıldı ve Türkler şehre buradan girdiler.

Konstantiniyye'nin iki kapısı ile ilgili bu iki inançtan başka

bizzat şehre has iki boş inanç daha vardı. Bunlardan birine göre

düşman şehre girerek Boga meydanına kadar gelecek, fakat oraya

kadar kovalanan halk oradan geri dönerek düşmanlarını sur

dışına kadar püskürtüp memleketlerine tekrar sahip olacaktı.

Çok eski çağlardan beri sürüp gelen ve azizlerden Morenus adında

bir adama mal edilen öteki inanca göre de, oklarla silahlanmış

bir halk bütün Rumları yok edecekdi. Bu iki boş inanç arasında

bir karşıtlık vardı. Bir başka söylentiye göre de, bir falcı kadından,

Paleologların ilki olan İmparator Misel, torunları zamanında

imparatorluğunun sonucunun ne olacağını sormuş ve falcı da

ona karşılık olarak sadece 'Mamaimi' kelimesini söylemişti. Aslında

anlamdan yoksun olan bu sözün, harf sayısından dolayı Paleolog

ailesinden yedi imparator geleceği ve en sonrakinin tahttan

indirileceği ifade olunuyordu.»

Öyle yazıyor Von Hammer ancak «Mamaimi» sözcüğüne

verilen bir başka geleneksel anlam da «Mehmet» oluyor!

Tepeler, güç merkezleri, kâhinler, geleneklere karışan kehanetler:

tüm bunları içeren, doğuran ve tarihi boyunca taşıyan bir

kentin, dünden bugüne, gizemle uğraşanların, gizemleri araştıranların

ilgisini çekmesi kadar olağan bir şey olabilir mi?

Ve kehanet dediğimizde ve kâhinlerin «en yücesi» sayılan

Nostradamus'a ya da 16. yüzyılın Michel de Nostre - Dame'a

baktığımızda İstanbul az mı karşımıza çıkıyor?

«Önceki tekelcilerin danışmanları,

Fatihler kandırılmış, Melite'den,

Rodos, İstanbul, zıtlar karşılaşacak,

Yer gerekecek, takipçilerden kaçanlara.»

«Büyük bir örtü, Adriyatik denizi dışından,

İstanbul yakınında büyük bir teşebbüs,

Düşmanlar kayıpta, dostlar olacak,

Üçüncü karışıklık yapacak, sap üstünde.»

«Borazan sahte, onu saklamak çılgınlık,

İstanbul'da yasal bir değişim olacak,

Mısırlı taklitçi, zayıf ve çözülmüş,

Yasa, kural değişecek para, kazanç.»

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

GİZEMCİLER İSTANBUL'DA

«Kutsal Sihir Kitabı» 15. yüzyıldan kalma olduğu söylenilen

sayılı bir elyazmasıdır. Geleneğe göre ve metnin önsözünde açıklandığı

gibi yazarı Yahudi Abraham ya da Avram'dır ve Yahudi

Abraham - Avram, oğlu Lameh'e ünlü büyücü Abramelin (Abra-

Melin)'in öğretilerini bu metinde açıklıyor.

Abramelin'le ilgili pek bir bilgi yoktur fakat Abraham - Avram

önsözünde, Kabala'nın gizlerini babasından öğrendikten sonra,

ilkin Mısır'a oradan da İstanbul'a geçtiğini anlatıyor ve bir şans

eseri - y a da yazgısal bir sonuçla- Abramelin'in gizli elyazmasını

İstanbul'da buluyor, düzenliyor ve 1458'de yayınlıyor.

Kullanışı tehlikeli, en azından sakıncalı sayılan «Sihirbaz

Abramelin'in Kutsal Sihir Kitabı» yazılış biçimine bakıldığında 15.

değil de 18. yüzyıldan kalma gibi görünüyorsa da değişmeyen

ve tartışmayan gelenek kökeni olarak hep İstanbul'u gösteriyor.

Hayal ya da gerçek! Bu araştırmamız boyunca birçok kez

sorulacak, akla gelecek bir sorudur bu. Ancak, bu aşamada,

kanımızca önemli olan yanıtlar değil de biraraya getirilen malzemedir,

yani belgeler, olaylar, gelenekler, inanışlar ve bunlara karışan

veya bunları yaratan kişilerdir. Yanıt, yorum, açıklama, tartışma

sonradan gelmektedir araştırılan ve de araştırmaya yarayan

malzeme ortaya serildikten sonra.

Daha önce de belirtmiştik, yeniden tekrarlayalım çünkü «repetita

juvant» yani tekrardan yarar gelir: İstanbul kenti ister bir

«güç merkezi», ister bir bağlantı, geçiş yeri veya bir sentez noktası

(sentez aracı) olarak yüzyıllardan beri Batılı gizemcilerin, bireyci

araştırmacıların ve örgüt üyelerinin ya da örgüt kurucularının

ilgisini çekmiştir. Kimi İstanbul'a uğramakla yetinmiş, kimi İstanbul'da

bir süre kalmış, kimiyse ilk eylemlerini İstanbul'da gerçekleştirmiştir.

Bu ve sonraki bölümde «Batı'dan gelenler»i ve «Doğu'dan

dönenler»i izlemeye çalışacağız, olanaklarımız ve varolan kaynaklarımız

elverdiği kadarıyla. Konumuzun ve amacımızın «kahramanları

» olan bir dizi bilinen, az bilinen ola ki bilinmeyen kişinin,

gezgincinin, olumlu-olumsuz gizemcinin peşinden oldukça uzun

bir yolculuğa çıkacağız. Bazen bir yerlere varacağız bazen ise

bir noktada durmak, duraklamak ve varsayımlar dizmek zorunda

kalacağız.

Kanımızca bu da pek önemli değildir çünkü, önemli saydığımız,

ayrıntılardan, olaylardan ve varsayımlardan (belki de gerçeklerden)

oluşacak olan bir başka, değişik, alternatif İstanbul'un

portresi ve anatomisidir.

Örneklerimizi sıralamaya koyulalım...

Goethe'nin ölümsüzleştirdiği yaşlı, ihtiraslı, gençliğini ve

eski gücünü arayan, bir yönü ile destansal ve bir diğer yönü ile

gerçek, Doktor Faust'un bile İstanbul ile bir bağlantısı olduğu

söyleniliyor her ne kadar (bilindiği kadarıyla), tanrıbilimden

mezun Johannes Faust bedensel olarak İstanbul'a ayak basmış

değilse bile.

İstanbul'da görünmüyor Faust ama, Paracelsus adı ile ünlenen

Theophrastus Bombastus ve arkadaşı Heinrich Cornelius

Agrippa ile birlikte, 1510 yılında Prag kentine geliyor, kentin ünlü

üniversitesine yazılıyor gizemciliği, gizli bilim ve sanatları öğrenmek

amacı ile. Bu üç candan arkadaş resmen felsefe öğrencileridir.

Ama, tüm güçleri ve hırsları ile, Prag'ın kitaplıklarında bol

sayıda bulunabilen Keldanlı, İranlı, Arap metinlerini karıştırıyorlar,

Yakın ve Ortadoğu'nun gizemli öğretilerini araştırıyorlar. Üniversitenin

öğretmediklerini ise, kentin kenar mahallelerinde, «üstat-

— 65 — istanbul Gizemleri / F: 5

Iar»dan öğreniyorlar: sihirli sözcükleri, büyücülüğü, bakıcılığı,

durugörüyü ve tılsımları.

Ve Faust, Leipzig'li dostu Doktor Jonas Victor'a yazdığı bir

mektupta, sekiz gün süren «astral» ya da beden dışı bir yolculuğunu

uzun uzun anlatıyor. Asya'yı, Afrika'yı, Avrupa'yı dolaşıyor,

böylece, Doktor Faust ve yolculuğunun ikinci gününde Türkiye'ye

varıyor ve İstanbul'u inceliyor.

Başyapıtında Goethe bu olayları, kurgusal-şiirsel bir yaklaşımın

içinde, başka şekilde yorumluyor, şeytan Mefistofeles'i de

karıştırarak. Öte yandan Johannes Faust'un gerçek yaşamında

da sarışın Margherita'ya rastlanmıyor!

Faust, İstanbul'a bedensel olarak gelmiyor ancak, aldığı

öğretinin ve sahip olduğu bilginin bir sonucu olarak, beden dışı

yolculuğunda İstanbul'u incelemeden yapamıyor!

16. yüzyıl gizemcisi, sihirbazı, «magus»u Doktor Faust'un

aksine dönemin bir Alman aydını ve gezgincisi olan Kont Bernhardt'ın,

«Yolculuk Notları»nda açıkladığı gibi, simyanın gizine

sahip bir kişinin peşinden tüm Avrupa'yı dolaştıktan sonra İstanbul'a

geliyor, sonradan İran'a ve İskenderiye'ye geçiyor.

16. yüzyılda simyanın gizine sahip birini arayan Alman soylusunun

macerası konumuza, zorunlu ve bağlantılı olarak, Orta

Çağ gizemciliğinin en ünlü temsilcilerinden biri sayılan Fransız

simyacısı Nicolas Flamel'i getiriyor.

«Türkiye Gizemleri» adlı araştırmasında Haluk Egemen Sarıkaya

-Thomas A.Shambhala'nın «Işık Vahası» (Oasis of Light,

1977) kitabından- aşağıdaki alıntıyı naklediyor:

«14. yüzyılda, sahte bir ölüm ve gömülme olayı düzenlediği

ve sonra Orta Asya'da ortadan kaybolduğu sanılan bir diğer tarihi

şahsiyet de, Nicolas Hamel'di... Başrahip Vilain, 18. yüzyılda,

Flamel'in Türkiye'deki (İstanbul'daki) Fransız Sefiri Desalleurs'ü

ziyaret ettiğini yazmıştı, yani Flamel'in sözde ölümünden dört

yüz yıl sonra!

XIV. Louis, Paul Lucas'ı, Ortadoğu, Mısır ve Yunanistan'

dan antik eserler toplamakla görevlendirmişti. Lucas, 1714 yılın-

— 66 —

da, «Kralın emriyle, Bay Paul Lucas'ın Gezisi» adında bir kitap

yayımladı. Bu eserde, Bursa'da dört dervişle karşılaştığından ve

bunlardan birinin, Fransızca da dahil olmak üzere çok sayıda

lisan bildiğinden bahseder. Sözkonusu derviş, ermişlerin yurdu

olan uzaktaki bir yerden geldiğini söylemiştir. Görünüşe göre

otuz yaşlarında olmasına rağmen, anlattığı uzun yolculuklar en

azından yüzyıllık bir süreyi kapsıyordu. Flamel'in adı geçtiğinde,

derviş şöyle der: 'Flamel'in öldüğüne gerçekten inanıyor

musun? Hayır, hayır, dostum, kendini aldatma, Flamel hâlâ yaşıyor;

ne o, ne de hanımı ölümle henüz karşılaşmış değillerdir. Her

ikisini de Hint Adaları'nda bıraktığımızdan beri üç yıldan fazla bir

süre geçmedi. Hem o, benim en yakın arkadaşlarımdan biridir!

Bu derviş, Asya'daki Olimpos'un (Yüce varlıkların mekânının,

yani Agarta'nın) belirli bir vazifeyle görevlendirdiği bir elçisi olsa

gerekti.»

Sarıkaya'nin kullandığı başka ve daha eski bir kaynak olan

Fransız Maurice Magre'nin «Sihirbazların Dönüşü» (Le retourdes

Magiciens, 1931) olayı aynı şekilde, bir iki değişik ayrıntı bir

yana, anlatıyor ve ek olarak, bu bölümün başında sözünü ettiğimiz

Yahudi Abraham - Avram'ın büyüsel elyazması hakkında

bazı açıklamalar da getiriyor, Flamel ile ilgili olarak.

Tekrara kaçmamak için özet olarak vereceğimiz bu bilgilerden

önce simyacı ve «ölümsüz» Nicolas Flamel'i kısaca tanıtmak

yerinde olacaktır.

Nicolas Flamel'in yaşam öyküsü gizemcilik tarihinin belki de

en iyi belgelenmiş gerçek öyküdür, kendi elyazısı yazılmış,

Paris'teki Ulusal Kitaplık'ta (Bibliotheque Nationale) korunan belgelerle

kanıtlanmış.

14. yüzyılın ortalarında Flamel, Paris'te kitapçılık yapıyor,

cahil genç soylulara okuma yazma dersleri veriyor. Kendisinden

biraz daha yaşlı olan, hafif çapta mal mülk sahibi Dame Pernelle

ile evlidir. Kitapçımız simya ile yakından ilgileniyor, eski metinlerle,

elyazmalarla bir aşinalığı vardır ancak, onun için, simya salt

kurşunu altına dönüştürmek ya da yaşam iksirini bulmak değil-

— 67 —

dır. Flamel'e göre her simyacının, her «magus»un bulmayı düşlediği

Felsefeciler Taşı'nın gerçek anlam ve değeri, işlevi doğayı

yöneten yasaları keşfedip bilgeliğe ulaştırmaktı.

Günün birinde Hamel'in yaşamı, bir kitap yüzünden, tümden

değişiyor: Yahudi Abraham - Avram'ın İstanbul'da bulduğu

ünlü Abramelin'in kitabıdır bu.

Kitabı elyazmasını Flamel ilk kez düşünde görüyor ve kitabı

elinde tutan bir melek ona şöyle diyor:

«Bu kitaba iyi bak. İlkin içindekilerden hiçbir şey anlayamayacaksın,

ne sen, ne de herhangi başka bir insan. Ancak gün

gelecek ki, hiçbir insanın göremediklerini onda göreceksin.»

Düşten sonra bir süre geçiyor ve bir sabah Flamel'in küçük

dükkânına bir adam giriyor, elinde satmak istediği bir elyazmasıyla.

22 sayfalık bu elyazmasını Flamel hemen tanıyor, düşünde

meleğin elinde gördüğü kitaptır bu!

Flamel kitabı satın alıyor ve içindekileri çözebilmek için 21 yıl

uğraşıyor, İbranice olarak yazılmış metnin inceliklerini, simgesel

çizimlerini, şekillerini kavrayabilmek amacı ile İspanya'ya kadar

gidiyor, uzman bir gizemci olarak bilinen yaşlı üstat Canches ile

tanışıyor, üç yıl daha metinle uğraşıyor sonra da...

Sonrası simyacı Nicolas Flamel'in altın çağının başlamasıdır:

dar gelirli ve sıradan kitapçı Flamel birden zengin oluyor, kiliselere

bağışlar yağdırıyor, altın yapmayı öğreniyor, Felsefeciler

Taşı'nı keşfediyor. Üç kez altın yapıyor Flamel ancak altınlarını

kendi için kullanmıyor, kendi sade yaşam tarzını değiştirmiyor.

Zaman geçiyor, eşi Dame Pernelle ölüyor, bir süre sonra da Flamel

bu dünyadan göçüyor. Nedir ki, Kral 13. Louis'nin devrinde

(1610-1643), mezarı açıldığında tabutu boş bulunuyor ve destan

ya da gerçeğin diğer yüzü başlıyor.

Bu ara Yahudi Abraham - Avram'ın kitabı ne oluyor?

Flamel'den yeğenine geçtiği sanılıyor ve kuşaktan kuşağa

ailenin içinde kaldığı söyleniyor. Kral 13. Louis'nin zamanında

yaşamış ve Flamel ailesinden olan Dubois adlı biri kralın önünde

— 68 -

kurşundan yapılı birkaç küçük t o p u altına dönüştürüyor. Bu marifeti

ona yarar sağlamıyor çünkü, işlediği söylenilen bazı suçlardan

dolayı, tutuklanıp idama mahkûm ediliyor ve destansal elyazması

ünlü Kardinal Richelieu'nün eline geçiyor, Richelieu'nün ölümünden

sonra da kayıplara karışıyor.

Daha doğrusu kitabın tümü kayıplara karışıyor ancak metine

ait olduğu düşünülen bazı çizim ve şekiller (diyagramlar) 17. yüzyılda

Milano'da bulunuyor.

18. yüzyılda Nicolas Flamel olayı yeniden gündeme geliyor,

Kral 14. Louis'nin görevlisi Paul Lucas'ın «Türkiye'de Yolculuk»

(Voyage dans la Turquie, 1719) adlı anı kitabı sayesinde.

Araştırmacı Sarıkaya'nın alıntısında (Sarıkaya'nın kullandığı

kaynakta Lucas'ın kitabı «Kral'ın emriyle, Bay Paul Lucas'ın Gezisi

» adı ile anılıp yayın tarihi 1714 olarak veriliyor, bizim kullandığımız

ikinci kaynakta ise tarih 1719 olup «Voyage dans la Turquie»

diye gösteriliyor) anlatıldığı gibi Lucas, Bursa'da, bir «felsefeci»

ile tanışıp Flamel ile ilgili ek bilgileri ondan öğreniyor. Bizim kaynağımız

olan Fransız Maurice Magre'nin kitabına göre bu «felsefeci

», yedi kişiden oluşan, bilgelik peşinde dünyayı dolaşıp her

yirmi yıl ayrı bir ülke ve kentte buluşan bir örgüt veya tarikata

bağlıymış.

Lucas'ın konuştuğu kişi ona Flamel'den söz ediyor, gizemli

kitabın Flamel'in eline nasıl geçtiğini ayrıntılı bir şekilde anlatıyor

ve gerek Flamel'in gerekse eşi Pernelle'in yaşadıklarını söylüyor.

Paul Lucas, Bursa'da, Flamel'i yakında tanımış olan birTürkle

uzun bir sohbete giriyor, aynı yüzyılda -yukarda gördüğümüz

g i b i - İstanbul'daki Fransız elçisi Desalleurs'ün, Flamel'in kendisiyle

görüştüğü söyleniyor.

Kaynağı İstanbul olan bir «sihir» kitabı sayesinde «ölümsüzleşen

» bir Orta Çağ Fransız simyacısı, ölümünden 400 yıl sonra

İstanbul'da yeniden ortaya çıkıyor: Flamel'in bu «dirilişi» bir başka

İstanbul gizemi değilse nedir acaba?

18 Mayıs 1711'de Dubrovnik'te dünyaya gelen ve 13 Şubat

1787'de, bir Fransız vatandaşı olarak, İtalya'nın Monza kentinde

— 69 —

ölen Rugerus Boscovich felsefe ve matematik konularını ele alan

75 ciltlik yazıları ile dönemini aşan bir matematikçi sayılmaktadır.

Salt bir matematikçi olmakla da yetinmiyor, aynı zamanda arkeolog,

ozan, araştırmacı ve Fransız Deniz Kuvvetlerine bağlı optik

laboratuvarının yöneticisidir.

1761 yılının Kasım ayında Boscovich - k i bu ara Rus Bilimler

Akademisinin onur üyesi ve İngiliz Kraliyet Cemiyetinin üyesi

seçilip Benjamin Franklin'le de tanışıyor- İstanbul'da bulunuyor.

Amacı Venüs gezegeninin geçişini İstanbul'dan izlemektir. Nedir

ki, İstanbul'a gecikmeli varıyor, Venüs'ü kaçırıyor fakat bir öncü

arkeolog olarak Truva kalıntıları üzerine duruyor, Truva'da kazı

yapılmasını öneriyor ve Schliemann'dan bir yüzyıl önce haklı çıkıyor.

Uzayın, zamanın ve hareketin göreliliğini (izafiyetini) açıklayan,

uzaysal boyutları öngören, eğri ve içe dönük bir evrene inanan,

ilk kez uluslararası bir jeofizik yılını öneren, simyayı bilimsel

açıdan inceleyen, döneminin bilimselliğini aşıp fizik, kimya, biyoloji,

atom biliminin kuramlarını savunan din adamı (Cizvit papazı)

Rugerus Boscovich bir İstanbul «gizemi» değildir, hiç kuşkusuz,

ancak İstanbul'un yoğunlaştırdığı bir bilgiyi de kullanarak destan

sayılan bir Truva'nın gerçeğine ilk işaret eden bir «gizem» adamıdır.

Orta Çağ simyacısı Nicolas Flamel için, haklı ya da haksız,

«ölümsüz» deyimini kullandık. Ya, Flamel gibi ölümünden sonra

İstanbul'da göründüğü söylenilen ve tarihin belki de en ünlü

«ölümsüzlerden biri olan Saint-Germain Kontu için ne dememiz

gerekiyor?

Ve ne kadar ilginçtir ki, «ölümsüz» diye bilinenler ile «ölümsüz

üstatlar»ın gelenek ve inancını sürdürenler, ne hikmetse,

İstanbul yolcusu oluyorlar, İstanbul'da görünüyorlar, İstanbul'

dan geçiyorlar onları Doğu'nun pek çok gizemli merkezlerine

götüren yolculukları boyunca.

Yine çok ilginçtir ki, bugüne kadar, ülkemizde Batı'nın ve

Doğu'nun gizemleri ile, gizemli kişileri ile yakından uzaktan ilgilenenlerin

çoğu bu duruma hiç önem vermediler, bu ziyaretlerden

ve bu ziyaretçilerden çıkabilmesi olası olan sonuçlar, değilse bile

varsayımlar ve tahminler üzerinde pek durmadılar. Hatta, burada

denediğimiz gibi, biraraya getirip, sıraya dizip bir yönteme oturtmaya

bile çalışmadılar. Oysa ki ülkemizin çağdaş, gitgide teknolojiye

ve medyalara bağlanan ve bunların sayesinde gizemleri,

artı kendi gizemsel bilgilerini, metalaştırıp piyasaya sunan bazı

uzmanlarımız bu tür bir araştırmayı sürdürebilecek donatımlara

sahip gibi görünüyorlar, küçük ekrandan izleyicilere seslendiklerinde.

Ola ki, eksikliğini duydukları bilgi ve uzmanlık değildir, eksikliğini

duydukları pazarlanması, bir telefon hattına bağlanması olası

olan bir konuyu araştırıp yorumlamak gereksinimidir!

Çağdaş ve çağdaşlaşmış uzman gizemcilerimizi, şimdilik bir

yana bırakıp biz yeniden eskilere, eski «üstatlar»a dönelim.

Nicolas Flamel örneğinde olduğu gibi, Türkiye'de esrarengiz

Saint-Germain Kontu üzerinde duran çok az sayıdaki gizem

araştırmacılarından biri, sık sık andığımız (oysa t üm yorumlarına

katılmadığımız) Haluk Egemen Sarıkaya'dır. Sarıkaya'dan önce

ise Saint-Germain'e yer ayıran, belki de ülkemizde ondan ilk kez

söz eden 70'li yıllardan kalma bir kitabımız oldu.

Sarıkaya, ilginç ama geçerliliği tartışma kaldıran, bir yorumla

Macaristan kurtuluş savaşı önderlerinden Erdel Prensi II. Franz

Rackoczi ile Saint-Germain arasında bir bağlantı kurarak ikincisinin

ilkinin bir yeniden cisimlenmesi (reenkarnasyonu) olduğunu

öne sürmektedir.

Macaristan'ın bağımsızlığı için (1703-1711) mücadele eden,

ilkin Polonya'ya sonra ise Türkiye'ye sığınan, Türkiye'de himaye

gören prens, 1717 yılına kadar, İstanbul'da kalıyor ve yaşamının

son yıllarını (1720-1735) Tekirdağ'da kendisine tahsis edilen bir

evde geçiriyor.

Sarıkaya'ya göre Prens Ragoczi «Agarta Üstatlarından biridir,

Saint-Germain ise onun yeniden bedenlenmiş kişiliği. İyi de,

baştan başlamak için, bu «ölümsüz» Saint-Germain Kontu kimdi

ve Türkiye ile, İstanbul ile nasıl bir bağlantısı vardı?

«Uzaydan Geldiler» (1974) adlı kitabımızda kont hakkında

aşağıda tekrarladığımız temel bilgileri vermiştik:

«Saint-Germain Kontu'nun kim olduğu, nerede doğduğu hiçbir

zaman bilinmedi. Günün birinde Kral 15. Louis'nin sarayına

gelip yerleşti. Bir rivayete göre Portekizli bir musevinin oğluydu.

Başka bir rivayete göre de Strasbourglu bir doktorun oğlu ya da

manastırdan kaçan bir ispanyol papazı veya 2. Franz Rackoczi'

nin oğlu.

Kimin nesi olduğu bilinmediği gibi, yaşı da bilinmedi Saint-

Germain'in. Yıllar geçer yaslanmazdı, yüzyıllardan beri yaşadığını

söylerdi.

Kralın sarayına yerleşir yerleşmez, Saint-Germain, Paris sosyetesinin,

soyluların salonlarını dolaşmaya başladı. Her yere

davet edilir, hiç kimseyi davet etmez; en zengin sofralara oturur,

ağzına bir lokma yemek koymaz; sürekli olarak en çarpıcı ve en

pahalı mücevherleri taşır, soylulara atalarından söz eder ve pek

az kimsenin bildiği ayrıntılara girer, herkesi şaşırtırdı.

Krala yaranmak için Saint-Germain bir ara casusluk da yaptı,

Hollanda'ya geçti; oradan Almanya'ya, oradan da Rusya'ya.

Prusya Kralının hizmetine girdi ve her yerde herkesi şaşırttı; kurnaz

bir diplomat, yakışıklı bir erkek, her telden çalan bir kültür ve

bilim adamıydı Saint-Germain. Hollanda'da rastladığı Casanova'ya

çizmiş olduğu ilk buharlı geminin planlarını gösterdi ve:

'Bu keşfe bir yüzyıl sonra sahip olacaksınız' dedi.

Geleceği öngördüğü için Kraliçe Marie-Antoinette'i kurtarmaya

çalıştı.

Tarihi kaynaklara göre, 'Olağanüstü Kont' 4 Şubat 1784'te

Almanya'nın Cassel kentinde öldü. Fakat tarihi kaynaklar ne

derece doğru, bilinmiyor: 1789'da Marie Antoinette, kontun imzasını

taşıyan bir mektup alır. Benzer bir mektup, kraliçenin yakınlarından

olan Mme d'Adhemar'a da gönderilir. Mme d'Adhemar,

ölü bilinen, Çin'den ve Japonya'dan döndüğünü söyleyen

Saint-Germain ile karşılaşır.

Bir yıl sonra 'Ölümsüz Kont', Viyana'da 'Gül-Haç'lı arkadaşlarıyla

buluşur. Oysa onu herkes ölmüş bilmektedir.

'Sizden ayrılıyorum' der kont. 'İstanbul'da beni bekliyorlar.

Oradan İngiltere'ye geçeceğim, bir yüzyıl sonra kullanacağınız

iki icat üzerinde çalışacağım. Bunlar, tren ve buharlı gemidir.

Himalaya dağlarına çekilip istirahat edeceğim bir süre. 85 yıl sonra

yeniden ortaya çıkacağım.»

«Ölümsüz Kont» hakkında çok şeyler yazıldı, tahminler yürütüldü

fakat bugüne kadar ne gerçek kimliği ortaya çıktı, ne de

gerçek görevi. Çok zengindi, mücevherleri değer biçilmezdi

oysa servetinin kaynağı meçhuldü; çok bilgiliydi, geçmiş ve uzak

tarihin olay ve kişilerini gözleriyle görmüş gibi anlatırdı; usta bir

müzikçi ve bir ressam, usta bir kimyager ve bir dilbilimciydi. Bunlarla

birlikte hiç kuşkusuz ki, aynı derecede usta bir casus, bir

gizli ajan ve 18. yüzyılın şatafatlı gizemcilik dünyanın etkin temsilcilerinden

biriydi, Giacomo Casanova'dan daha kurnaz, Cagliostro'dan

daha başarılı.

Prens Rackoczi'nin bir yeniden cisimlenmesi (reenkarnasyon'u)

miydi kont yoksa, çağdaş araştırmacıların yorumu ile,

oğlu mu? Sarıkaya'nın görüşü oldukça «fantastik», ikinci olasılık

ise hem daha mantıksal, hem de başka nedenlerle birlikte,

Saint-Germain'in İstanbul'a gelmesi için daha geçerli.

Tarihsel bir çizgiye göre:

1707 - Claude Louis de Saint-Germain dünyaya geliyor

1743 - İlk kez ortaya çıkıyor

1758 - Paris'e geliyor

1760 - Hollanda'ya kaçıyor, Londra'da tutuklanıyor

1762 - Rusya'da casusluk yapıyor

1763 - Belçika'da Casanova ile karşılaşıyor, De Surmont

adını kullanıyor

1778 - Berlin'de görünüyor

1784 - Cassel'de öldüğü söyleniyor

1789 - Paris'te, kralın sarayında görülüyor

1790 - Viyana'da «Güç-Haç» örgütünün bir toplantısına katılıv/

rir

1877 - Elena Petrovna Blavatsky onunla karşılaşıyor.

Görüldüğü gibi, Saint-Germain'in İstanbul ziyaretiyle ilgili bir

tarih yoktur. Bir «ilk» ziyaret olarak 1762 yılı öngörülmüştür, Rusya

dönüşünde; ikinci ziyareti için 1790 yılı uygun düşmektedir.

Kesin tarihler ve bilgiler varolmuyorsa bile ölümsüz diye anılan

kontun bir «İstanbul ziyaretçisi» olması tüm olasılıkların dahilindedir

ve de bu olasılıklara uymaktadır. Saint-Germain gibi

dönemin ünlü sosyete gizemcilerinden olan çapkın Casanova ile

sahte Cagliostro Kontu, Giuseppe Balsamo İstanbul'a uğrayacaklar

da «Ölümsüz Üstat» uzak mı kalacak?

Hiç mantıklı gibi görünmüyor çünkü her üçü de, casusluk

faaliyetleri bir yana, gerçek gizemci ve özellikle örgüt adamıdırlar.

Saint-Germain buharlı tren ve gemi tasarıları üzerine çalışmış

olabilir veya olmayabilir bizce bunun pek bir önemi yoktur

fakat usta bir simyacı-kimyager (bu bilgilerini daha çok renk ve

boya bileşimlerinde ya da soylu hanımlara ikram ettiği güzellik

losyonlarında kullanılıyorsa da) olduğu ve gizli sanatların her

kolu ile yakından ilgilendiği bir gerçektir.

Kontun İstanbul'a ne zaman ve ne için geldiğini, bu aşamada,

bilmiyoruz yine de gelmiş olduğunu kabul ediyoruz, ister

babası olduğu düşünülen Prens Rackoczi ile ilgili olarak, ister

Doğu'nun kaynaklarından ve İstanbul'un gizemlerinden bilgisine

bilgi katmak için. Ya da üyesi, hatta «üstat»ı olduğu örgütler

konusunda faaliyetler ve temaslar yürütmek için.

Muhakkak ki, bir yerde, açıklanmayan, bilinmeyen, unutulan

bir ya da birkaç kaynakta -örneğin İstanbul'u sık sık ziyaret

eden meraklı gezgincilerin, araştırmacıların bıraktığı günlüklerin,

yolculuk notlarının b i r i n d e - bilgiler vardır ve bu bilgiler, bu kesin

kanıtlar gün ışığına çıkarılmayı bekliyorlar. Gün ışığına çıktıklarında

da birçok «bilinmeyenlerin gizemi çözüleceği gibi birçok «bilin

e n l e r i n kimliği de bir değişime uğrayacaktır.

Saint-Germain için söylenenler, bir noktaya kadar, Cagliost

ro Kontu olarak ünlenen Giuseppe Balsamo için de geçerlidir.

Şu farkla ki, Alexandre Dumas'nın altı ciltlik bir romanında uzun

uzun anlattığı, Balsamo t üm gayretlerine karşın ne Batı gizemciliğinin

tarihinde gerçek bir «olay» yaratabildi, ne de «ölümsüzlüğe

» erişebildi. Ancak o da, Batı gizemciliğinin birçok sayılı temsilcisi

gibi, İstanbul'un çekiciliğine (ki, burada, çekicilik sözcüğünü

«turistik» bir anlamla kullanmıyoruz, başka türden bir çekicilikten

söz etmek istiyoruz) dayanamayan biridir.

Saint-Germain'in uyrukluğu tartışılıyorsa Balsamo'nun

kökenleri ve yaşam öyküsü iyice bilinmektedir. Balsamo 1743'te

Sicilya'nın Palermo kentinde dünyaya geliyor, kentin sefil mahallelerinin

birinde. Yeniyetme yıllarında hırsızlıkla geçiniyor, hapse

atılıyor ve 22 yaşına vardığında Roma'ya kaçıyor. Roma'da 14

yaşındaki güzel Lorenza Feliciani ile tanışıp baştan çıkarıyor ve

de onunla evleniyor. Sahte senetler, düzmece kredi mektupları

düzenleyen Giuseppe Balsamo ve sıkıştıklarında, fahişelik bile

yapan genç eşi Avrupa'nın tüm büyük kentlerini ziyaret ediyorlar,

Paris'ten Londra'ya ve Venedik'ten Napoli'ye dek. Bununla

da yetinmeyip Cezayir'e kadar uzanıyorlar.

1777'de Londra'da Balsamo bir Mason locasına giriyor, kendini

Kont Alessandro Cagliostro olarak tanıtıyor ve eşi Lorenza

için Kontes Serafina adını uygun görüyor. Aynı dönemde gizemcilikle

de yakından ilgilenmeye başlıyor, «Gül-Haç» ve «Aydınlanmışlar

» (İlluminati) örgütlerine de katılıyor.

Derken, Paris'te, eski Mısır törenlerinden esinlenerek düzenlediği

yöntem ve öğretilerle kendi locasını kuruyor.

Paris'te Balsamo, diğer adıyla Cagliostro Kont'u, günün adamı

oluyor ta ki, tarihe geçen çok ünlü bir üçkâğıt oyununa katılıncaya

dek. Saint-Germain'in idamdan, giyotinden kurtarmak istediği

Kraliçe Marie-Antoinette'in aleyhine oynanan «gerdanlık»

oyunudur bu: görkemli bir elmas gerdanlık için kraliçeden, peşin

olarak, bir servet alınıyor fakat kraliçe gerdanlığı göremiyor bile.

Balsamo tutuklanıyor, yargılanıyor, suçsuz bulunuyor (işin içinde

başka soylular da vardır çünkü!) fakat Fransa'yı terketmek zorunda

kalıyor.

— 75 —

1790'da sahte kont ile sahte kontes eşini Roma'da buluyoruz;

Lorenza bir tartışma sonucunda kocasını büyücü diye Engizisyon

Mahkemesine ihbar ediyor. Cagliostro yeniden tutuklanıyor,

ömür boyu hapisle cezalandırılıyor, kuzey İtalya'daki San

Leo kalesine kapatılıyor ve beş yıl sonra ölüyor. Lorenza ise,

Engizisyon'un emri ile, yaşamını bir manastırda gözaltında geçiriyor.

Genel hatları ile Giuseppe Balsamo'nun yaşam öyküsü ve

yaşam şekli budur ve sayılı bir gizemci, bir «magus» için hiç de

örnek bir yaşam değildir, doğrusunu söylemek gerekiyorsa.

Hem, kentten kente geçen, her gittiği yerde şu ya da bu şekilde

çaresini bulan, gerektiğinde büyü yapan, iksir satan, eşini satan

gezginci bir maceraperestin İstanbul'dan geçmesi, İstanbul'un

«doğuluğu»nu denemesi son derece doğal karşılanmalı.

Ancak... Balsamo salt bir şarlatan, bir sahte gizemci ya da

bir gizem sömürücüsü müydü?

Batı gizemciliğini ve başlıca temsilcilerini incelediğimizde

Batılı gizemcinin, özellikle küçük veya büyük tarihin sayfalarına

girmiş olanın, dönem dönem bir değişime uğradığını, çağına

ayak uydurduğunu görmüş oluyoruz.

İdeal - v e ideal olduğu için ender rastlanılan- bir yaklaşımla,

gizemle uğraşan, tüm çağları aşmayı çalışan bir kişidir, bunu

başarabildiğinde. Nedir ki, uygulamada, her zaman böyle olmuyor,

arayış aranılanı vermiyorsa zorlamaya gidiliyor.

Nasıl ki Orta Çağ gizemcileri daha çok kapalılığı ve gizliliği

yeğlemişlerse 18. yüzyılın önde gelen, krallar ve soylularla haşır

neşir olan, bunlardan destek gören gizemciler -casus ya da

«gizli ajan» faaliyetleri bir y a n a - popüler olmaktan, dikkati çekmekten,

görkemli bir yaşam sürmekten vazgeçemiyorlar.

Saint-Germain etrafına masalımsı bir dünya yaratarak, kendini

herkesten çok farklı göstererek ölçüsünü koyuyor; Casanova

- k i gizemci örgütlerinin ve Cagliostro'nun Paris'te kurduğu Mısır

Locasının adamıdır- çapkınlığını ön plana sürüyor, onun sayesinde

ünleniyor; Cagliostro ise sefalet içinde geçen bir çocukluğun

ve bir ilk gençliğin izlerini ardından sürükleyerek çizgiyi aşıyor

ve «seyirlik» uğruna, para, servet ve şan uğruna kurban oluyor.

30 Ocak 1785'te Paris'e gelip bir «malikâne» satın alan Kont

Alessandro Cagliostro veya Alexandre de Cagliostro'nun bir şifacı

olduğu, bir «uzun yaşam iksiri» imal ettiği haberi etrafa yayılınca

kapısında kuyruklar oluşmaya başlıyor.

Kral 16. Louis'nin ilgisini ve Rohan Kardinalinin desteğini

kazanıyor Cagliostro, dillere destan olan ziyafetlerinde konuk

hanımlara elmaslar hediye ediyor ve artık herkes onun altın elde

eden bir simyacı olduğunu kabul etmiş oluyor. Sonra da, ziyafetlerin

birinde, Voltaire, Diderot ve d'Alembert gibi ünlü göçenlerin

ruhlarını konukları arasında oturtuyor.

Cagliostro ya da gerçek adı ile Giuseppe Balsamo dönemin

çoğu macerasever gizemcileri gibi, çokça yolculuk eden biridir.

Avrupa'yı dolaştığını, zaman zaman haltlar karıştırdığını gördük.

Nedir ki, Avrupa ona yeterli gelmiyor: Öğreti sahibi ise, ki hiç kuşkusuz

öyledir, simya ile uğraşıyorsa, ki uğraşıyor, Mısır'a kadar

uzanması, Ortadoğu'yu ziyaret etmesi ve İstanbul'a uğraması

şart gibidir.

Arabistan yarımadasını ziyaret ettiğinde Medine'de Cagliostro,

sağ kolu olacak ve Felsefeciler Taşı'nı araştıran, Yunanlı simyacı

Althotas ile karşılaşıyor. Birlikte İskenderiye'ye gidiyorlar,

oradan da Kahire'ye ve Kahire'den istanbul'a geçiyorlar, İstanbul'da

bir süre kalıp iksir ve tılsımlar, nazarlıklar satıp geçiniyorlar.

Bu yolculuklar Cagliostro'nun gençlik yıllarına aittir ve bu

yolculuklarından, Malta'daki simya konusundaki çalışmalarından,

Roma'daki ilk başarılarından ve Almanya'da Saint-Germain

ile ilk tanışmasından sonradır ki, Cagliostro, Paris çıkartmasını

yapıyor, zirveye ulaşıyor ancak sonuçta Sant Angelo hapishanesinde

(San Leo'dan transfer edilerek) eşinden kaptığı frengiden

ölüyor.

Simya ile uğraşan, sanki hiçten -ve tıpkı Saint-Germain

— 76 — — 77 —

g i b i - değerli taşlar, mücevherler, som altınlar yaratan bu gizemcileri

İstanbul'a çeken nedir?

İstanbul yolculuklarında, salt bir geçiş noktası mı yoksa ziyaret

edilmesi, bulunması zorunlu olan bir kent, bir «merkez» mi?

Simya büyük bir olasılıkla, İskenderiye'de ortaya çıkıyor ve

İskenderiye'de Mısırlılardan, Keldanlılardan ve Yahudilerden kalma

gelenekler ve bulgularla oluşuyor, 4. yüzyılda ise bir «kutsal

sanat» olarak t üm Mısır'a ve Roma'ya yayılıyor. Ancak «ilm-i simya

»nın tarihinde Bizans'ın yerini de unutmamak gerekiyor çünkü

İskenderiye'den simya Bizans'a da geçiyor, İmparator Heraclius

tarafından himaye ediliyor, hatta 2. yüzyılda Eflatuncu felsefeci

Mihal Psellos'un desteği ile nerdeyse somut, usa dayanan bir

«sanat» haline getiriliyor.

Simyanın öğretileri Bizans'tan Arap yarımadasına geçiyor,

Anadolu yoluyla ve Arap yarımadasından Batı'ya ulaşıyor.

Yahudi Abraham-Avram, Nicolas Flamel, Saint-Germain ve

Cagliostro, İstanbul'da, başka gizlerle birlikte yoksa simyayı mı

araştırıyorlardı?

Flamel işaret ettiğimiz gibi, simyaya bir «mistik», bir tasarrufçu

gibi yaklaşmıştı ve Bursa'daki bilgeli kişi, ister Flamel'in kendisi

olmuş olsun, ister onu tanımış, duymuş olan biri olsun, bir

«mistik», bir tasavvufçudur. Ama ya Saint-Germain, ki bir örgüt

(Gül-Haç) adamıdır ve Cagliostro?

Bu soruları gereğince yanıtlayabilmek için ya yorumlara ve

varsayımlara kaymalıyız ya da başka kaynaklara başvurmalıyız,

kaynakların -özellikle yerli kaynakların- pek bol olmadığı bir

konuda.

Yorumdan çok bir varsayımın üzerinde durmamız gerekiyor

ve bu varsayımı, daha önce yapmış olduğumuz ve ilerde yapacağımız

gibi, bir temel, bir taban olarak kullanmamız.

İstanbul'a gelmiş olan her Batılı gizemci, çizgisi ve oluşumu

ne olursa olsun, turistik bir yolculuğun ya da «egzotik» Doğulu

mekânların, örf ve âdetlerin peşinde değildir. Herkesin aradığı,

sahip oldukları bilgiye katkıda bulunacak, ola ki tamamlayacak

bir başka bilgidir ve bunun, en azından, bir kısmını değilse de bir

ipucunu İstanbul'da, İstanbul'un kültürel-inançsal birikiminde erittiği

ve yüzyıllar boyunca çeşitli kaynaklardan, inanışlardan edindiği

bilgidir.

Şayet bu tür bir varsayım geçerliyse, şayet bu varsayım bir

«sohbet» varsayımı değil de, kullandığımız gibi bir «araştırma»

varsayımı ise yukarda sözünü ettiğimiz gizem araştırmacılarının

arasına Casanova adı ile ünlenen ve bol ciltli «Anılar»ında yolculuklarını,

özellikle gönül maceralarını ve cinsel deneylerini anlatan

Giacomo de Seingalt'ı nasıl ve nerede yerleştirebiliriz?

Sinema filmlerinin ve televizyon dizilerinin kahramanı haline

gelen Giovanni Jacopo Casanova (ya da Giacomo de Seingalt)

1725'te Venedik'te dünyaya geliyor; annesi bir tiyatro oyuncusu

gerçek babası ise, büyük bir olasılıkla, bir soylu. Gençliğinde

gezginci kumpanyalarda keman çalıyor, papazlığa heves ediyor,

vazgeçiyor ve Avrupa'yı gezmeye başlıyor.

Paris'te Cagliostro'nun kurmuş olduğu Mısır locasına katılan

Casanova 1755'te büyücülükle suçlanıp beş yıl hapis cezasına

çarptırılıyor. Ünlü Piombi hapishanesinde tıkanıp kalacak adam

değildir, bir yıl sonra firar ediyor ve bu maceralı firarını «Firarımın

Öyküsü» (1786)nde ayrıntılı bir şekilde anlatıyor.

Paris'te, Londra'da bulunuyor, Roma'da papa tarafından

- n e hikmetse!- bir nişanla onurlandırılıyor ve de Venedik hesabına

casusluk yapıyor. Bohemya'da arşiv sorumlusu ve kütüphaneci

olarak görev görürken «Anılar»ını kaleme alıyor ve bir dizi

şiir ve opera librettosunu da imzaladıktan sonra 1798'de yaşamını

noktalıyor.

Çapkın Casanova gerçekten bir gizem adamı mıydı? Öyleydi,

en azından Kabala'yı inceleyen, astroloji ile yakından ilgilenen,

kendini bile şaşırtan bir durugörüye sahip bir kişiydi.

1745'te Casanova, İstanbul'dadır, elçilikten elçiliğe ve konaktan

konağa geçiyor, Hariciye Nazırlarından İsmail Efendi ile, Ali

Bey ile, Venedik Büyükelçisi Francesco Venier ve Humbaracı

Ahmet Paşa olarak bilinen Monsieur de Bonneval ile dostluklar

- 79 —

kuruyor, Bailes ailesinin yanında kalıyor, aşk ve cinsellik konusunda

konuşmalara, sohbetlere dalıyor.

İstanbul'a neden geliyor Casanova, salt merakından dolayı

mı?

Fransız araştırmacısı Jean-Louis Bernard'a bakılırsa gizemci

kişiliğini o yıllarda oluşturmakta olan Casanova ya da kendine

yakıştırdığı adla Seingalt Markisi, Doğu'yu görmüş ve Doğu'da

yaşamış bir «magus», bir «sihirbaz» kimliğine sahip olduğunu

kanıtlayabilmek için İstanbul'a kadar uzanmayı uygun görüyor.

Casanova'yı biraz «marjinal» gibi kabul etsek bile gerek Cagliostro,

gerekse açık açık kıskandığı, Saint-Germain ile olan

örgüt, ortam, çevre ve siyasal ilişkilerini gözönünde tuttuğumuzda

İstanbul'a gelişinin salt turistik nedenlere bağlı olmadığını

rahatlıkla düşünebiliriz.

Kanımızca, önemli bir nokta daha: Batı'dan gelen bu gizem

tutkunlarının İstanbul'da karıştıkları çevreler, Casanova örneğinde

görüldüğü gibi, o dönemde varolan elçiliklerin, Batı'ya açık

paşa ve ve beylerin çevresidir. Kendi içine kapanmış bir başka

«sosyete»dir bu, her deneye açık ve Paris'ten, Londra'dan, Venedik

ya da Roma'dan gelme gerçek veya sahte soylulara, maceraseverlere

daima açık. 18. yüzyıl İstanbul'unda yaşayan bu çevrenin

örgütsel düzeni neydi, örgütsel ilişkiler hangi düzeydeydi?

Bu sorulara da bir yanıt vermek gerekiyor. Ama hangi kaynaklara

dayanarak, hangi yapılmamış araştırmalara?

Yüzyıllar boyunca İstanbul'dan geçenlerin en azından bir kısmını

sıralamak bunların gerçek geliş nedenlerini araştırmak anlamına

geliyor, bağlantılar kurarak veya kurmaya çalışarak. Ancak

kaçını saptayabiliriz ve saptadığımızda, hangi ve kaç kaynağa

dayanarak bilgi verip yorumlar yürütebiliriz?

Açık ifade etmek gerekiyorsa (ki kesinlikle gerekiyor) bu ve

sonraki bölümde ele alınan kişiler, bunların bağlı oldukları bir

kısım, bilinen ya da bilinmeyen örgütler çok daha kapsamlı ve

derinlemesine işleyen, yıllardır düşündüğümüz, olanaklarımızın

ve ulaşabildiğimiz kaynakların dahilinde, şöyle ya da böyle ger-

- 80 —

çekleştirmeye çalıştığımız bir araştırmanın salt bir çıkış noktası,

bir ipucu mahiyetindedir. Bu öyle bilinmeli ve öyle bilinmesinde

yarar vardır.

Örneğin: Rusya'da çarlığın devrilmesine yol açan nedenlerden

biri sayılan din adamı, eski keşiş, şifacı, ispiritizmacı, zevk

ve sefahat düşkünü ünlü Grigori Rasputin de İstanbul'dan geçiyor

Yunanistan'daki Athos (Aynaroz) dağındaki manastırları ziyarete

çıktığında.

Rasputin'in Provoskoe (Sibirya) köyünden yola çıkıp yakın

dostu Dimitri Pecherkin'le yaptığı yolculuğun başlıca safhaları

bilinmektedir: Tobol nehri, Güney Ural'daki Orak, Ukrayna, Odessa

limanı ve oradan gemi ile İstanbul, Çanakkale Boğazı ve Selanik.

Rasputin'in İstanbul'da duraklayıp duraklamadığı kesin olarak

bilinmiyor ancak, dönüşünde, uzun yolu yürüyerek katettiği

söyleniliyor.

Yüzyıllar öncesine dönerek bir başka istanbul yolcusundan

da söz edebiliriz, 13. yüzyılda yaşamış olan Mayorka doğumlu

din adamı, gizemci ve özellikle simyacı Raymondo Lulle. Özellikle

simyacı derken de astrolojiye verdiği önemi de unutmamak

gerekiyor, çünkü Lulle'nin kurduğu ve inandığı yöntemde yıldızların

gücü her şeyle kaynaşıyordu, tamamlanıyordu nesneler, diller

ve şifa veren ilaçlarla.

Arapçayı, Yunancayı, Acemce ve İbraniceyi okuyup yazabilen,

Fransa Kralı Güzel Philippe'nin hazinesine altı milyon altın

para hediye eden İspanyol papazı ve vali oğlu Raymondo Lulle,

Roma'yı, Tunus'u, Kıbrıs ve Malta'yı, Rodos'u ve Yunanistan'ı

ziyaret ettiğinde 13. yüzyılın Bizans'ını da ihmal etmiyor. Flamel'de

olduğu gibi Lulle'nin de Felsefeciler Taşı'na ve Ölümsüzlük

İksiri'ne sahip olduğu söyleniyor.

Çok daha yakın tarihlere, Birinci Dünya Savaşını izleyen yıllara

dönüp, yaşam öyküsü f i lm konusu bile olan, çağdaş bir gizemci,

gözbağcısı, ispiritizmacı ve örgüt adamını incelemeye çalışa-

- 81 - istanbul Gizemleri / F: 6

Iım, İstanbul'da kalıp gösteriler düzenlediği zaman kesitini de

hesaba katarak.'

Bu ara bir noktaya da değinelim: Batı'dan gelen bir kısım

gizemciler için «casus», «gizli ajan» sözcüklerini kullandığımız

oldu. Doğaldır, diyeceğiz ve bu sözcükleri ilerde de kullanmak

zorunda kalacağız, çünkü «profesyonel» diye nitelendirebileceğimiz

gizemci yani «mesleği»ni yürüterek, mesleğinden edindiği bilgileri

satarak, sergileyerek yaşamını sürdüren gizemci zorlandığında,

iktidar, nüfuz ve servet peşinde olduğunda, başkaca «karanlık

» dünyalara da dalması hem olası, hem de olağandır.

Ya gizemciliğin, gizli diye kabul edilen -ve öyle sunulansanat,

bilim ve bilginin bağışladığı ayrıcalıklı «ulvilik» ne oluyor

diye sormaya kalkarsanız bu tür bir yanıtla karşılaşırsınız: gizem

bir «bilgi» ise, bu «bilgi»yi edinebilmek için bir inanç, uzun bir

uğraşı ve çeşitli fedakârlıklar şart ise, bu bilgiyi herhangi bir şekilde

«meta» haline getirdiğinizde, bilgiyi bir öğreti değil de, bir

«ürün» ve tüketim nesnesi haline soktuğunuzda «ulvilik», ruhsal

güç ve bedensel-zihinsel ayrıcalık ortadan kalkar, kala kala elinizde

basit (etkin de olsa yine basit) bir «teknik» kalır.

Bu bölümün Batı'dan gelen son gizemcisine geçelim ve

daha önce yaptığımız gibi, eski bir çalışmamızdan bir alıntı aktarıp

sonradan bunu ek bilgi ve ayrıntılarla genişletelim:

«1921 yılında İstanbul, Beyoğlu'nun Tepebaşı'ndaki Garden

bahçesinde Eric-Jan Hanussen adındaki bir ispiritizmacı ve gözbağcısı

esrarengiz, şaşırtıcı oyunlarıyla seyircileri adeta büyülüyor;

birkaç yıl sonra Hanussen'i Hitler'in yanında buluyoruz.

Berlin sosyetesinin gözdesi olmuştur, falcılık, büyücülükle

uğraşmakta ve Hitler'e yeni yeni şeyler öğretmektedir. Yogayı,

ayın insan üzerindeki etkilerini ve üstün ırk kavramını da aşılayan

bu Hanussen'dir. Fakat Hanussen'in büyük bir kusuru vardır,

geleceği öngörebiliyor ve bir gece seçkin bir topluluğun önünde

(Goebbels, Hess, Heydrich v.b.) bir yangından söz etmeye başlıyor.

Bu, aynı gece için (Naziler tarafından) düzenlenen ünlü

Reichstag (Alman parlamentosu) yangınıdır.

Hanussen ölüm fermanını imzalamıştır. 8 Nisan 1933 günü,

Berlin'e yakın bir ormanda parçalanmış olarak Hanussen'in cesedi

bulunuyor.»

Gözbağcılık yapan, durugörü gücüne sahip birinin gelip

İstanbul'un Perası'nda gösteri yapmasında ille de gizli bir anlam

ya da bir bağlantı aramak mı lazım?

Yanıt vermeye yanaşmadan önce bu kişiyi biraz daha yakından

tanımaya çalışalım...

ilginçtir ki, çağdaş gizemcilik tarihinin Batılı kaynaklarını incelediğimizde

Hanussen'i bulabilmek adeta olanaksız, gizemciden

çok bir şarlatan, bir macerasever, bir parti adamı sayıldığından.

Oysa ki, karıştığı ve karıştırdığı işler bir yana, Hanussen parapsişik

güçlere sahip (gerektiğinde bunları abartan, şova dönüştüren)

bir kişiydi.

Çok şeyle suçlandı Hitler'in bu medyumu, kara büyücü

olmakla da suçlandı ve bir gerçektir ki kara büyüyü, cinsel büyüleri

çokça kullanan biriydi.

Hanussen'in öyküsü açıklıkla bilinen bir öykü değildir: Birinci

Dünya Savaşı'na katılıp yaralandığı, Prag'da falcılık yaptığı,

daha önce bir sirkte çalıştığı söyleniyor. Hanussen'in İstanbul

macerası bu oldukça karanlık yıllarının bir parçasıdır ve Pera'nın

Garden bahçesinin sahnesinde, daha sonra Berlin'in Scala tiyatrosunda

tekrarlayacağı, ipnotizma ve durugörü oyunlarını sergiliyor.

Seyirciler arasında seçtiklerini veya gönüllü olanları uyutuyor,

herhangi bir seyircinin verdiği bir tarihten yola çıkarak o tarihin

o kişi için neler ifade ettiğini, o tarihte geçen bir olayı açıklıyor.

Berlin'de düzenlediği gösterilerle Eric-Jan Hanussen kısa

sürede şöhrete erişiyor, gecede 850 mark ücret alıyor ve sahnede

yapmadıklarını «Gizemcilik Sarayı»nda gerçekleştiriyor, son

derece lüks bir ortam içinde, Berlin'in «nezih» Kurfürstendamm

Allee'deki özel otelinde.

Özel otelde özel astroloji dersleri veriliyor, bir hayli yüksek

ücretler karşılığında ve Nasyonal-Sosyalist partisinin ileri gelenle-

— 83 —

rine «gizemler» öğretiliyor. Asıl dikkati çeken, dedikoduları çoğaltan

Hanussen'in personel kadrosundaki güzel kızlar ve hoş delikanlılardır.

Ve de bunların katıldığı cinsel büyü toplantıları.

Dedikodular, suçlamalar, rezaletler alıp gidiyor fakat Hanussen'e

kara büyücü etiketi uygun görülüyorsa bile Hitler ve çetesi

onu destekliyorlar.

Hanussen'in yayınladığı iki dergide, «Die Hanussen Zeitung

» (Hanussen Gazetesi) ve «Die Andere Welt» (Öte Dünya),

her tür gizemle ilgili yazıların yanında Nazi partisinin propagandası

yapılıyor, Hitler mitosu iyice şişiriliyor.

Adolf Hitler kara büyücü Hanussen'in en büyük desteğidir

ve Hitler alacağı her karardan önce favori medyumuna başvurmadan

edemiyor. Bu fazlasıyla sıkı, bağımlılığa dönüşen danışmanlık

Hitler çetesini, başta Rudolph Hess, Heydrich ve Goebbels

olmak üzere, rahatsız etmeye başlıyor. Dolayısıyla Hanussen'in

geçmişi araştırılmaya, Hanussen'in aleyhine kabarık bir

gizli dosya oluşturulmaya başlanıyor.

Dosyada biriken «gizli» bilgilerden kaçı gerçek, kaçı uydurma?

Dosyaya göre Hanussen birçok kez şantajla suçlanmıştır,

hatta Hanussen Hanussen bile değildir, gerçek adı Harschel Steinschneider

olan bir Yahudidir. Hanussen yaşam öyküsünü

yazıp, kendini savunuyor; Hitler ise tarafsız kalmayı yeğliyor.

Ve 24 Şubat 1933'te «Gizem Sarayı»nda verdiği, tüm Berlin

sosyetesi ile Nazi Partisinin üst düzey yöneticilerinin katıldığı görkemli

gecede Hitler'in medyumu, kendinden geçerek, trans halinde

Naziler'in hazırlamış oldukları sabotajı, Reichstad yangınını

açıklıyor.

Karanlık bir adamdır Hanussen, karanlık güçlerle (ister

gizemsel, ister siyasal) oynayan, bu güçleri pazarlayan. İstanbul'dan

geçmiş olması, gözbağcılık gösterileri yapmış olması

dosyasına ne getirir, ne götürür? İstanbul gizemlerinin kabarık

dosyasına da nasıl bir katkıda bulunur?

Batı'dan gelenlerin her biri yüzyılları kapsayan upuzun yoldabirer

adımdırlar, ister bağlantılı görünsünler, ister bağlantısız.

Bazen bağlantılar ilk baştan belli olmuyorlar, hatta kişiler ve olaylar,

uğraşılar ve niyetler tümden bağlantısız, rastlantısal gibi görünebiliyorlar.

Bazen ise çok küçük, önemsiz gibi görünen bir

ayrıntı, ufacık bir nokta eklenince de bir çağrışım doğuyor, bir

olasılık beliriyor.

Sayfalar boyunca adlar, olaylar, bilgiler ve sorular dizmenin

bir yararı da malzemeyi çoğaltmaktır ve köşe bucaktan bazı varsayımlar

kurmak, bazı yorumların temelini oluşturmaktır. Malzeme

çoğaldığında bağlantılar, incelediğimizde yüze çıkmaya çıkarlar

önemsiz gibi görünen ayrıntılar, kopuk kopuk notlar şekillenirler

ve karmaşık olandan bir t üm çıkmaya başlar.

Ayrıntılar her zaman son derece önemli olurlar, ilk başta

bunlara uygun bir yer bulunmazsa bile, örneğin:

- Bir sonraki bölümde sözünü edeceğimiz «Golden Dawn»

(Altın Şafak) örgütünün önde gelen isimlerinden gizem kuramcısı

G.S.L. Mathers'in, ünlü Fransız felsefecisi Bergson'un kız kardeşi

olan eşi ile birlikte Paris'te Osmanlı Demiryollarının hisselerini

satmakla bir süre geçindiklerini bilmek bizim için ne önem taşıyabilir,

nasıl bir ipucu teşkil edebilir, şayet bu gerçekten bir ipucu

ise?

Soruları çoğaltmakta daima yarar vardır, her soru yanıtını

bulmazsa bile!

BEŞINCI BOLÜM

ÖRGÜTLER VE BİREYLER

Tekrarlamak pahasına da olsa belirtmekte ve vurgulamakta

yarar vardır, herhangi bir yanlış anlaşılmaya meydan vermemek

için. Konumuza dahil edilen «örgütler» gizemsel ve gizemci

örgütleridir, gizli ve gizemli diye adlandırılan öğretileri, bilgileri

araştırmayı ve uygulamayı amaçlayan. Bundan dolayıdır ki,

genelde her tür siyasal veya siyasal eğilimli örgütler ilgimizin

dışında kalmaktadır. Bu tür bir hatırlatma gereksiz gibi görünse

de yaşadığımız ve yaşamakta olduğumuz dönemde salt «örgüt»

sözcüğü kimi insanları tedirgin ettiğinden en başta böyle bir giriş

yapmayı uygun gördük.

Bu bağlamın kapsamında, «gizli», «gizli» sayılan veya öyle

görünmeyi yeğleyen bir öğretinin, bir geleneğin peşinde olan bir

örgütün, bir cemiyetin, bir insan topluluğunun gizliliğe önem vermesi,

kapılarını herkese değil de örgütün veya cemiyetin konusu

olan öğretiyi alabilecek nitelikte olanlara açması kadar doğal bir

durum olamaz.

Ancak örgüt ya da cemiyetin konusu olan öğretinin ne denli

«gizli» olduğu, ne denli «gizli» kaldığı ve dereceli bir öğreti uygulandığında,

bu öğretinin hangi derecelerinin daha gizli, hangilerinin

daha açık olacağı bir yöntem sorunudur.

Gizemin, gizli gibi sayılan ve öyle olduğuna inanılan bir bilginin

arayışı ille de bir örgüt, bir cemiyet yoluyla mı yürütülmeli?

Baştan açıkça belirtelim ki, kanımızca böyle bir zorunluluk

yoktur ve bilginin aranması, araştırılması, incelenip depolanması,

arşivlenmesi ve de öğretiye açılması kesinlikle böyle bir zorunluluğa

bağlanmamalıdır. Kaldı ki - v e ister Batı'nın ister Doğu'nun

gizemcilik tarihleri bunu belgeleyip kanıtlamaktalar- bir insan

topluluğunun (bunlar seçilmiş ve seçkin kişiler olsa bile) dahilinde,

bu topluluğun aktif veya pasif katkısı ile yürütülen bir arayış,

bir çalışma ve iletilen öğreti örgüt-cemiyetin başında olanın veya

olanların kişisel hırslarına, eğilimlerine, varsa saplantı ve sapmalarına

her an alet olabilir, arayış ve öğreti bir çatışmaya, bir iktidar

kavgasına rahatça kayabilir ve örgütün amacı olan gizlerin bütünlüğü

(artı taşıdıkları ruhsal-tinsel değer) çizgisinden ayrılıp başka

ve belki de aksi uçlara yönlenebilir.

Gizem araştırması gizli diye bilinen ve kabul edilen bir öğretinin,

bir geleneğin, inanışlara dayalı bir kültürün kişiden kişiye

geçmesi salt usta-çırak ilişkisiyle mi olmalı?

Gizem araştırmacısı temelde, çalışmasını bireysel olarak sürdüren

tutkun bir kişidir (en azından belirli bir noktaya varmak istediğinde),

alışverişi sınırlıdır ve sınırlı olmasında yarar vardır.

Sorun bir «paylaşmamak» sorunu da değil, sorun doğru

kişi, uygun kişi, açık kişi ile paylaşmaktır.

Gruplaşma, örgütleşme ise ayrı sorunlar ve uygulamalar

doğurmaktadır, salt bilginin, öğretinin dağılışı, verilişi açısından

değil de gruplaşmanın işlevselliğinden dolayı.

Şöyle ki; birey her zaman aktiftir, grup ise aktif olan ya da

olmayan bir topluluktur, olumlu ile olumlu olmayanı biraraya

getirmektedir. Bir yerden sonra aktif olan yönetir, üretir, yaratır;

pasif olanlar ise sadece ve sadece -orantısı değişken olan bir

katılışla- tüketirler, doğru veya yanlış bir şekilde, doğru ya da

yanlış kişisel yorumlarla.

Gizemin ve gizli olanın (bilgi olarak gizli olanın) araştırmasına

yönelik, ister eski bir geleneğe sımsıkı ve tartışmasız bağlı

kalan, ister varolan bir geleneği değişime uğratan, örgüt genel

hatları içinde bu tür bir kuruluştur, kimi olumluya kimiyse olumsuza

yönelik.

- 87 —

12. yüzyılın Bizans'ında İmparator 2. Alexis Comnenos'un

himayesi altında «Doğu Kardeşleri» adını taşıyan bir gizli örgüt

kuruluyor. Hiç kuşkusuz ki bu, Bizans kökenli ilk örgüt değildir

ancak, çeşitli değişimlerden geçen ve inançsal temellere dayalı

olan çok uzun ömürlü bir gizli örgüt örneği olarak gösterilebilir.

Çünkü gide gide, «Gül-Haçlar»a ve Bilinmeyen Üstünler gibi

örgütlerin temeline dayanmaktalar.

Ve ilginçtir ki, bu «Bilinmeyen Üstünler»in 18. yüzyıl Paris'teki

şubesinde İstanbul'un Galata semtinde doğmuş olan bir Fransız

ozanını buluyoruz: Fransız devriminde giyotinin kurbanlarından

biri olacak olan Andre Chenier.

Buna da rastlantı diyelim ve İstanbul doğumlu bir gizli örgüt

üyesinden istanbul ziyaretçisi bir gizemci cemiyetinin kurucusuna,

Madame Helena Petrovna Blavatsky'ye geçelim.

«Theosophical Society» (Tanrıbilgi Cemiyeti)nin kurucusu

Blavatsky 1831'de, Alman asıllı bir babadan, Rusya'nın Ekaterinoslav

kentinde dünyaya geliyor ve daha beş yaşındayken duyuötesi

güçlerini, oyun arkadaşlarını hipnotizma ederek sergiliyor.

15 yaşına vardığında, durugörü yetenekleri sayesinde, polisin

ortaya çıkaramadığı bazı suçluları buluyor ve ailesinde sayısız

olaylar yarattığından babasının isteği üzerine, daha 17 yaşındayken,

Erivan'ın yaşlı vali muavini General Blavatsky ile evleniyor.

Üç ay süren bir evliliktir bu ve üç ay sonra gencecik gelin

kocasının evinden kaçıp, yanına iki hizmetkâr alarak dünyayı gezmeye

koyuluyor, dokuz yıl süresince.

Odessa'dan gemi ile İstanbul'a geliyor sonra da Mısır'a geçiyor,

Kanada'dan ABD'ye geçiyor, Orta ve Güney Amerika'yı geziyor,

oradan da Hindistan'ın, Java adasının ve en son olarak

Tibet'in yolunu tutuyor.

1856'da Rusya'ya, ailesinin yanına dönüyorsa da fazla kalmıyor

yeniden yollara düşüyor. Ortadoğu'yu yeniden ziyaret ediyor,

1868'de Tibet'e dönüyor ve uzun süre orada kalıyor.

«Theosophical Society»nin inançsal temelini Madame Blavatsky,

Tibetli rahiplerinin öğretilerinden oluşturuyor ve özellikle,

Bilinmeyen Üstünler ve Tibet'teki Gizli Üstatlar kuramını ön planda

tutuyor, hatta bunlardan biri olduğunu söylediği Koot

Hoomi'nin öğrencisi diye kendini tanıtıyor.

Madame Blavatsky cemiyetini 1875'te New York'ta, Albay

H.S. Olcott'un ve VVilliam O.Judge'un desteği ile kuruyor. Amacı

ise her tür cins, ırk, din, dil ayırımından arınmış dünyasal bir kardeşlik

örgütünü kurmak ve böyle bir kuruluşun sayesinde karşılaştırmalı

din, felsefe ve bilim çalışmalarını yapmak, insanın içindeki

-bugün parapsikolojinin incelediği- duyumötesi güçleri ve

doğanın bilinmeyen yasalarını araştırmaktı.

1877'de Helena Petrovna Blavatsky nerdeyse ansiklopedik

bir nitelik taşıyan ve öğretisini açıklayan, «Çıplak İsis» (İsis Unveiled)

adlı başyapıtını ve gizemcilik klasiğini yayınlıyor.

İki yıl sonra Blavatsky ve Albay Olcott, Hindistan'a yerleşip

Madras kentinde cemiyetlerinin daimi merkezini kuruyorlar.

Gitgide artan taraftarlarına ve 1300 sayfalık temel kitabının

gördüğü geniş ilgiye rağmen Madame Blavatsky ağır suçlamalara

hedef oluyor, «ingiliz Psişik Araştırmalar Merkezi» (British Society

for Psychical Research)in görevlilerinden Hodgson, Hindistan'a

bir araştırma-soruşturma için gönderiliyor ve tümden olumsuz

raporunda Blavatsky'nin sergilediği birçok psişik olaylarının

düzmece olduğunu belirtiyor.

1885'te Hindistan'ı terkeden Helena Petrovna bir süre

Almanya'da kalıyor, oradan Londra'ya yerleşip cemiyetinin Avrupa

merkezini kuruyor ve 1891'de ölüyor.

«Helena Petrovna tam manası ile bir Rus idi.» diye yazıyor

Marianne Monestier. «Bir an şelale gibi akıcı, şev dolu, heyecanlı

olur, sonra birdenbire durgunlaşır, bitap düşer ve bir hayal âleminin

içine dalardı. Sekiz lisan konuşuyordu. Müzik sahasında bir

virtüöz sayılırdı...

... Dış tezahürlerini yakalamaya muvaffak olduğu okült (gizemli)

bir dünya ile daimi temas halinde yaşıyordu.»

Blavatsky gibi bir gezgincinin Türkiye'den geçmesi, hatta

kalması kadar olağan bir durum düşünülemez. Kaldı ki, Türkiye'de,

İstanbul'da bulunduğu dönem genç gizemci kadının arayış

ve oluşum yıllarıdır. Her gittiği yerde yaptığı gibi Madame Blavatsky

Türkiye'de ve bulunduğu İstanbul'da muhakkak ki, bir

şeyler incelemiş ve aramıştır. Ancak öğretisini henüz şekillendirmediği,

bir öğretiyi düşünmediği bu yıllarda neyin peşinde olabilirdi?

Bir tanımlamaya geçelim: Theosophie ya da Tanrıbilgisi,

Tanrıbilgeliliği veya Tanrısal Bilgelik neyi öğretiyor, nedir inandığı

ve savunduğu?

Blavatsky'nin kurduğu cemiyetin inanışlarına göre t üm yüce

üstatlar, hazretler ve peygamberler (Fitagoras, Hermes, İsa ve

Hazreti Muhammed), görevleri dünyayı aydınlatmak olan, tanrısal

bir insanlığı oluşturuyorlar. Theosophlar'ın tanrısı «logos»tur,

«söz»dür ve inanışları «yedi» plana, «yedi» düzeye bağlıdır.

Bu yedi «plan», düzey (dilerseniz yedi kat gök) yedi diğer

düzeye ayrılırlar ve her biri de, kendi devresel sürelerine sahip

olan, başkaca güneş sistemlerine ayrılır.

Özetle, Theosophie, Antik Mısır, Çin, Hint ve Orta Asya'dan

kaynaklanan inanışlarının çizgisini izleyen, deneysel olmayan,

«meditasyon»a (derin düşünceye) değil de «ilham»a dayanan,

ussal sessizlikten, düşüncesizlikten yararlanan bir felsefedir.

Blavatsky'nin öğretisinde Bilinmeyen Üstünler'in önemi

büyüktür. Fakat kim bu Bilinmeyen Üstünler ya da Gizli Yöneticiler?

Bir önceki bölümde karşılaştığımız Osmanlı Demiryollarının

hisse satıcısı ve «Golden Dawn» (Altın Şafak) örgütünün kurucusu

Samuel Mathers'ın 1896'dan kalma bir bildirisine bakılırsa:

«Sözünü ettiğim, ikinci dereceli bilgeliği edinip size ilettiğim

bu Gizli Yöneticiler hakkında hiçbir şey söyleyemem. Dünyasal

adlarını bile bilmiyorum ve onları, fiziksel bedenleri ile çok ender

gördüm... Daha önceden saptanılan yer ve zamanlarda benle

fiziksel olarak karşılaştılar. Kanımca bunlar yeryüzünde yaşayan

fakat korkunç ve insanüstü güçlere sahip olan insanlardır. Onlarla

ilişkim bir ölümlü için - n e denli ilerlemiş olursa o l s u n - varoluşlarına

katlanmasının ne kadar zor olduğunu bana öğretti.

Onlarla karşılaştığım ender olaylarda üzerimde yaptıkları etkinin,

manyetik gücün kaybını izleyen, fiziksel bir depresyon olduğunu

söylemek istiyorum. Öylesine korkunç bir güçle karşı karşıya

bulunuyordum ki, bunu şiddetli bir fırtınada, şimşeğe yakın olan

birinin duyduğu etkiye benzetebilirim, soluk alma güçlüğü dahil

olmak üzere... Sözünü ettiğim sinirsel halsizlikten başka soğuk

bir ter dökme ile burun, ağız ve bazen kulaklardan boşanan kan

belirtileri de oluyordu.»

Mathers, Madame Blavatsky'nin yapıtlarından biri olan «Gizli

Öğreti» (The Secret Doctrin)in etkisi altındadır ve kendisi de sonsuz

gizleri koruyan, «En Üstün Öğrencileri'nin Yüce Beyaz Locası

»™ oluşturan görünmeyenlere inanıyor, onlarla karşılaştığını

söylüyor.

Konumuzu, olayları, kişileri ve inanışları toparlamak amacı

ile biraz gerilere gidelim.

İşin başında, saptayabildiğimiz kadarıyla, Bizans'ta kurulan

ve Bilinmeyen Üstünler'e inanan bir örgüt vardır. Yüzyılların geçmesiyle

bu örgüt (Doğu Kardeşleri) benzer çizgide olan başka

örgüteri etkiliyor, tâ ki Bilinmeyen Üstünler inanışını en çok destekleyen

bir çağdaş (19. yüzyıl) örgüt kurucusu (Helena Petrövna

Blavatsky), daha çalışmalarının başındayken, İstanbul'a uğruyor

ve İstanbul'da belirli olmayan bir süre kalıyor. Üstelik, bazı

kaynaklara göre, Blavatsky, İstanbul'a bir kez gelmekle yetinmiyor.

Ölümünden sonra «Theosophical Society»nin başına gelecek

olan Annie Besant ile birlikte, öğretisinin en yaygın olduğu

bir dönemde, kentimize tekrar dönüyor (1885 veya 1886).

Acaba bu Bilinmeyen Üstünler inanışı, Tibet'ten kaynaklanırsa,

Doğu ve Batı gizemciliğinin başkaca inanışlarında paralelini

buluyor mu?

İslamda «rical-ül gayp» diye bilinen «gizli adamlar»ın dünyayı

yönettiklerine inanılıyor, örneğin ve Muhiddin Arabi'nin «Fütuh

a t ı n d a anlattığı gibi bunlar her gün, sabah namazından sonra,

görevlendirildikleri yere gidip herkese yardımcı olurlar, her gün

yer değiştirirler (Bursa'da, Flamel'i tanımış olan felsefecinin her

yirmi yılda bir yaptığı gibi!).

Bu «gizli adamlar»ın ünlü önerilerinden biri de şudur:

- Haftanın ikinci günü doğuya gitme, birinci ve cuma günü

batıya gitme, çarşamba, cumartesi günü kuzeye gitme, perşembe

günü güneye gitme.

İstanbul ziyaretçisi Helena Petrovna Blavatsky'nin öğretisine

kaynaklık eden Bilinmeyen Üstünler ya da Gizli Yöneticiler bizleri

gizemciliğin bir kalesine götürüyor, zorunlu olarak: Agarta'ya.

Haluk Egemen Sarıkaya'nın bir yorumuna göre gelmiş geçmiş

bazı Batılı gizemcilerinin (Saint-Germain gibi, Roland Villeneuve

gibi) İstanbul ziyaretleri Agarta toplantılarına bağlıdır.

Yorumun ve uzantılarının tartışmasına girmeden önce Agarta

konusuna değinmemizde yarar vardır.

Dünyanın Bilinmeyen Sahiplerini, Bilinmeyen Üstünleri içeren,

mitoslara karışan (hatta kendi başına bir mitos oluşturan)

yeraltı kenti Agarta'nın gizleri Batı'da ilk kez, 18. yüzyılda Fransız

üst düzey devlet görevlisi Alveydre Markisi Alexandre Saint-Yves

tarafından «Hindistan'ın Görevi» (Mission de l'İnde) adlı kitabında

açıklanıyor.

Alveydre kendine ait olmayan gizleri açıkladığı için, pişmanlık

duyduğundan bir nüshası hariç kitabının tüm baskısını imha

ediyor. Bu tek nüsha ise başka bir ünlü Fransız gizemcisi olan

Dr. Gerard Encause (Papus)un eline geçiyor ve 1910'da kitabın

bir ikinci basımı çıkıyor.

Fantastik-gerçekçilik akımının (Louis Pauvvels ile birlikte)

kurucularından Jacques Bergier, Saint-Yves d'Alveydre'in imha

ettiği başka bir kitabının öyküsü şöyle anlatıyor:

1885 yılında Alveydre ölümle tehdit edildiğinden, son yazmış

olduğu «Hindistan'ın Avrupa'daki görevi ve Avrupa'nın Asya'daki

görevi. Mahatmalar'ın sorunu ve çözümü» (Mission de l'İnde en

Europe et Mission de l'Europe en Asie. La question des Mahatmas

et sa solution) adlı çalışmasını imha etmek zorunda kalıyor.

Yine tek bir nüsha kalıyor ve 1909'da yayıncı Dorbon bundan az

sayılı bir basım çıkarıyor. 1940'ta Fransa'yı işgal eden Alman kuvvetleri

ise, araya taraya, bu basımın kalan nüshalarını da yok ediyorlar!

Alveydre'in anlattığı Agarta nedir? Tibet ile Moğolistan'ın

hudutlarında bulunan gizli bir yeraltı dünyası mı, yoksa bir gizli

örgüt?

Her iki yorumu destekleyenler olduğu gibi her iki yorumda

da bir «gerçek» payı bulmak olasıdır.

Agarta (veya Agarti) konusunu, Saint-Yves d'Alveydre'den

sonra, eski Fransız Başkonsoloslarından Jacoliot (Hindistan'da

Kutsal Kitap / La Bible dans l'İnde), Helena Petrovna Blavatsky

(Gizli Öğreti / The Secret Doctrine; Çıplak İsis / İsis Unveiled)

ve İslam dinini seçtikten sonra Abdülvahid Yahya adı ile tanınan

Fransız yazar ve düşünürü Rene Guenon (Dünyanın Kralı / Le

Roi du Monde) ele alıyorlar.

Guenon'a göre, binlerce yıl önce yer alan bir felaket Gobi

çölündeki uygarlığı silip süpürüyor. Buradaki Ruhsal Efendiler

- y a da «Dış Akılların Oğulları», dıştan gelen bir bilginin izleyiciler

i - Himalaya'nın altında bulunan mağaralara ve gizli dehlizlere

sığınırlar. Zamanla bunlar ikiye ayrılırlar, bir kısmı Agarta'ya yerleşir

diğer kısmı ise Shamballah'a. Agarta ya da Agarti, «sağ el

yolunu» izleyenlerin, dünya işlerine karışmayıp derin düşünce (tefekkür)

içinde yaşayanların, Shamballah ise «sol el yolu»nun

taraftarlarının şiddet yanlısı merkezleri oluyorlar.

Agarta ile ilgili en şaşırtıcı bilgiler, Kızıl Ordudan kaçarak

Moğolistan'ı aşıp Çin'e sığınan Polonyalı Ferdinand Ossendovvsky'nin

1924'te yayımlanan «Hayvanlar, insanlar ve Tanrılar»

(Betes, Hommes et Dieux) adlı kitabında yer alıyor.

Ossendovvsky'ye anlatılanlara göre bundan altı bin yıl önce

ermişin biri, kabilesiyle birlikte bir mağaraya sığınır ve antik bilgi

ve bilimi korumak amacıyla Agarta'yı kurar. O günden beri Agarta'yı

doğanın t üm güçlerini bilen, tüm insanların ruhunu okuyabilen

ve yazgı kitabına sahip olan dünyanın kralı yönetiyor ve sekiz

yüz milyon kişiye emrediyor.

— 93 —

Agarta'dan İstanbul'a ve Sarıkaya'nın yorum ve inanışına

geçelim.

Saint-Germain'in «İstanbul'da beni bekliyorlar» sözünden

yola çıkan Sarıkaya'ya göre: «St. Germain Kontunun sözleri,

İstanbul'da, Agarta'dan gelen daha başka kişilerle buluşacağını

ima etmektedir. Doğu ile Batı arasında bir köprü oluşturan İstanbul

belki de Agarta'nın temsilcilerince yoğun bir şekilde ziyaret

edilegelmekte olup, onların mûtat buluşma yeri haline gelmiştir.»

Yorum durumu (veya sorunu) oldukça geniş ve özgür şekilde

ele aldığı gibi bağlantılar konusunda, kanımızca oldukça aceleci

de davranmaktadır.

Doğu ile Batı arasında her tür ilişkiyi içeren, sürekli olarak

her çeşit kültür alışverişi için bir merkez oluşturan İstanbul'un

ister Agarta temsilcilerinin, ister Agarta ile hiçbir ilgisi olmayanların

- o y s a «gizemci» etiketini taşıyan, taşıyabilenlerin- bir uğrağı

olmasını belki de hiç kimse bizim kadar savunmaz. Yine bu çalışmamızın

amaçlarından biri olan, mantıksal yönteme bağlayamaz

ve çeşitli örnek ve olasılıklarla bağlamaya da çalışmaz.

Ancak yorum yaparken ve varsayımlar kurarken çok belirgin

ve bir o kadar titiz bir mantık silsilesi içinde hareket etmemiz

gerekiyor çünkü, hayal gücümüze sarılıp zorlamalı bağlantılara

kaydığımızda, varabileceğimiz sonuçların sağlığı her zaman tartışılacağı

gibi kuşkulara da açık kalacaklardır.

Sarıkaya'nın savını izlediğimizde; Saint-Germain, bir rivayete

göre, Himalayalar'a çekiliyor; Helena Petrovna Blavatsky,

Himalayalar'a kadar uzanıyor; Hanussen'in temel öğretisi oralardan

türemedir v.b.

Agarta toplantıları ve İstanbul ile ilgili bir kaynak (ki Sarıkaya

da bunu kullanıyor) Fransız fantastik - gerçekçi araştırmacısı

Robert Charroux'nun bir kitabı ve kitabın önsözündeki bazı bilgilerdir.

Charroux'nun «Gizemli Bilinmeyenin Kitabı» (Le Livre du

Mysterieux İnconnu, 1969)nın önsüzünü yazan Andre Bouguenec,

Charroux'ya çalışmasında yardımcı olanları sıralarken (Mısır-

- 94 —

lı rahip Anubis Schenouda, Ufolog Guy Tarade ile Andre Millou'

nun, o dönemde yönettikleri «Uygarlığın Bilinmeyen Unsurların

İnceleme ve Araştırma Merkezi / Centre d'Etude et de Recherches

d'Elements İnconnus de la Civilisation», Gül-Haç Örgütü

v.b.) şöyle demektedir:

«Villeneuve Üstadı, 24 Aralık 1966'da İstanbul'da Bilinmeyen

Üstlerle (Bilinmeyen Üstünlerle) buluştu. Kendisi bu görüşmeyi

sınırlı bir yayında anlatmıştır. Ya da daha doğrusu, açıklaması

için Bilinmeyen Üstlerce kendisine izin verilenleri yayınlamıştır.

Kitabın adı, 'Düşünülemezle Karşılaşma'dır. Bu kitap, yüzyıllarca

insanların bahsettiği bu Görünmeyenler'in şarlatanlarla hayalperestlerin

icadı olmadığını kesinlikle ispat ettiği için çok önemli bir

çalışmadır. Villeneuve Üstadı'nın anlattığına göre, kendisi Saint

Yves d'Alveydre gibi, belirli açıklamalar yapmaya izinlidir.»

İyi de bu Villeneuve Üstadı kim?

Sarıkaya bunu açıklamıyorsa da Villeneuve Üstadı Fransız

Gül-Haç örgütünün Yüce Üstadı Raymond Bemard'dan başkası

değildir. Yani sözü edilen Agarta toplantısı İstanbul'da üst düzey

Gül-Haç Üstatları arasında yapılan bir toplantıdır. Bunda da şaşılacak

bir durum yoktur çünkü, anımsatalım, Saint-Germain, Cagliostro,

Casanova gibileri de üst düzey Gül-Haç'lılardı.

Bir an duralım: daha önce belirtmiş olduğumuz gibi kimi

gizemciler bireysel araştırmalar sürdürüyor, kimi de bireylerini ve

özgün, kişisel çizgilerini bozmadan, örgüt üyesi oluyorlar.

İlginçtir ki, bu ve bir önceki bölümde sıraladığımız, ilerde

sıralayacağımız kişilerin, İstanbul ziyaretçilerinin bir kısmı, birey

olarak değerleri ve bilgileri ne olursa olsun, belirli örgütlere bağlı

kimselerdir. Bu durumda ortaya doğal olarak, bir birey-örgüt

bağlantısı sorunu çıkıyor. Ve de bundan kaynaklanan bir başka

temel soru:

- Bazı gizemcilerin, gizem araştırmacılarının İstanbul'a, Türkiye'ye

geliş nedeni bağımsız ve bireysel bir arayışa mı yoksa

örgütsel temaslara mı bağlıdır?

Sorular çok fakat yanıt yetiştirmekte zorlanmamız kaçınıl-

— 95 —

mazdır çünkü, örneğin, geçmiş yüzyıllarda ve özellikle 18. ve 19.

yüzyıllarında Türkiye'de, İstanbul'da faaliyette bulunan, bulunması

olası olan, gizemci örgütler konusunda (bildiğimiz ve ulaşabildiğimiz

kadarıyla) herhangi bir araştırma yapılmış değildir ve itiraf

edelim ki, bu konudaki katkımız sadece bir deney anlamındadır.

Kaldı ki, bu tür bir araştırmayı yapabilmek için yerli kaynaklar

hiçbir zaman yeterli olmadığı gibi yabancı, Batılı olanlara ulaşabilmek

her daim kolay değildir. Üstelik biz «gizemler» peşinde

olan «gizli» örgütler ve bunlara üye olan -veya olmayan- «gizemli

» kişilerle uğraşmaktayız!

Madame Helena Petrovna Blavatsky'den yola çıkıp Agarta'ya

kadar vardık ve bu ara, bazı bağlantılar kurduk, kurar gibi

olduk. Devam edelim...

Blavatsky gibi Rusya'dan gelen, İzmir ve İstanbul'da bulunmuş

olan, hatta İstanbul'da, daha sonra Paris'te biçimlendireceği,

bir cemiyetin ilk deneyimini yapan Monsieur Gurdjieff'tedir

sıra.

Georges İvanovich Gurdjieff 1877'de Ermenistan'ın Andropol

kentinde dünyaya geliyor, bir zamanlar varlıklı olan bir aileden.

Doğduğunda Yunan asıllı babası marangozlukla idare

etmekte ve oğlunu mitoslar ve destanlar, tragedyalar ve epik

öyküler anlata anlata eğitmektedir. Georges'un ilerde «üstün»(?)

bir yaşama hazır olabilmesi için baba Gurdjieff oğlunu son derece

sert yöntemlerle yetiştirmekte, her olasılığa hazırlamaktadır,

örneğin, yatağına sıçan saklar, yemeğine kurt koyar, yılan yedirtir

ve sabahları üzerine bir kova soğuk su boşaltarak uyandırır.

Bu tür bir öğreti çocuk Georges İvanovich'i iyice etkiler ve

sonraki yıllarda, başkaları gibi olmamak tutkusu başlıca amaçlarından

biri haline gelir. Bu başlıca amaç tek amaç değildir çünkü

genç Gurdjieff kendini değişik bir uğraşıya da bağlar ki bu, kendi

ifadesi ile, «olağandışı türden herhangi doğa olayının nedenlerini

araştırmaktır.

Ermenistan'ı dolaşa dolaşa rahipler, dervişler, pirler, gizemciler

ve büyücülerle görüşür. Eline Mısır'ın eski bir haritası geçtiğinde,

Mısır'ı ziyaret etmeye, gizemlerle dolu arkeolojik kalıntıları,

ehramları ve mezarları gezmeye karar verir.

Bu yolculuğunda uğradığı İzmir'de Gurdjieff bir tavernada

kavga çıkardığı için tutuklanır, özgürlüğüne kavuşunca da

Süveyş'e giden bir İngiliz gemisine biner.

Mısır yolculuğu bir hayalkırıklığı ile sonuçlanır fakat Gurdjieff

artık, meraklısı olduğu gizemli konularla birarada, gezginciliği de

seçmiştir.

İstanbul'u ilk kez 1900'ların başlarında ziyaret eder ve geçinebilmek

için turist rehberliğine soyunur. Buhara'ya geçtiğinde

sarıya boyadığı serçe kuşları kanarya diye satar, Roma'da ayakkabı

boyacılığı yapar, işini kolaylaştıran otomatik bir koltuk icat

eder.

Batı'dan yeniden Doğu'ya geçer, Pamir dağlarında dışrek

(ezoterik) bir tarikata girer, şeyh tarafından kabul edilir, eğitimden

geçer. Derken Tibet yolunu tutar ve bazı rivayetlere göre

Agarta'ya ya da Shamballah'a kadar varır, Dünya Kralı'nın mahiyetine

bile girer.

Gurdjieff'in Tibet'teki faaliyetleri ile ilgili ilginç bir mektup vardır,

New York'un Beşinci Cadde Karakolunun komiseri Ahmet

Abdullah (!) tarafından İngiliz yazarı Ron Landau'ya yazılmış.

Mektubu imza eden bu Komiser Ahmet Abdullah, Gurdjieff'i

30 yıl önce Tibet'te tanıdığını, genç Dalai Lama' nın öğretmenliğini

yaptığını ve aynı zamanda Rus gizli servisinin başlıca ajanı

olduğunu açıklar.

Mektuba göre Gurdjieff, Baykal Tatarları'ndan Dalai Lama'

nın hesabına vergileri tahsil ettiğinden Lasa kentinde büyük itibar

görüyormuş. Ruslar onu Hambro Akvan Dorzhieff diye tanır, İngiliz

İstihbaratı (İntelligence Service) ise onu Lama Dorzhieff olarak

tanırmış.

Tibet istilaya uğradığında Gurdjieff, Dalai Lama ile birlikte,

ilkin Moğolistan'a sığınır sonra da ortadan yok olur.

— 97 — istanbul Gizemleri / F: 7

1913'te Gurdjieff yeniden Rusya'da görünür, çardan yanadır

(ancak Stalin ile arkadaştır), devrim koptuğunda da karşıt devrimcidir,

Kafkasya eylemlerine katılır.

Gurdjieff'in ikinci İstanbul seferi ise 1922'de gerçekleşir.

Gurdjieff'in eski öğrencilerinden biri olan Fransız yazarı Louis

Pauvvels, «üstat»a ayırdığı 703 sayfalık kitabında, Monsieur

Gurdjieff'in Tiflis'te küçük bir dükkânda kurduğu «İnsanın uyumlu

gelişim enstitüsü»nü İstanbul, Berlin ve Londra'da da «denediğini

» yazmakla yetiniyorsa da Gurdjieff'in kendisi, başyapıtlarından

biri sayılan, «Dikkate Değer İnsanlarla Karşılaşmalar» (Meetings

With Romarkable Men) adlı kitabında İstanbul'daki bu ikinci

gelişine ait bazı ipuçları vermektedir.

20'li yılların başında Türkiye'ye sığınan çoğu Beyaz Ruslar

gibi Gurdjieff de Beyoğlu'na, Pera'ya yerleşir ve özellikle, derviş

tekkelerini ziyaret eder, Galata Köprüsü'nde gezinir, köprüden

dalan çocukları izler, bir Rum'dan dalış dersleri alır, ilkin Halic'e

dalar sonraysa, atılan paraların peşinde Galata Köprüsü'nden.

Bir hayli zor günler geçirdiği anlaşılan Georges Gurdjieff

günün birinde, teşbihini denizden çıkardığı Üsküdar'lı bir paşa

(N Paşa) ve oğlu Ekim Bey ile tanışır, paşanın konağında

konuk olur.

Kitabında uzun uzun anlattığı bu «olağanüstü» Ekim Bey ile

birlikte Gurdjieff, İran'da derviş Sarıoğlu'nu ziyaret eder, öğretilerinden

yararlanır.

Üsküdar'lı paşanın oğlu Ekim Bey ise, zamanla, durugörü

ve ispiritizma yetenekleri sayesinde büyük bir ün kazanır ve yüce

bir sihirbaz diye sayılır.

Gurdjieff'in istanbul'daki yıllarına, «Milliyet» gazetesinde

yayımlanan «Vatikan-Fener ve bir gizli örgüt» başlıklı dizisinde,

Aytunç Altındal da söz eder ve konuya, ilerde üzerinde duracağımız,

Kont Sebottendorf ile giren araştırmacı Altındal sözünü bu

şekilde sürdürür:

«1872'de (1877) Kars yakınlarında (Antropol) dünyaya gelen

Gurdjieff, Stalin'i evinde saklamış ancak Bolşevikler iktidara

— 98 —

geçince ailesi (?) ve müritleriyle birlikte Rusya'dan ayrılıp İstanbul'a

göç etmişti. Taksim, Sıraselviler ve Beyoğlu'na yerleşen

Gurdjieff ve taraftarları, ilk örgütlenmelerini İstanbul'da yapmışlardı.

Gençliğinde İslami ezoterik (dışrek) tarikatlardan Melamilikle

tanışan Gurdjieff, İslam tasavvufunu ve 'gizli ilimlerini' çok iyi

öğrenmişti. Daha sonra Tibet'te ve Hindistan'da da yaşamış,

Rus Ortodoks Kilisesinin görüşleriyle, İslamı, Hinduizm'i ve

Zen-Budizm'i birleştirerek syncretist (Telifiyyeci - kaynaşamayanların

birleşiği) bir öğreti yaratmıştı.

1918 (1922)'de İstanbul'a göç eden Gurdjieff'ten, öğrenimlerini

Paris'te yapmış zengin Osmanlı ailelerinin çocukları başta

olmak üzere birçok siyasetçi ve adı 'alim'e çıkmış şahıs etkilenmişlerdi...

»

Altındal'ın herhangi bir kaynak göstermediğinden, Gurdjieff'in

İstanbul'da kaldığı yerlerle ilk taraftarlarının kimliği hakkındaki

bilgileri nereden elde ettiği meçhuldür. Aynı şekilde Altındal,

Gurdjieff'in İstanbul'a ailesi ve müritleriyle birlikte göç ettiğini söylemektedir

oysa ki «Dikkate değer insanlarla karşılaşmalara baktığımızda

böyle bir durumu kanıtlayacak bilgiler yoktur. Gurdjieff'in

ve devrimden kaçan başkaca Rusların İstanbul'dan geçmesi,

İstanbul'a sığınması kadar doğal bir durum düşünülemeyeceği

gibi her gittiği yerde kendine bir faaliyet alanı arayan ve bulan

Gurdjieff'in de İstanbul'da (bir rivayete göre Galata'da) bir örgüt

kurması da normal, olağan karşılanmalıdır. Ancak İstanbul bir

duraktır ve Rus gizemcisi asıl ününü ve sayılı taraftarlarını Paris'e

yerleşince bulacak, daha sonra da Amerika'ya kadar uzanacaktır.

Fransız yazarı François Mauriac'ın yorumu ile, Gurdjieff

Doğu'dan Batı'ya «ben»liği, «ego»yu yok eden, insanı gerçek

kendiliğine kavuşturan ve ona dünyayı kazandıran bir yöntem

getirmişti. Hem öylesine bir yöntem ki, Paris'e yerleştiğinde ve

Fontaineblau yakınındaki Avon malikânesinde öğreti merkezini

açtığında, kısa süre içinde Gurdjieff dönemin bir dizi Avrupalı ve

Amerikalı aydınını, yazarını, sanatçısını (Avon'da ölen Katherine

Mansfield, öncü mimar Frank Lloyd VVright, Aldous Huxley, Jean

Paulhan, Rene Daumal, Louis Pauvvels ve Gurdjieff'in öğretisini

yayacak olan Ouspensky) etrafına toplayıp kendine bağlayabilmişti.

Çeşitli kaynaklardan, inançlardan oluşturduğu öğretisinde

neler açıklıyordu Gurdjieff?

Özetle; insan bir makinedir, bir makineleşme, makineleştirme

toplamıdır. Yaptığı her şey, düşünceleri, alışkanlıkları, duyguları

dış etkenlerin ürünüdür. Bundan dolayıdır ki, tüm yaşantımız

bir çeşit «uyanık uykuda» geçiyor, bir düşteymiş gibi yaşıyoruz

ve düşlerde olduğu gibi, etrafımızdaki dünyanın nasıl olması

gerektiğini bizler kararlaştıramıyoruz. Sürekli olarak her şey, bir

vampir gibi, bizi boşaltmaktadır, hayran olduğumuz bir manzara,

zevk aldığımız bir kadın, sigaramızın dumanı, mutluluklarımız ve

acılarımız. Tüm bunların arkasında gerçek bir «varlık» yoktur.

Biz, aslında, varolmuyoruz, biz birer makine, birer kabuğuz.

Bu «dünyasal yaratık» kimliğimizden kurtulup üstün bir kendilik,

bir varlık olabilmemiz için uyanmalıyız. «Yaratık» dediğimiz

kendiliğimizin geçici kısmıdır, dış dünyaya ve içinde yaşadığımız

ortama uygun olarak şekillenmiştir; «Yaratık» bir maskedir, bir

yalandır, «Varlık» ise bizim gerçek benliğimizdir, kendi derin

boyutumuz, maskenin arkasındaki yüzdür, «gizli yüz»dür.

Blavatsky gibi Gurdjieff de Tibet'ten, Himalayalar ve oradaki

manastırlardan gelmedir. O da, Saint-Germain, Cagliostro ve

Casanova gibi bir gizli ajandır, bir casusdur, en azından bir süre

için ve belirli, ola ki zorunlu koşullarda. Ve o da bir öğretinin adamıdır,

gizemlerin adamıdır, her gizem adamı, gizem araştırmacısı

gibi Doğu'yu ve Batı'yı biraraya getiren, öğretileri, inanç ve inanışları

inceleyen ve İstanbul'dan geçmesi «şart» gibi görünen.

Aytunç Altındal yukarda sözünü ettiğimiz yazı dizisinde,

İstanbul'da Gurdjieff'ten çok etkilenenlerin arasında Sebottendorf'u

da sayıyor (başka biri ise Rıza Nur'dur).

Bir başka İstanbul konuğu olan, gizem ve gizemli işlerle

uğraşan, İslam tarikatları ile ilişkiler kurup tasavvufla ilgilenen bu

Baron Sebottendorf kimdir ve İstanbul'da neler yapıyordu?

İlkin Altındal'ın verdiği bilgileri gözden geçirelim:

Saksonyalı Baron Rudolph von Sebottendorf olarak bilinen

kişi bir gizli örgüt adamıdır, Alman İşçi Partisinin, perde arkasında,

yönettiği Thule örgütünün ileri gelenlerinden biridir. İngiliz «İntelligence

Service»e göre hiç soylu değildir, yoksul bir aileden

gelmedir, eski bir elektrik teknisyenidir. Dünyayı dolaşan biridir.

New York'a, Napoli'ye, Avustralya'ya, Mısır'a gider ve Türkiye'ye

de gelir.

1910'a kadar İstanbul'da kalır Sebottendorf, tasavvufla yakından

ilgilenir, Türkçesi vardır, sevilen ve sayılan bir kişidir.

1916'da Almanya'ya döndüğünde «Yeni Almancılık» hareketine

katılır, Thule örgütü adına yayınlanan «Volkischer Beobachter»

(Halkın Gözlemcisi) gazetesinde Hitler'i, ilerki yıllarda destekleyen

yazılar yazıyor.

Hitler'i destekliyor Sebottendorf oysa Hitler gibi düşünmüyor

ve 1934'te Gestapo tarafından tutuklanıyor, bir süre sonra

serbest bırakılıyor ve İstanbul yolunu yeniden tutuyor. Devamını

Altındal'dan öğrenelim:

«Sebottendorf, İstanbul'da Asmalımescit'te, Tünel'de 'İlluminati'

(aydınlatılmış) adının Türkçeleştirilmiş şekli olan Nuru Ziya

Sokağında, Kurtuluş'ta ve Pangaltı'da yaşadı. Zengin Levanten

aileleriyle ve İstanbul'daki İsviçreli, Avusturyalı ve Alman aileleriyle

beraber oldu. İşte ilk kez bu dönemde İstanbul'daki Alman

Müslümanı Sebottendorf, kendisinin eski bir istihbarat subayı

olduğunu ve halen de Nazi İstihbaratında görevli olduğunu bazı

yakınlarına açıkladı.

İstanbul'da Müslüman çevrelerde «gizli Müslüman» diye bilinen

Sebottendorf, 2. Dünya Savaşının sonunda Almanya'nın

kayıtsız şartsız teslim oluşundan birkaç gün sonra Suriye Pasajına

yakın bir evde önce gizli belgelerini yaktı sonra da beylik

tabancasını şakağına dayayarak tetiğine dokundu.»

Gizem ve gizemci derken siyasal eğilimli eylemlere bulaşmış

— 101 —

ise de Altındal'ın açıkladıkları son derece ilginçtir. Gönül isterdi

ki, bu bilgilerini daha açık tutup, daha bir kesinlikle belirtip kaynaklarını

da eklemiş olsaydı.

Kaynak sorunu üzerine sık sık durmamızın kuşkusuz bir

nedeni, üstelik önemli bir nedeni vardı. Kaynak, çatışsa bile (ve

zaman kaynakları çatıştırmakta yarar vardır) bir kanıttır, ilerde

yapılacak bir araştırma için açık bırakılan bir kapıdır. Ne var ki,

kimi araştırmacı kaynaklarını «mahfuz» tutar, kimi ise belirtmekten

sakınca görmez.

Araştırmacıların yöntem ve taktiklerini bir yana bırakıp biz

yeniden gizemli konularımıza dönelim ve itiraf edelim ki, konularımız

iyiden iyiye boyutlanmaya başladı.

İstanbul'un gizemlerinden, metafiziksel olay ve inanışlarından

yola çıkıp başka gizemlere ulaştık. Aslında kaçınılmazdı, bir

gizem başka bir gizemi çağrıştığından hatta başka bir gizemle

çatışıp onu tamamladığından.

Baştan belirttiğimiz gibi İstanbul, ister farkına varılsın veya

varılmasın, gizemlerle dolup taşan bir mega kenttir, çok eskiden

de öyleydi bugün de öyledir, bir «gelenekler» çerçevesinin içinde.

Bu ve bir önceki bölümde gördüğümüz gibi İstanbul kimlikleri,

uğraşıları, niyetleri, düşünce ve öğretileriyle, üyesi oldukları

örgütlerin gizlilikleriyle son derece ilginç, düşündürücü, tartışmalı

ama boyutlu ve izler bırakan kişilerin her zaman uğrağı oldu. Bu

bağlamda içinde yaşadığımız, geçmişten kalma izlerine nerdeyse

adım başına karşılaştığımız bu kentin değişik sayılabilecek bir

panoramasını, bir topografyasını çizeceksek ipucu niteliğini taşıyan,

taşıyabilen herkesi ve her şeyi katmalıyız, ayrıntılardan, ilk

bakışta ilgisiz ve önemsiz gibi görülebilen ayrıntılardan kaçmadan

aksine bunları genel ve çok geniş bir tablonun parçası sayarak,

öylesine kullanarak.

Sebottendorf konusunda bazı gizli örgütlerden söz edildi

Thule gibi, İlluminati gibi, yarı gizemsel ve yarı siyasal. Ve Sebottendorf'la

ilgili, İstanbul'daki yaşamı ile ilgili başka bağlantılar

yapmak da olasıdır, değişik kaynak ve yorumlardan yararlanarak.

Sebottendorf'un kişiliği ve İstanbul macerası üzerinde duran

bir başka araştırmacı İngiliz Trevor Ravenscroft'dur. Hitler'in

gizemsel inançlarını ve genelde, Nazism ile gizemciliğin ilişkilerini,

bağlantılarını inceleyen «Yazgı'nın Mızrağı» (The Spear of Destiny,

1972) adlı çalışmasında Trevor Ravenscroft, Sebottendorf

hakkında aşağıdaki bilgileri veriyor:

- Nazi hareketinin ruhsal kurucusu olarak bilinen, Hitler'e

ırksal ve ırkçı gizemciliği aşılayan (Adolf Hitler bunu «Kavgam /

Mein Kampf»da açıklıyor) yazar, ozan, uyuşturucu bağımlısı,

bulunduğu hastanelerde, tımarhanelerde oyunlarını hastaların

•işbirliği ile sahneleyen ve islamla, İslam fetihlerinin tarihi ile yakından

ilgilenen Dietrich Eckart, Sebottendorf'un kurduğu «Thule

Gessellschaft» örgütüne girdiğinde kurucusu hakkında bir araştırmayı

başlatıyor ve bazı ilginç sonuçlara da varıyor.

Kont aslında, soylu değildir, Dresde doğumlu bir makine

ustasının oğludur ve gerçek adı Rudolf Glauer'dir. Glauer'in

anlattıklarına bakılırsa kendi, Türk yasalarına göre, Türkiye'de

yaşayan gerçek Kont Heinrich von Sebottendorf tarafından evlat

edildiğinden unvanına ve soyadına hak kazanmıştır.

Bavyera'da taraftar kazanmakta olan Thule örgütünün prestijini

sarsmamak ve Sebottendorf - Glauer'i zor duruma düşürmemek

için Eckart öğrendiklerini gizli tutuyor ancak araştırmasını

sürdürüyor.

Rudolf Glauer, 1901 yılında, 26 yaşındayken İstanbul'a geliyor

ve Türkiye'de 1914'e kadar kalıyor. Bu ara tasavvufla ilgileniyor,

meditasyon tekniklerini inceliyor. İlgisini çeken başka bir

konu ise Madame Blavatsky'nin öğretişidir ve bundan yola çıkarak

batık ada Thule'nin mitosunu yeniden gündeme getiriyor,

eski Alman destanlarını da karıştırarak ve ari Alman ırkının 20.

yüzyıldaki yeniden uyanışını öngörerek.

. Thule örgütünün ulusal-ırksal kuramları daha sonra Dietrich

Eckart ve bir başka İstanbul ziyaretçisi olan General Kari Haushofer

tarafından ele alınıyor ve son şekillerini SS'lerin Reichsführer'ı

Heinrich Himmler'ın yönetimi altında buluyorlar.

— 103 —

Ve *üm bu katıksız Naziler «üstün ırk» ve «üstün insan»

kuramlarını oluştururken Adolf Hitler, Haçlı Robert de Clery'nin

Bizans'ın kutsal emanetleri arasında saydığını gördüğümüz,

İsa'nın böğrüne saplanan mızrağın peşine düşüyor, onu yüceliğine

yücelik ve gücüne güç katacak yazgısal bir tılsım sayıyor ve

Viyana'da eline geçiriyor!

Ya General Haushofer? Gurdjieff'in eski bir arkadaşıdır, bir

Uzakdoğu uzmanı. 1869'da Münich'te dünyaya geliyor, gençliğinde

bir taraftan askerliğe öte taraftan Uzakdoğu'ya merak salıyor,

yola çıkıyor, Türkiye'ye uğruyor, Tibet'i, Moğolistan'ı, Mançurya'yı

geziyor, Budist manastırlarında konaklanıyor ve 1910'da

Tokyo'ya askeri ataşe olarak atanıyor.

Birinci Dünya Savaşına general rütbesi ile katıldığında etrafındakilerini

şaşırtıcı önsezileri ve durugörü güçleri ile hayrete

düşürüyor ve 1919'da, yeni bir bilim olarak sunduğu, «Geopolitik

» kuramını oluşturuyor.

Nedir ki, kuramını yayan «Geopolitik Cemiyeti», bir örgüt

gibi çalışan ve t üm Avrupa'yı saran bir casusluk teşkilatına dönüşüyor!

Gizemler ve gizemciler derken kendimizi, birden siyasal ve

ırkçı örgütlerle casusluk şebekeleri arasında bulduk ve gördük

ki, gizemler ve gizlilikler, doğal sayılabilecek bir akış içinde, birbirine

karışarak başa baş gidiyorlar.

Naziler'in Kara Güçlere inandıkları, Hitler'in kara büyüye başvurduğu

söyleniyor. Neden olmasın? Gerek kendisi, gerekse

çetesi az mı şeytanca şeyler yaptılar?

Kaldı ki, şeytan ve şeytanın simgelediği kıyıcı, acımasız ve

lanetli güç gizemciliğin tarihinde her zaman hazır ve nazırdır.

Büyücülük tarihinin İngiliz uzmanlarından Francis King,

«Ayinsel Sihir» (Ritual Magic, 1970) adlı kitabında, O.T.O. tarikatından

ya da örgütünden söz ettiğinde 1912 yılında, Kardeş

E.O.L. adı ile tanınan birinin Kuzey Almanya ve Avusturya'da

öğreti verdikten sonra İstanbul'a gönderildiğini yazıyor.

Batı kaynaklı bir gizemci örgütünün temsilcisi, Birinci Dünya

— 104 —

Savaşının arifesinde, İstanbul'a kimleri eğitmek için gönderiyor

ve İstanbul'da bu eğitimi alacak olanlar kimlerdir?

Soru sormak kolay ama t üm bu soruları yanıtlamaksa gitgide

zorlaşıyor. Aradan geçen yıllarla silinen izler, yitirilen veya

açıklanmak istenmeyen belgeler, artık aramızda olmayan kişiler

ve konu ile ilgili araştırmaların eksikliği yüzünden.

O.T.O. ya da «Ordo Templis Orientis» (Doğu Tapınağı Tarikatı)

neydi? İlkin bu soruyu yanıtlayalım:

- O.T.O. yüzyılımızın başında Alman Kari Kellner tarafından

kuruluyor; 1904'te «yüce bir giz»in koruyucusu olarak tanıtılıyor;

1912'de ise çağdaş gizemciliğin kara büyücüsü Aleister Crowley

örgüte üye oluyor.

Özet olarak O.T.O.'nun öğretisi «doğanın t üm gizlerini» açıklayan,

cinsel sihire dayalı bir öğretidir. Örgütün üyeleri arasında,

İmparator Crovvley bir yana, Alman gizemcisi Theodor Reuss,

İrlandalı siyaset adamı Sean MacBride, Bavyera Kralı I. Louis'nin

dillere destan metresi Lola Montes'in kızı Landsfeld Kontesi,

Dion Fortune adı ile bilinen gizem kuramcısı ve Kabalacı Violet

Firth, İngiliz edebiyatının fantastik ustalarından Arthur Machen ve

Osmanlı demiryolları hisselerinin satıcısı Glenstroe Kontu Mattheus

MacGregor yer almaktaydılar.

Göstergebilimsel açıdan her şey her şeyle bağlantılı ise (ki

öyledir!) ayrıntıdan ayrıntıya sanki bir şeyler belirlenmeye başlıyor,

kurulan örgütler, bu örgütlerin İstanbul görevlileri ya da «hisse

satıcıları» arasında.

Ve... O.T.O.'nun temelinde Haçlı Seferlerinden kalma Tapınakçılar

Tarikatının yattığını da unutmayalım ki, İngiliz Montague

Summers'ın yorumuna göre, Tapınak Şövalyeleri de şeytana tapmaktaydılar

(bu çok tartışılan yorum, geçmiş yüzyıllarda özellikle

kilise tarafından desteklenmiştir).

Aleister Crovvley demiştik, O.T.O.'dan söz ederken yani

gizemcilik tarihine yüce şeytan (The Great Beast) olarak geçen,

1887'de kurulan «Altın Şafak» (Golden Dawn)ın ilkin üyesi sonradan

başkanı olan cinsel büyü uzmanı, eski dağcı Crovvley.

— 105 —

İlginç, geniş akisler yaratan, arkasında bir gelenek bırakan

bir gizemci örgütüdür bu «Altın Şafak», 144 üyesi arasında bir

dizi ünlüler yer almakta: Nobel ödüllü Ozan Yeats, İngiliz Kraliyet

Akademisi Başkanı Sir Gerald Kelly, Vampir Kont «Dracula»nın

yaratıcısı Bram Stoker, «Fu Manchu» roman dizisi ile anımsanan

Sax Rohner ve «Pompei'nin son günleri» romanının yazarı Sir

Edvvard George Bulwer Lytton gibi.

Sax Rohmer bir romanına (Fu Manchu'nun kızı / Daughter

of Fu Manchu, 1931) gizli örgüt üyesi bir Türkü (İsmail) katıyorsa

da Türkiye'ye gelip gelmediği bizce bilinmiyor. Bulwer Lytton'un

babası Sir Edvvard Robert Bulwer Lytton ise bir İstanbul ziyaretçisidir,

daha doğrusu 1860'larda İngiliz elçisidir ve Yassıada'da iki

şato inşa ettiren kişidir.

Crovvley'e «satanist», yani «şeytana tapan», deniyor, kara

büyücü deniyor ve üyesi olduğu O.T.O. örgütünden biri İstanbul'a

geliyor. Nedir ki, O.T.O. kaynaklara bakılırsa, şeytana

tapan, kara ayinler yapan bir örgüt değildi, cinsel büyü ve cinsel

sihir ile uğraşmayı yeğliyordu.

Ancak... Fransız romancısı ve gizem meraklısı J.K. Huysmans'a

bakılırsa İskoçyalı Longfellovv'un 1855'te kurmuş olduğu

bir «satanist», şeytana tapan örgütü olan «En Yüce Yeni Theurgistler

» (Re-Theurgistes Optimates)in Amerika'daki merkezinden

İstanbul'a bir temsilci geliyor ve bu temsilci kentimizde kara ayinler

düzenliyor.

İlginç, hem de çok ilginç!

Satanistler, şeytana tapanlar ve şeytanla oynaşanlar bir sonraki

bölümde yeniden karşımıza dikilecekler, başkaca gizemli

uygulamalarla birlikte. Üstelik çağdaş, nerdeyse teknolojik bir

görünüm içinde.

ALTıNCı BÖLÜM

GİZEMDE ÇAĞDAŞ OLMAK

Denetimimiz altında olmayan -veya öyle sandığımız, öyle

inandığımız- güçlerle uğraşmak, gizlerini çözebilme tutkusuna

kapılmak ve böylece kendimizi bir çeşit garanti altına almak her

ilkel ya da evrimleşmiş insanın bir gereksinimidir. Kim ne derse

desin insanoğlunun, bildiğimiz ve bilmediğimiz, tarihi boyunca

bu böyle olmuştur ve böyle sürecektir, bu gezegenimizin dışına

taşıp ayda koloniler kuracağımız yüzyılda bile. Hatta, o gelecek

yüzyılda, kendi gezegenimizin gizlerine başka gezegenlerin gizlerini

de katacağız (katmışız bile), çünkü huyumuz böyledir, çünkü

biz insanlar meraklı yaratıklarız.

Önceki bölümlerde bu «Şehr-i İstanbul»u dolaştığımızda geçmişini,

geçmişinde kalan bazı mekânları, binaları, ibadet yerlerini

taradığımızda değişik, ilginç, düşündürücü olaylar ve inanışlarla

karşılaştık. Bazı «izler» saptadık, bazı «değişik» kişileri tanıdık.

Sonra ise Batı'dan gelme gizemciler, gizli bilim uzmanları, araştırmacıları

ile yüz yüze geldik her biri kendi sihirini ortaya koyan,

her biri sorular sordurtan.

Derken, bireylerin yanısıra gizem peşinde koşan ya da yüce

gizemlere sahip olduğunu beyan eden örgütler, örgüt üyeleri gördük.

İstanbul diye diye İstanbul'dan uzaklaştığımız da oldu,

bazen Avrupa ülkelerine doğru bazen de Tibet'e, Himalaya dağlarına

ulaşarak.

Bir sürü adlar, olaylar, inanışlar ve varsayımlar dizdik;

zaman oldu ki, nerdeyse, pire için yorgan yakmaya kalktık, ayrıntılar,

benzetmeler ve rastlantılar üzerinde durduk, karışıklıklar

yarattık, bazen bilinçli olarak ve bir gizemli, sihirli oyunu oynarcasına.

Dön dolaş hep İstanbul'a döndük, bir «merkez» olarak gördüğümüz,

hissettiğimiz, konumuzun merkezi olan bu büyük kente,

bu Megapolis'e ya da bu kent-kasaba-köy karışımına.

Ancak dünün İstanbul'unu belirli hudutlarla çevrelemek olası

ise de bugünün İstanbul'u için aynı şeyi yapabilmek bir hayli zor

ve uğraştırıcıdır; İstanbul, büyümesi, gelişmesi ve karmaşası ile

gerçek kimliğini yitirip, değişken bir kimliğe, bir «kimlik arayışı»na

büründüğünden ve bunun sancısını çektiğinden.

İstanbul inanışları dedik oysa bugünkü İstanbul'un, özellik

taşıyabilen, kültüründen kaç inanış özgün kalabilmiştir ki?

İstanbul gizemleri dedik oysa ki, bunlardan kaçı, halen, saf

bir İstanbul'luluk taşıyor, taşıyabiliyor?

Kaynaklar varolduğu sürece eskiyi araştırmak bu denli

uğraştırıcı olmuyor, çünkü «eski» dediğimiz yerleşiktir, değişken

değildir ve olamaz. Çağdan çağa, dönemden döneme değişebilen,

güncelleşip çağdaşlaşan yorumlar ve uygulamalardır.

Yine de her şeye rağmen değişmeyen inanışlar ve değerini,

önemini yitirmeyen yerler, mekânlar kalmıştır ister inanışlara,

ister daha derin olan, inançlara bağlı.

Kentler değişiyor değişen insanlarıyla birlikte, çağdaşlaşınca

kaçınılmaz bir değişime, bir değişikliğe uğruyorlar ancak gizemler

kalıyor, gizemlere inananlar da.

Yüzyılımızın başına kadar bir «mutlu azınlık»ın sanki tekelinde

kalmış olan «bilgiler» bugün iyiden iyiye ortaya yayılmış, etrafa

dağılmış birer tüketim malzemesi haline gelmişlerdir.

Kendi kurduğumuz teknolojik bir uygarlığın içinde yaşıyoruz

ve bu teknolojik uygarlığın (şayet gerçek bir uygarlıktan söz edebiliyorsak)

nimetlerine ve zararlarına, özgürlüklerine ve baskılarına

boyun eğmek zorundayız. Yine de teknoloji ve bilim - t ü m tartışmasız

aşama ve başarılarına karşın- bizleri her konuda ve her

— 108 —

defasında tatmin etmiyorlar, bazı yaşamsal, ruhsal ve tinsel sorularımıza

aradığımız, beklediğimiz yanıtları vermiyorlar, veremiyorlar

ve biz, halen gizleri deşmeye, gizli diye adlandırılan geleneksel

bilimlere kulak vermeye yanaşıyoruz.

21. yüzyılın arifesinde acaba gizem ve gizli bilim diye bir şey

kalmış mıdır, kalabilmiş midir?

Antik çağlardan ve insanoğlunun bilinmeyen tarihinden

kalan bilgileri, teknikleri, doğaüstü diye adlandırılan (oysa doğanın

bir parçası olan) güçleri araştıran halen kaldı mı, tarihçiler ve

meraklılardan başka?

Ya da bunlarla, bu yarı gizli yarı açık, kimi cilt cilt yayınlanan,

kimi elyazmalarında, kitaplıkların raflarında, «çok gizli» arşivlerde

kalan bu bilgileri uygulayanlar var mıdır (ki vardır)? Ve

uygulayanlar neden, neye hizmet uyguluyorlar?

Teknoloji, çağdaşlaşma, bilimlerdeki yeni, şaşırtıcı buluşlar

her şeyi değiştirmediler, sadece bazı inanışları çok daha «popüler

», daha yaygın hatta daha «in» haline getirdiler. Ve hepimizin

bildiği gibi, her yerde ve bu kocaman İstanbul'un nerdeyse her

köşesinde eski inanışlar ve gizemli uygulamalar halen çokça izleyici,

alıcı bulmaktadırlar.

Gizli diye bilinenlerin bu şekilde pazara düşmesi, gerçek

gizem açısından, düşündürücü ise de gizemin «serbest piyasası»

alenen ortadadır.

Demek ki sihir denen, gizli ve gizemli denen şeyler - b i r t üm

olarak- sanıldığı kadar gizli ve ulaşılmaz değilmişler.

Denecek ki, şu ya da bu şekli ile bir «gizem pazarı»nın oluşması,

oluşturulması işin sonunda bir arz ve talep sorunudur. Doğrudur.

Ve yine denecek ki, bir «gizli bilim» varsa, gizli kalmış, gizlenmiş

veya bir azınlığın tekeline bırakılmış ve bu bilimin yararlı

tarafları bulunuyorsa yapılabilecek en doğru, en «demokratik» ve

toplumcu şey bunu toplulukların kullanışına özgürce açmaktır.

Çok doğru ve bu düşünceye tümden katılıyoruz, ancak...

Ancak sorun yaratan, yaratabilecek bazı sorunlar çıkıyor

ortaya, örneğin: «hangi bilgi», «nasıl bir bilgi» ve «ne tür bir

sunuş ve uygulama» v.b. gibi.

— 109 —

Bu sorulara bir yanıt aramadan önce biraz gerilere dönüp

yeniden o «gizli örgüt» konusuna dönelim ve çarpıcı olduğundan,

öyle sayıldığından, «Satanistler»e, şeytana tapanlara bir göz

atalım.

Konunun meraklıları anımsayacaklardır: bundan birkaç yıl

önce «renkli» denen basın ve büyük tirajlı gazetelerle güncelliği

izleyen magazin dergileri, konu sıkıntısı çekiyormuş gibi, birden

şeytana tapanlara, şeytana taptıklarını söyleyenlere kucak açıp

onları kapak ve söyleşi konusu yaptılar. Talepten çok bir arz

imgesi ile karşılaştık, kimi sanatçı şeytanla alışverişinden örnekler

verdi, kimi genç şeytancılar da uzun uzun ayinlerini açıkladılar,

inançlarının kaynaklarını, bir hayli özentili, Batı kokan bir karmaşıklık

içinde açıkladıkları gibi. Özetle, Müslüman mahallesinde

salyangoz satarcasına, şeytanı satmaya, değilse kullanmaya

kalktılar başka şeyler ve bilgilerle birlikte.

Şeytan ve şeytanlıklar çekicidir, salt kötülüğe ve şiddete

giderek cinselliğe açık oldukları için değil, anarşik bir kimlik taşıdıklarından,

düzen düşmanı olduklarından, kabul edilmiş değerleri

ters yüz ettiklerinden. Üstelik, sansasyon yaratmaya her

zaman hazır bir tür basın için şeytan, kara büyü ve büyü halen

ilginç-konulardır.

1987'de «Nokta» dergisinin kapak konusu ettiği «Kara Büyü»

araştırma yazısı beş yıllık bir ömrü olduğu söylenen «T .-. »

rumuzlu gizemci örgütünü uzun, ayrıntılı bir söyleşi ile tanıtıyor,

iki yıl sonra sayfalarını «Bilinmeyenin Çağrısı: Büyünün Gücü»

başlıklı bir başka kapak konusuna ayırıyor ve aynı dönemde,

«Hürriyet» gazetesinin bir yazı dizisinde (Şeytanla oynaşanlar)

«Altın Şafak» (Golden Dawn) örgütünün İstanbul'daki izleyicileri

sunuluyor.

İstanbul'un varolan eski gizemlerine kendi gizemlerini katan

bu tür örgütler - y a da bireyler- ve basına açıklamış oldukları

inanış, kuram ve yöntemler üzerinde durmakta yarar vardır. Geçmişleri,

bugünkü durumları ve gelecekleri bir yana bizi ilk planda

ilgilendiren kentimizdeki, örgütsel veya bireysel, çağdaş gizemci-

- 110 -

liginin çizgisi, kuramsal dayanakları ve (varsa) İstanbul kaynaklı

bir geçmişle bağlantılarıdır.

Sözünü ettiğimiz yazıları, söyleşileri incelediğimizde bazı

gizemci ve gizem araştırmacılarının, daha önceki bölümlerde

üzerinde durduğumuz, bazı örgütlerden (Gül-Haç, Altın Şafak)

ve Uzakdoğu disiplinlerinden yola çıktıklarını görürüz. Ne var ki,

ortada bir sentez sözkonusu ise, öğreti ve uygulamada bir sentez

düşünüldüyse bu tür bir sentezi açıklayan öğeler hangileridir,

nasıl ifade ediliyor?

Gizem bir bilgi ve bir kültür, bir yaşam şekli ve bir inanış,

inanç sanatıdır. Tartışılır, kötülenir, anlaşılır ya da anlaşılmaz

veya yanlış anlaşılır, kullanılır, pazara çıkarılır, bilgisayara yoksa

telefon şebekelerine bağlanılır ama, genelde öyle kalır.

Yanlış anlaşılmasın, burada ne gizemciliğin, ne de gizli

denen bilimlerin bir savunmasını ya da bir suçlamasını yapmak

niyetinde değiliz. Değiliz çünkü hiç bilimsel olmaz, konumuz «bilimsel

» sayılmayacaksa bile. Amacımız, bu tür bir araştırmanın

boyutları dahilinde, içinde yaşadığımız bu kentin gizem dünyasındaki

yerini saptamak, en azından bazı gizemlerini biraraya getirmektir.

Dolayısıyla dünü ve bugünü bağlamaktır, şayet bu tür bir

bağlantı halen varolabil iyorsa.

Satanistler, şeytana tapanlar demiştik, iyi de şeytan nedir

veya şeytan kimdir?

Çok ilkel bir soru gibi görünüyorsa da yerli satanistlerimizin

uğruna yanıt vermeye çalışalım, şeytanbilimci değilsek de.

Şeytan, şeytanlar ve cehennem zebanileri, hiç kuşkusuz,

tek tanrılı büyük dinlerin bir buluşu değildir. Her inanç ve dinde

şeytan, ona verilen ad ne olursa olsun, evrenin ve dünyanın kötü

ruhu, Tanrının bir çeşit karşıtıdır. Ermiş Augustinus'un deyimiyle

«Tanrının maymunu»dur.

Ruhbilimsel açıdan şeytan insanın ilkel, olumsuz, dengesiz,

denetimden yoksun yanıdır. Ve insan içindeki ve dışındaki dengeyi

tutturabilmek için iki ayrı kutbu -Tanrının iyiliğini ve şeytanın

kötülüğünü- açıklamaya, anlamaya çalışıyor ve çalışmıştır, İki

Ruhlu Adam Doktor Jekyll ve Bay Hyde'te olduğu gibi.

Karanlıklar Prensi adını alır bazen şeytan, İbranicede ise karşılığı

düşman, karşı koyan idi. Asurlularda rüzgâr tanrılarından

Pazuzu da bir şeytandır, Hintlilerde canavar Rerek bir şeytandır,

Mısır'da Tanrı Seth de öyledir. Keldanlılarda ise şeytan tek değil,

birçok çeşitleri oluyor, cinlere karışıyor.

Çeşitli adlar yakıştırıldı bu şeytana, örneğin: Hayvan, Kara

Atlı, Boynuzlu, Koca Keçi, Koca Zenci, Kara Adam, Küçük Usta,

Yaşlı Centilmen, Tanrının Gölgesi, Yeryüzü Prensi v.b. Bu ad bolluğu

yanında Batı'nın Orta Çağ şeytanbilimcileri (Demonoglar)

şeytanın etrafına cehennemi yöneten ve insanları tedirgin eden

bir prense yakışır bir topluluk yarattılar: 7.405.920 alt dereceli şeytan

gibi!

Çağ atlatmakla meşgul bir Türkiye'nin istanbul'unda şeytana

tapanlar, şeytanla oynaştığı söylenenler ve ola ki, Kara Ayinler.

Ya da Orta Çağ'ın karanlıklarına dönme özlemini çekenler!

Kaldı ki, Kara Ayin Hıristiyan olmayan bir toplulukta düşünülemez

çünkü, özellikle 18. yüzyıldan kalma örneklerde, bu tür ayin

kilisede yapılanın t am tersi oluyor, karikatürü oluyor, lanetler ve

cinsel sapmalarla birarada.

Bu noktaya vardığımızda yine gerilere dönüp işin başındayken

yapmadığımız bazı şeyleri yapmamız yerinde olacaktır, bazı

tanımlamaları yeniden gözden geçirerek ve «gizem» nedir, «gizemcilik

» nedir, «gizemci kimdir» sorularına yanıtlar arayarak.

Batılıların «occuit» (okült) dedikleri olay ve kavram bizler için

«gizem»dir, «gizli» olandır. Tümden gizli kalmıyorsa bile «bazı»

gizleri halen içermektedir ve bundan dolayı herkese, hazır olmayanlara

açılmaz.

Batı'da, Roma-Yunan uygarlığından başlamak üzere, gizli

öğreti ve içerdiği gizli bilgiler ve bilimler Mısır'ın «kapalı» (hermetik)

denilen öğretinin bir uzantısı olarak ortaya çıkıyor ve konusal

olarak, paralel ama görünmeyen bir doğanın deneysel araştırmar

sı şekline giriyor, «maji» ile «sihir» ile ifadesini buluyor, İskenderiye'de

şekillenip bir öğretinin kalıplarına giriyor.

Klasik bilimin kabul etmediği, edemediği ve metafizik ya da

doğaüstücü boyutlara sahip her konu kendiliğinden, geniş bir

alanın içinde, gizemciliğin kapsamına dahil ediliyor, haklı ya da

haksız, doğru veya yanlış olarak.

Ve bu süreç Batı'da ve Doğu'da geçerlidir, geçerli sayılıyor.

Gizemlerin sanatı olan gizemcilik bir bilgi getirdiği gibi bu bilginin

edinebilmesi için gerekli olan disiplinleri de beraberinde

getiriyor. Dolayısıyla radikal diyebileceğimiz gizem araştırmacısının

yaşamı pek kolay olmuyor.

Antik bir inanışa göre başlangıçta bilim tekdi, sonradan ikiye

ayrıldı: biri halka dönük ve dışrek (eksoterik), diğeri ise öğretiden

geçmiş olanlara, «inisiyeler»e dönük ve içrek (ezoterik).

Gizemci de bu içrek bilimi araştıran ve uygulayan kişi olarak bilindi.

Gizemin, gizli bilim ve bilgilerin alanı öylesine geniş tutuldu

ki, içine her şeyi rahatça yerleştirmemiz olasıdır: sihiri (majiyi),

büyücülüğü, falcılığı, sayı bilimini (nümeroloji), yıldızbiiimini (astroloji),

simyayı ve şeytancılığı bile.

Bir yerli örnek verelim (ilerde üzerinde duracağımız bir

örnek): İslami gizemlerin araştırmacısı ve derlemecisi Mustafa

İloğlu'nun sekiz ciltlik «Gizli İlimler Hazinesi»ne baktığımızda bu

«gizli ilimler»in, dua ve kabulünün yanı başında burçları, yıldızların

insanlar üzerindeki etkilerini, hazineleri bulma yöntemlerini,

Remil ve telepatiyi, ilmi kırtasiyeyi, ruh davetini v.b. gizemli konuları

kapsadığını görürüz.

Şayet elkitabı niteliğindeki bir Batı kaynağını karıştırırsak

-örneğin, Julien Tondriau'nun «Gizemcilik» (L'Occultisme,

1964) adlı çalışmasını- yeniden sihir (maji), sayı bilimi, yıldızbilimi,

simya, Kabala, şeytan, el falı, iskambil falı ve de parapsikoloji

(bir açıklama yöntemi olarak) ile karşılaşmış oluruz.

Alan geniş tutulunca, konular birbirine eklenince bağlantılar

çoğalıyor çoğalınca da karmaşık gibi görünen bir «ayrı evren»

ortaya çıkıyor.

«Ayrı evren» salt belirletici bir işlevi olan bir deyimdir çünkü,

— 113 — İstanbul Gizemleri / F: 8

aslında, «ayrı» diye bir evren yoktur, her şey bir tümdür ve bir

tek tümden kaynaklanmaktadır.

Burada amacımız ciltler dolduracak olan bir gizemcilik tarihine

girişmek değildir. Kaldı ki, bu bölümde, bazi belirli yerel

gizem örgütlerinin öğretisini, bazı kentli uzman ve araştırmacının

görüşlerini incelediğimizde Batı ve Doğu gizemciliğini, oldukça

geniş bir şekilde, ele almak zorunda kalacağız. Ancak, bunu yaptığımızda,

esas konumuz olan «İstanbul gizemlerinden uzaklaşmış

olur muyuz?

Hayır çünkü genelden hareket etmeden özele varmak olanaksızdır

ve birçok kez tekrarladığımız ve tekrarlayacağımız gibi,

bağlantılar sanıldığından ve görüldüğünden de sıkıdır. Yeter ki,

temelde, «gizemli» ve «gizli» dediğimiz her şey -gizemini artık

yitirmiş ise bile, «popüler» bir hale sokulmuş ise b i l e - değişmesi

olanaksız olan geleneklere bağlı kalsın ve bu geleneklerin gerçek

özünden saptırılmış olmasın.

Nedir ki, belki bir zorunluk sonucunda, bazı durum ve örneklerde

sapmalar ve saptırmalarla karşılaşacağız, çaresizce.

Bundan altı yıl önce basına yansıyan ve o dönemde otuz

üyesi olduğu söylenilen, kara büyü çalışmalarını yapan ve logos

olarak «T .-.» işaretini kullanan örgütün dört aşamalı (Chiron, Uranüs,

Neptün, Pluto) ve «Altın Şafak»tan esinlenen bir öğretiye

dayandığı, kurucuları ve örgüt sözcüsü gece vakti evlerinde kara

büyü ayinleri düzenledikleri açıklandı. Bu ara, uygun bir görsel

malzeme olarak, fotoğrafçıların objektifine siyah cübbeler, kafatasları,

mumlar ve kandiller sunuldu, kandan ve cinsellikten söz

edildi.

Bu tür açıklamalar da yapıldı: «Gerçek bir majisyen (sihirbaz)

olabilmek için insanın kıskanç, egoist, karşısındaki insanın

lokmasını ağzından alacak kadar hain olması gerekiyor... Hani

ruhunu şeytana satmak derler ya, böyle bir şey yok aslında, ama

her şeye bu ölçüde hazır olunmalıdır...»

Kişiden kişiye yorumlar, amaçlar ve niyetler değişir, hiç kuş

kuşuz, şeytana ruhunu satmak diye bir olay yoktur ancak gizemsel

işlem -rengi ne olursa o l s u n - kıskançlık, bencillik ve hainlik

temellerine dayandırıldığında sonuç kaçınılmaz bir «şeytanlık»

olur, Yupi kılığına bürünmüş bir şeytan olsa bile.

Bu ara «T .\» örgütünün bir de «gizli» iç tüzüğü yayınlandı

(ve yayınlanınca gizliliğini yitirdi!).

«1. Grubu meydana getiren üyelerin her biri okültizmi (gizemciliği)

etüt (incelemek) ve pratik etmek (uygulamak) gayesindedir.

Anlayışımıza göre okültizm (gizemcilik) tabiatüstü (doğaüstü)

olarak tanımlanan her şeyi içerir.

2. Üyelerimiz büyü, sihir, maji (sihir), spiritüalizm (ruhçuluk),

mistisizm (tasavvuf), çeşitli yoga ve budizm teknikleri ve parapsikoloji

olarak tanımlanan türün (yan-bilimin) imkân bulunan ve

faydaya yönelik her şeklini kullanır. Üyelerimiz yaşanması mümkün

olan her türlü majikal (sihirsel) ve mistik (tasavvufi) deneyi

yaşamak ve edinilen sonuçları fizik planda somut neticeler almak

için kullanmak isteğindedirler. Yapılacak çalışmaların süresi ve

çalışma yılı içindeki periyodu grup başkanı tarafından tespit edilir.

3. Yukarıda sayılan bütün çalışma ve incelemeler kesin olarak

maddi sonuç, fayda ve etkiye yöneliktir. Sadece spiritüel

(ruhsal) tekamül peşinde koşacak kadar cesaretsizler ve salon

sohbeti meraklıların grubumuzun faal üyeleri arasında yeri yoktur.

4. Hiçbir din ve siyasi görüş grubumuzu bağlamaz. Çalışmalarımız

bütün inançları içerebilir. Hepsi eşit olarak denenmeye

değer olarak görülür. Önemli olan ayırım değil sonuçtur. Herhangi

bir tradisyona (geleneğe) bağlanmak mecburiyeti yoktur.

5. Yapılan operasyonlarda içinde yaşanan toplumun ahlaki

kabulleri ve kamu vicdanı grubumuzu hiçbir şekilde bağlamaz.

6. İç meclis, çalışma programını, çalışma hedef ve sonuçları

dışardaki kişilere aktarmaz.

7. Gerekli doküman (belge), kitap vesaire belli birim fiyatlarla

sadece üyelere verilir. Bu tür bilgi kâğıtları kişinin adına özeldir.

Hiçbir şekilde çoğaltılmaz, dışarıya verilmez.»

— 114 — — 115 —

Aradan iki yıl geçiyor ve «Altın Şafak» bu kez gündelik bir

gazeteye konuk oluyor. Belgrat ormanında, ak cübbeler giyip

ateş ayinleri yapılıyor, bir dairede mum ışığında «Altın Şafak» kaynaklı

olduğu söylenilen «Pentagram Ritüeli» gerçekleşiyor v.b.

İnsan merak ediyor: neden İstanbul'daki bu gizem ve büyü

meraklıları «Altın Şafak» diyorlar ve başka şey demiyorlar? Ve

neden, «Altın Şafak» dediklerinde, örgütün Batı'da kolayca bulunabilen,

bolca derlenip açıklanan öğretilerine «satanist» bir damga

basmaya çalışıyorlar Los Angeles'te eski vahşi hayvan terbiyecisi

Anton LaVey'in kurduğu «Şeytan Kilisesinin öğretilerinden

ve LaVey'in kaleme aldığı «Şeytanın Kutsal Kitabı» (The Satanic

Bible)dan esinlenerek?

«Altın Şafak» ya da daha doğrusu, «Dıştaki Altın Şafak Tarikatı

» (Order of the Golden Dawn in the outer) örgütünün temellerinde

Alman kaynaklı, simyaya dayalı bir «Gül-Haç» kuruluşu yattığı

söyleniyor, örgütün tarihini ve belgelerini araştıran uzmanlara

bakılırsa.

Çoğu MacGregor Mathers'in imzasını taşıyan yayınlanmış

belgelere baktığımızda da örgüt öğretilerinin: Hayal Gücü ve İrade;

Bedendışı Yolculuk (Astral Projection); İnsan, Tanrı ve Gülhaç

Öğretisi; Dışrek Ruhbilim (Eksoterik Psikoloji); Kapalı (Hermetik)

Sevgi ve En Üst Sihir; Simya; Hıristiyan Gizemciliği; Kapalı

(Hermetik) Bilgelik ve Tasavvufi (Mistik) Dua v.b. konuları içerdiğini

anlamış oluruz.

Yani kıskanç, bencil, hain ve «faydaya yönelik» bir gizem çizgisinden

oldukça uzak amaçlar! j '

«Altın Şafak» örgütünü inceleyen Jacques Bergier'ye göre

üyeler görünmezliği temin eden bir «ritüel» üzerinde de çalışmaktaydılar.

16. yüzyılın çok ünlü İngiliz yıldızbilimci, simyacı, sihirbaz

ve Kraliçe I. Elizabeth'in danışmanı John Dee'nin aşağıdaki

formül, uygun bir şekilde söylendiğinde, görünmez olmak olasıymış:

«Ol sonuf vaorsag goho iad balt, lonsh caiz vonpho. Sobra

Z-ol ror İ ta nazps.»

Sırası gelmişken: görünmezlikle ilgili bir olayı Prof.Dr. Hans

von Aiberg (Muhammed H.Ayberg) «Arz'dan Arş'a Sonsuzluk

Kulesi» adlı çalışmasının birinci cildinde bu şekilde dile getiriyor:

«Büyük bilgin ve gizemci Axel Heiberg İslami gizli bilimler

içinde 'insanın kendi tüneline gizlenerek' görünmez olabileceği,

görünmezliğin sırlarını öğrencisi olduğu Mevlânâ Halid'in

Kur'an'daki gizli bilimlerden (özellikle Cifir'den) öğrendiği, hatta

kendisini bizzat Hızır A.S.'nin sürekli eğittiği de Gurdsieff (Gurdjieff)

tarafından ileri sürülmüştür. Âyetle görünmezliğin sırlarına

erdiği ileri sürülen Heiberg'in Türkiye'ye yerleştiği kısa dönemde

bu görünmeme yeteneğini sergilemiş olduğunu da yine İstanbul

seyahatinde belirtiyor. Öyle ki, ünlü fantazi yazarı H.G.VVell'in

(VVelIs'in) 'Görünmeyen Adam' tipinin ta kendisi olduğunu söylemiştir.

Hatta 'Görünmeyen Adam İstanbul'da' romanında resmen

tarif edildiği ileri sürülmüştür (Wells, bunu bizzat belirtmiştir).

»

Axel Heiberg'in, «âyetle görünmezliğin sırlarına» erip ermediği

konusunda yorum yürütecek değiliz ancak yukarıya aldığımız

alıntıda ilgimizi çeken bir iki noktayı düzeltmek ihtiyacını duymaktayız:

1 - Herbert Georges VVells «Görünmeyen Adam» (The invisible

Man) romanını 1897'de yazıyor;

2 - «Görünmeyen Adam İstanbul'da» bir roman değil,

yukardaki romandan uyarlanan Lütfi Akad'ın bir film senaryosudur;

3 - Lütfi Akad 1954'te filmini çevirdiğinde Herbert Georges

VVells çoktan (1946) ölmüştü, dolayısıyla herhangi bir şeyi «bizzat

» belirtebilecek durumunda değildi, herhangi bir ruhsal bildiri

dışında!

Esas konularımıza dönelim...

Bir başka ilginç nokta: yerli ve İstanbul'lu «Altın Şafakçılar»ııı

«gerçek majisyen», yani gerçek sihirbaz, tanımıdır ki, gizemlerle,

en azından saydıkları gizemlerle, uğraşan birine değil de, «satanist

» eğilimli birine uyabilir. Ancak Türkiye gibi İslam kültürlü laik

— 117 —

bir ülkede insan nasıl şeytana tapan olur ve bu şeytana tapmasında

Batılı modellere uymaya çalışır, özentiden kurtulmadan?

Şeytan daha önce de gördüğümüz gibi, her dinde, her

inançta vardır. Oysa gizemsel açıdan «satanist» denildiğinde karşımıza

çıkan - v e Batı'dan gelme öğreti kaynakları ile, sinema ve

TV filmleriyle beslenen- Batı formasyonlu «satanist» oluyor. Yani

Orta Çağ'dan bu yana kiliseye karşı cephe alarak, Hıristiyan dininin

kutsal ayinlerini ve inançlarını ters yüz ederek, çiğneyip aşağılayarak

anarşist bir tavırla şeytana tapanlar.

Her konuda ve hatta yaşam tarzımızda, sanatsal örneklerimizde,

beğenilerimizde özentili bir toplum olduğumuz apaçık

ortadadır. Bunun bir sonucu olarak da aynı özentiyi Gizli Bilimlere

karşı uyguluyoruz. Oysa ki, gizemin genelliği içinde, her yerel,

ulusal kültürün ve bu kültürden kaynaklanan, bu kültürü oluşturan

inanış ve inançların yeri ve işlevi uygulamada son derece

önemlidir. Tüm sorun ise kaynaklara ulaşmaktır.

İstanbul'un gizem meraklıları büyü ile uğraşırlar mı, uğraşmazlar

mı? Bu da çok genel bir soru, çünkü büyünün her çeşidi,

ister ak, ister kara, ister kırmızı, gizli bilimlerin bir parçasıdır.

Büyü hiç kuşkusuz yapılıyor, her zaman yapıldığı gibi. Hatta

yaşam koşullarının daha da zorlaştığı dönemlerde daha fazla da

yapılıyor, garantisi olsun veya olmasın. Ancak, bilindiği gibi,

büyünün garantisi yoktur. Niyeti ne olursa olsun ya tutar ya tutmaz,

büyüyü yapanla büyülenecek olan arasında birçok hesap

edilemeyen öğelerin girdiğinden ve uygulamada her zaman birtakım

pürüzler çıkabildiğinden.

Üstelik büyünün tür ve niyetleri, işlev ve sonuçları kadar

geniş olan bir de «uzmanlaşma» (dilerseniz, «ikna etme ve edilme

») alanı vardır. Ve profesyonel gibi bilinen bile, zaman zaman,

bir amatörden daha başarısız olabiliyor.

Örnek olarak bir genç kızın başından geçeni nakledelim: birine

gönlünü kaptıran fakat umduğu derecede karşılık görmeyen

bu genç kız, sora sora, aşk büyüleri konusunda uzman olarak

bilinen azınlıktan bir falcıya başvuruyor. Falcı-büyücünün önerdiği

«kaşık büyüsü» için -bundan bir sekiz yıl kadar ö n c e -

200.000 lirayı nakten ve peşinen ödüyor. Büyü, ilk yapıldığında,

«tutmuyor», ikinci kez tekrarlandığında da «tutmuyor». Yanıp tutuşan

ve 400.000 liradan olan genç kız, yaşıtı olan ve fal-büyü

işlemleri ile yakından ilgilenen bir kız arkadaşının yardımına sığınır.

Amatör, ama «tedrisaMan geçmiş, gizemci kızın önerisi bir

«voodoo» büyüsü oluyor, etkin ama tehlikeli bir yöntem.

Öğretilere uygun olarak kıldan bir heykelcik yapılıyor, büyünün

hedefi olan delikanlıya az çok benzer ve ondan alınan, ona

ait olan bir şeylerle donatılmış; ayin yapılıyor, ne gerekiyorsa okunuyor

ve -rastlantısal d e y i n - amatörün büyüsü, bir süre sonra,

«tutuyor», sonuçsuz gibi görünen ilişki olumlu ve de yasal bir

sonuca varıyor.

Kara büyüye başvurarak elde edilen olumlu, mutlu bir

sonuç; bu bir tezat gibi görünebilir ancak, büyü düşünüldüğünde,

o ünlü «renk ayırımı» üzerinde pek durmamak gerekiyor, kanımızca,

çünkü ne «operatör»ün kullandığı bilgi, ne de geleneksel

olarak başvurduğu «güç» ölçülerimize uygun bir ahlaksıllığa bağlı

değildir. Gizem işlerini, çalışmalarını «olumlu» ya da «olumsuz»

diye bir ayırıma göre sınıflandırmak insanın başvurduğu ve salt

insana özgü bir değerlendirmedir, konulan ve uygulanmakta

olan tabulara ve toplumsal örf ve âdetlere özgü.

Gizemi araştırmak, dün olduğu kadar bugün de, insanoğlunun

vazgeçemediği bir uğraşıdır, ister falcıya bağlansın, ister

bakıcıya, büyücüye veya basındaki yıldız falı sütunlarına.

İlkel insan büyüsel işlemler ve ayinler yolu ile, kurallarına

henüz yeterince tanımadığı, doğanın güçlerine ve doğadan

gelen afetlere karşı korunmak, bunları kendi yararına döndürmek

istiyor. İlkel insanın amacı somut bir savunmadır, çağdaş ve

evrimleşmiş insanın amacı ise -her tür gizemli bilgi ve bilimlere

başvurduğunda- bir bilinmeyeni, kendine ya da başkasına, açıklamak

ve güçlenmektir, ileriye dönük bir çeşit garantiyi aramaktır.

— 119 —

Okuduğumuz gazetelere, karıştırdığımız dergilere, çoğalan

televizyon kanallarına bugün baktığımızda gizemli arayışının her

çeşit ve uygulaması karşımıza çıkıyor, en uygar, en çarpıcı, etkin

ve peşinen garantili, tartışma kabul etmeyen şekli ile. Kimi kanalda

astroloji, kimisinde ise son dönemin «furyalarından Tarot.

Yakında uzman bir Roman küçük ekranda çıkıp bakla falı açarsa

hiç şaşmayın, gidişat buna da hazırdır çünkü!

Bu tür sunuşlarla gizem artık bir «gizem» değildir, bir «kararlılık

», bir «emniyettir» şöyle ki: falanca uzmanın filanca konudaki

yorumunu (telefondan) dinlemeden ne önemli bir karar alın, ne

de önemli bir işe kalkışın gibilerinden.

Hiç kuşkusuz ki, gizli bilimlerin bu tür pazarlamasını, bu tür

«serbest piyasası»nı biz keşfetmedik, batısı ve doğusu ile tüm

dünyada yapılanları, belirli bir gecikme ile biz de uyguluyoruz

aynı yöntemler, aynı ya da benzer sloganlar ve kesinlik getiren

sunuşlarla.

Gizem diye bilinenler açıklanınca hem yararları artar, hem

de gizem olmaktan çıkınca, alanları genişler, işlevsellikleri çoğalır.

Ancak şunu da unutmayalım: gizli olanın, gizli tutulanın daima

gizli olması, öyle bilinmesi genel bir kural ya da bir zorunluluk

olarak alınmamalıdır.

Antik çağdan yüzyılımızın başına dek gizli tutulan, daha doğrusu

gizli kalmaları için gayret sarfedilen, tümden gizli değilse

bile belirli örgüt ya da kişilerin tekelinde kalan, öyle kalmaları «uygun

» görülen bilgiler ve uygulamalar gitgide genişleyen bir

meraklı ve izleyici topluluğuna açıldı.

Açıldı derken nasıl açıldı?

İki şekilde:

a) Dışrek bilgilerin popüler konularda yayınlanması,

b) Uzman olarak bilinen kişilerin, gizem araştırmacılarının

açık olarak konum ve konularını ilan ederek ortaya çıkması ile.

Birinci şıkta bir bilgi birikimi, tümden veya kısmen, herkese

açıklanıyor, herkesin «hizmeti»ne sunuluyor. İkinci şıkta ise herkese

açıklanan kuram, formül ve uygulamaları cilt cilt ortaya konu-

— 120 —

lan bu bilgi ve teknikler uzmanlar (ya da uzman geçinenler) tarafından

yorumlanarak geniş bir ilgili ve meraklı kitlesine ulaştırılıyor.

Tutkunu, nerdeyse kölesi olduğumuz medyalara yeniden bir

göz atalım ve antik, eski ya da yakın İstanbul gizemlerine bir başka

gizemler ekleyelim, tümden çağdaş ve teknolojik. Ve bunu

yaptığımızda unutmayalım ki:

- Rastlantı diye bir olay yoktur. Tüm rastlantılar anlamlıdır.

Çağımız öyle bir çağdır ki, aynı anda uzay araştırmalarını, derinlikler

ruhbilimini, uyduları ve yıldızfalını kapsıyor. Bir değişinim,

bir mütasyon dünyasında yaşıyoruz, çoğu kapıların ardına kadar

açıldığı - b u n a karşın ırkçılığın, töresel düşmanlıklarının, aşırı milliyetçi

duygularının kol gezdiği bir dünyadır bu.

Bizden önce ruhbilimin, tarihin, dinlerin, bilimin birçok bölgeleri,

alanları salt bir mutlu azınlığa açıktı bugünse çoğunluğa, toplumlara

açılmaktadır. Gizemin tarihinde, ayinlerinde ve uygulamalarında

bulunan, bulunabilen verilerle insan kişiliğinin bilgisini zenginleştirecek

malzemeler, öğretiler bulabiliriz. Kaldı ki, insan için

gizem bir dürtüdür ve bu dürtünün etkisi ile insan gizemi açıklamak,

gizemi aşmak eylemine kapılıyor.

İletişimsel olanaklar ve teknikler çoğalınca, her yere ve her

şeye ulaşınca gizemleri yaymanın, tanıtmanın, uygulamanın yolları

açılıyor ve gizemsel «üretim» artınca da «gizemin satıcıları»

ortaya çıkıyor.

Ancak satışa sunulan, hizmete sunulan hangi gizemler, gizli

bilim ve sanatlardır?

Genelde falcılıkla ilgili olanlar, falcılığa dönüştürülenler ve

açık ya da kapalı şekilde, büyüsel olanlar. Yani «geleceğin kapıları

»™ açanlar, değilse bile aralayanlar.

Bilgisayarların devreye girmesi ve yaygınlaşması ile eskiden,

uğraşmaktan çekinmeyen, meraklıların, uzmanların alanı olan yıldızbilimsel

(astrolojik) inceleme ve araştırmalar, yıldız haritaları,

«horoskop»lar bugün temel verilere sahip adeta herkesin, programlanmış

bilgisayara başvurarak, toparlayabildiği birer «for-

— 121 —

mül», birer «teknik» haline getirildiler. Gide gide, «hazırlop» yıldızbilimsel

tahminlerle gündelik ya da magazin basında çıkan yıldız

falları arasında pek bir fark kalmadı sanki.

Yıldızbilim bir medya ürünü, üstelik «çok satan» bir medya

ürünü olunca da - k i , öteden beri, dünyanın her yerinde böyled

i r - tahminler fazlasıyla genelleşiyor gerçek değerlerini, kişiye

ait özelliklerini yitiriyor.

Bu ara yıldızbilim kursları, merkezleri açılıyor ve özellikle

genç kuşak arasında, tanıştırmada ad ve soyadı kadar «burç»da

artan bir önem kazanmış oluyor, burçlar karşılaştırılıyor, ilerisi

için olumlu veya olumsuz dostluk, arkadaşlık, ilişki olasıları

yorum konusu oluyor.

Yıldızbilimin, yıldızfalının bir «çok satan» ve de «çok izlenen»

haline gelmesi bir hayli eskilere dayanıp kentimizin ve ülkemizin

hudutlarını aştığı için bir hal çaresi görünürde pek yoktur. Ya

meraklıları uyarırsınız, bu yan-bilimin, bu hesabın, incelemenin,

tahminin bu denli kolay olmadığını ikna edersiniz ya da işi bir

gazete sütununa, bir dergi sayfasına, bir TV programına veya bir

telefon hattına bırakırsınız. Sonuçta alan memnun, satan memnun

olduktan sonra!

Aynı şey büyüsel işlemler için de geçerlidir: büyü kitapları,

büyüsel derlemeler de eksik değildir, kimi folklor araştırması kapsamında,

kimi elkitabı kimliğinde. Nedir ki, bu tür çalışmaların,

deneylerin gereksinimini duyan kişi için yazılı kaynak her defasında

yeterli görünmüyor. Artı, yazılı kaynakta olanı uygulayabilen

«bilen», «yapabilen» kişi de gerekiyor, uzmanlığından, inancından

gelen bir garantiyi, bir bilgi dozunu ve şarjını katabilecek

biri.

İşlemi uygulayanda ve işlemi isteyende bu bilgi ve inanç kavramı

son derece önemlidir ve sözkonusu olan, salt uygulayanın

sahip olması beklenen «bilgi» değildir, bunu talep edenin, sonucu

arzulayanın «bilgisizliğidir.

Her insan için gelecek denetlenemeyen bir bilinmeyendir ve

insan, bu gezegendeki yaşamının kısa, bazen de çok kısa olduğunu

bilmesine rağmen, bu «süre» sorunu ile'daima burun buruna

olduğunu unutmak istiyor. Şu ya da bu gizli bilime, gizli bilgi

ve sanata başvurarak geleceğin giz perdesini kaldırtmak, kaldırtabilmek

adeta her insanın kaçınılmaz bir gereksinimi, yaşamsal

bir arzusudur. Ancak ne her gizli bilim bu tür bir olanak tanıyor,

ne de her gizem uygulayıcısı -ister falcı, sihirbaz veya ak ya da

kara b ü y ü c ü - bu tür bir kesin güce sahiptir. Bu tür yetenek ve

bağlantılar eksik olunca da, isteği karşılayabilmek için, her yol ve

çare geçerli sayılıyor. Sonuçta gerçek bir «hizmet» verilmiyorsa

bile bir umut veriliyor, bir yol gösteriliyor, bir hal çaresi belirtiliyor,

bir öneride bulunuluyor doğru, yanlış ya da uydurma.

Gizemden sayılan bilgi basitleşince, ayağa düşünce özelliğini

ve değerini yitirdiği gibi, kimliğinden olup kendini başka bir

anlam ve kapsam içinde buluyor. Hatta ve hatta geçerliliğinden

ve gerçek işlevinden tümden kopmuş oluyor.

Örneğin, yıldızbilime yıldızfalı dendiğinde ve salt bu yönü ile

kullanıldığında yıldızbilimin -ister antik bir bilim, ister bir yan

bilim, ister bir inanış olarak kabul e d i l s i n - gerçek yönü ve işlevi

saptırılmış, basite indirgenmiş oluyor. Oysa ki yıldızbilim, bir fal

aracı olmanın çok ötesinde, evrensel boyutları kapsayan bir

yaşam şeklidir hatta, Muhyiddin-i Arabi'nin de açıkladığı gibi, öte

dünyaya kadar uzanan bir bağlantıdır.

Daha güncel (en azından toplumumuz için daha güncel) bir

«gizli sanat» örneğine değinelim: İstanbul'un ve Türkiye'deki başkaca

yerlerinin gizemlere açık meraklı bir kesiti «Tarot» kartlarını

birkaç yıl önce ve geç dahi olsa keşfettikten sonra bunlara, artan

bir ilgi ile, iyice bağlandı «Tarot»ları bir fal aracı olarak kullanarak

veya kullandırarak. Sonuçta, yıldızbilimin başına geldiği gibi, «Tarot

» kartları -da, eninde sonunda telefon hatlarına ve televizyon

kanallarına yerleşti, ünlü kişilerin «Tarot» falları (Cumhurbaşkanı

Turgut Özal dahil olmak üzere) milyonlarca izleyicinin karşısında

okundu, açıklandı.

Bugün medyalarda ilginç olan, çekici olan gizemin «in»

olmasıdır (iskambil kâğıtları «out», Tarot kartları «in» oldukları

— 123 —

gibi); popüler, aranılan, dost meclislerinde, metafiziğe yönelik

sohbetlerde konuşulması ve elyordamıyla kullanılmasıdır ilginç

olan. Ancak uygulamaya geçmeden önce, uygulamayı sergilemeden

önce kaç kişi bu gözalıcı kartların geçmişini, tarihini araştırmıştır?

Kaç kişi, hazırlop formüllere ve her Tarot desteği ile birlikte

sunulan açıklamalara bel bağlamadan önce, bunların gerçek

işlevlerini, hangi inanışlara bağlı olduklarını incelemek zahmetine

katlanmıştır?

Hiç kuşkusuz ki, «uzmanlar» bunu yaptı, bunu yapmak

zorunda kaldı, fakat bu bilgilerini ve uzmanlıklarını meraklılara

sunduklarından, artan isteği karşıladıklarında birçok şeyi gözardı

etmeyi daha uygun ve pratik gördü.

Farkındayız, Tarot bir İstanbul gizemi değildir, fakat Tarot

bugün artan bir hızla İstanbul'un bir kesiminde yerleşen bir

gizem, bir gizli bilgi, bir gizli sanat konumunu almış bulunmaktır

ve dolayısıyla, bu görünüm ve sunuşu ile konumuzun güncel bir

parçası oluyor.

«İlk kez Tarot fal kartları veriyoruz» başlığını atıyor kapağında

kısa ömürlü «Falınız ve Burcunuz» dergisi Mart 1989 tarihli ilk

sayısında. Ve Almanca olarak «Arcana Major»un ya da 22 resimli

karttan oluşan «Büyük Giz»in altı kartını veriyor (4, 5, 6, 12, 13,

14, 19, 20, 21). Kartların adları ve açıklamaları Almancadan veriliyorsa

derginin içindeki tanıtma yazısında, Türkçesi ve İngilizcesi

uygun bulunuyor.

«Tarot olayı nedir?» başlıklı tanıtma yazısı «yurdumuzda

henüz satılamayan bu esrarengiz orijinal kartlar» diyorsa da

Tarot kartları -Sezar'ın hakkını Sezar'a vermek i ç i n - sonradan

Tarot'lan yaygın hale getiren Rezzan ve Metin Kiraz'ın Bağdat

Caddesindeki «gizbilim» dükkânında satılmaktaydı.

«Falınız ve burcunuz» dergisi Tarot konusunda aşağıdaki bilgileri

de vermekteydi:

- Tarot'a sadece bir oyun ya da fal aracı olarak bakmak,

gerçeği görmemek demektir. Onun derinliklerinde metafizik

anlamlar gizlidir. Bir kere, 78 kâğıttan ibaret oluşu Eski Mısır Hiye-

_ 124 —

rogliflerinde rastlanan 78 tabletle bağlantıyı ortaya koyar. Ünlü

İskenderiye kütüphanesinde bulunan papirüs ve parşömenden

başka kil ve toprak tabletlerde yazılı efsanelerle yakından ilgilidir.

Yukardaki alıntıda üzerinde durulması gereken nokta, ki

Tarafların özünü özümsemektedir, bunların salt bir oyun ya da

fal aracı olmamasıdır. Ancak, ülkemizdeki furyada göründüğü

gibi, Tarot yaygın kullanış ve sunuluş şekli ile bizde, başkaca fal

tekniklerine eklenilen «in» ve popülerlik kazanan bir araç haline

getirildi, ister bilinçli, ister bilinçsiz.

22 simgesel resimden (Arcana Majör = Büyük Giz) ve 56 işaretli

kâğıttan (Arcana Minör = Küçük Giz) oluşan Tarot destesinin

Çin'den çıktığı sanılıyor ya da Hindistan'dan, değilse Mısır'

dan. 1392'de Fransa Kralı 6. Charles'in sarayında kullanıldığı biliniyor.

Başka kaynaklara göre, Fransa'dan önce İspanya'da kullanılmıştır.

Tarot'u Batı'ya çingeneler getirdi, deniyor. Yapılan araştırmalara

göre çingenelerin dili, Hindistan'ın en eski, kutsal dili olan,

Sanskrit'ten, hatta öz ve katıksız Sanskrit'ten başka şey değilmiş.

Örneğin, Sanskritçe iskambil (kâğıt) destesi «Taru»dur,

Macar çingeneleri buna «Tar» derler, Batı'ya «Tarot» olarak geçmiştir.

Amerikalı Tarot uzmanı Paul Foster Case'a göre 78'lik deste

1200'lerde Fas'ta toplanan ve her ulustan gelen bilginler tarafından,

eski ve geleneksel bilgiyi korumak amacıyla, hazırlanan şifreli

bir kitabın kalıntısından başka bir şey değildir.

«Çingenelerin Kutsal Kitabı» denir Tarot'a. Kimine göre yüzyıllardan

beri oluşan simgeleri ile toplumsal, kolektif bilinçdışını

açıklıyor. Kimine göre de geçmişi, geleceği ve tüm zamanları

öngören tek yol, tek anahtardır. Romaniler kadar Orta Çağ simyacılarını,

17. ve 18. yüzyıl gizemcilerini etkileyen «mistik» (tasavvufi)

bir felsefenin görüntülemesidir. Simgesel adı ile Hermes'in

ya da Tanrı Thoth'un kitabıdır evrensel bir yönteme açılan.

Görüldüğü gibi «in» bir fal haline gelen, getirilen bu Tarafların

geçmişi oldukça geniş, karmaşık ve ortaya koydukları kuram-

— 125 —

larla faldan bir hayli değişik, en azından geleneksel Batı kaynaklarını

araştırdığımızda (ki, bugüne dek, Taraflarla ilgili tümden

Doğulu bir kaynağa rastlamış değiliz). Devam edelim...

Tarot kartlarının Mısır'dan kalma olduklarını ilk belirten ve

çok tartışılan kaynak Protestan Tanrıbilimcisi Court de Gebelin'in

ilk cildini 1773'te yayınladığı, «İlkel Dünya» (Le Monde Primitif)

adlı ansiklopedik çalışmadır. De Gebelin'in savına ilk sahip çıkan

ise, geçmişi oldukça karanlık olan, Paris'ti berber Aliette oluyor.

Adını ters yüz edip Etteila olarak kendini tanıtan Aliette 1783'te

yayınlanan -ve «İlkel Dünya»dan çok esinlenen- «Thot kitabının

eşanlamlı sözlüğü» (Dictionnaire Synonimique du Livre de

Thot)nde Tarot'u popüler bir fal aracı haline getiriyorsa da öğretisinin

temellerini, dön dolaş, Yahudilerin Kabala'sında aramaktan

kendini alamıyor.

«Memfis'ten, Ptah tapınağının mihrabında, altın levhalarda

işlenmiş bir deste kâğıt bulunuyordu.» der Paris'li berber Aliette-

Etteila ve bu destenin Mısır'dan, Hazreti Musa'nın eliyle, Yahudilere

geçtiğini öne sürüyor.

Yaklaşık olarak bir yüzyıl sonra ise Tarot'ları derinliğine araştıran

Fransız soylusu ve gizemcisi Stanislas de Guaita, her biri

850 sayfayı aşan, iki ciltlik «Kara Büyünün Anahtarı» (La Clef de

la Magie Noire) adlı çalışmasında «Büyük Giz»i oluşturan 22 kâğıdı,

ayrıntıları ayrıntılara katarak açıklıyor.

Ve önceki yüzyılda, çağdaş gizemciliği dirilten Eliphas

Levi'nin (gerçek adı ile Alphonse Louis Gonstant) «Yüce Sihirin

Dogmaları ve Ayinsel Şekilleri» (Dogme et Rituel de la Haute

Magie, 1896) adlı temel kitabına bir göz attığımızda Tarot ile ilgili

aşağıdaki konu ve bağlantılarıyla karşılaşmış oluyoruz:

- Tarot, evrensel bir ABC; Kabala açısından Tarot; kıyametle

ilgisi; simyadaki simgeleri; Taraflarla İbranice harflerin arasındaki

bağlantı; İtalyan Tarafları; Kutsal Kitabın ve Kabala'nin

anahtarı; gizemli bilimlerin temel taşı; en şaşırtıcı kehanet aracı

v.b.

İstanbul'u mesken tutmuş, Tarot kartları ile sanatçıları, futbolcuları,

devlet adamlarını, yüksek finans temsilcilerini etraflarına

toplayıp falcılık yapan uzmanlarımızın, konuya elatmadan

önce, gerilere dönüp Taraflarla ilgili kaynakları, yorumları -hatta

ve hatta palavraları- incelemeleri gerekir mi gerekmez mi?

Sorunun yanıtı, hiç kuşkusuz, onlara kalmıştır fakat, ilginçtir ki,

uygulamada bile aynı görüşte ve «teknik»te olmadıkları ortaya

çıkıyor.

Örneğin, Tarot ile ilgili kapsamlı bir kitap yayınlamış olan

Kiraz ikilisine göre Tarot herhangi bir yer ve saatte açılamıyor,

ilkin falına bakılması istenen kişinin horoskopuna bakıp uygun

günü saptamak gerekiyor. Tarot okuma seansları, bir süre rahatlatıcı

meditasyon ve kontemplasyon uygulandıktan sonra, gece

vakti yapılıyor. İlkin 1,5 saatlik bir konuşma yapılıyor derken

mumlar ve tütsüler yakılıyor, masaya siyah ipekler seriliyor ve

gerçek seans başlıyor. Bunun bir de sabah faslı vardır, ev hazırlanıyor,

uzman kendini hazırlıyor, giysiler seçiliyor v.b.

Öte yandan televizyon ekranındaki uygulamaya baktığımızda

her şey çok sade, aksesuarlar yok (teknik araçları saymazsanız),

mumlar ve tütsüler yok, uzun hazırlıklar yok. Uygulamanın

bir de üçüncü şekli vardır, 900 900'lü şekli ki, en kolay ve basiti

gibi görülüyor.

Gizemleri ve gizli diye bilinen sanatları serbest piyasaya sürdünüz

mü, medyalarda bir «oyun» haline getirdiniz mi, bu tür karşıtlık

ve tersliklerden kaçınmak olanaksız oluyor. Çünkü her «pazar

» ve her «medya» kendi koşullarını getiriyor. Getirmekle de

yetinmiyor, size empoze ediyor, ya bu deveyi güdersin ya bu

diyardan gidersin türünden.

Olanaklarımızın, beğenilerimizin ve ilgi alanlarımızın kapsamına

giren her şeyi - b u ara geleceğe yönelik kuşku ve arzularımız

ı - tüketmeye fazlasıyla alıştık, tüketime dayalı bir uygarlığın (şayet

uygarlık bu ise!) içinde yaşadığımızdan. Dolayısıyla her şeyin

tüketime açılmasına, pazara girmesine hiç şaşmamamız gerekiyor

(zaten şaştığımız da yok). İstek olduğu sürece bu isteği karşılamaya,

gerektiğinde bu isteği dürtüp abartmaya eğilimli olanlar

— 127 —

çıkacaktır ve hatta, sistemin değişmez ve kaçınılmaz kuralları içinde,

çıkmaları zorunludur. Gizem diye bilinenlerin bir kısmı, dünyanın

her yerinde, artık tüketime açıktır, konfeksiyon şeklinde ucuza

(ya da pahalıya!) sunulmaktadır. Bir bakıma böylesi belki de

daha iyidir, insanların meraklarını karşılamak, kuşku ve endişelerini

rahatlatmak, metafiziksel bir hizmet vermek açısından. Ancak

hiç unutulmamalı ki, gizem dünyası (ona gizli bilimler deyin, gizli

sanatlar deyin, batıl inançlar, çağdışı düşünceler deyin, dilediğiniz

gibi tanımlayın) bir buzdağı gibidir, azı görünen çoğu görünmeyen.

YEDINCI BÖLÜM

GİZEMLER VE YORUMLAR

Bugünün İstanbul'u dünün İstanbul'u değildir, yarının İstanbul'u

bugünün İstanbul'u olmayacağı gibi. Kentler değişir,

büyür, evrimleşir fakat eski izlerini taşımayı sürdürür, yaşlanan

bir insanın yüzündeki kırışıklıklar gibi.

Anadolu, üzerinden geçen, topraklarında filizlenen veya yerleşen

bunca uygarlıkların bir potası, bir kabı ve aynası olduğu

gibi İstanbul kenti de, yüzyılları katlayan tarihi boyunca, gelmiş

geçmişlerin izlerini kendi bünyesinde katmerleştirmiştir. Fetih

öncesi bir uzun dönemdir, mitologyaya kadar uzanan ve mitologyayı

kapsayan; Fetih sonrası Osmanlı İstanbul'u yeni bir çağın

başlangıcını müjdeleyen yaşlanmayan bir anıttır ve cumhuriyet

sonrası İstanbul da, günümüze gelinceye kadar, çağdaşlaşma

yokuşunu adım adım kateden, «metropolis» olmaya yüz tutan,

çarpık imgeler sergileyen kendine özgü bir «olay»dır.

Her kent kendi iç gizemini oluşturuyor ve her kent, eskiden

içinde yaşayanların bırakmış oldukları dayanıklı, somut izleriyle

görüntüsünü kuruyor. Bu görüntünün, bu imge kurgusunun

derinliklerine indiğimizde kat kat boyalarla süslü maskenin arkasında

gizlenen, gizlenmeye çalışan yüzü keşfettiğimizde bir başka

boyutun kapıları açılıyor paralel bir dünyaya girercesine.

İnsan belleğinde t üm yaşantısının anılarını, ister yüzeye çıksınlar,

ister çıkmasınlar, toplayıp sakladığı gibi, bunları zaman

zaman kullandığı gibi her mekân ve mekânlar toplamı, onu dol-

— 129 — istanbul Gizemleri / F: 9

durmuş olan, onu kullanmış olan güçlerin, duyguların, arzu ve

hırsların, düş ve hayallerin, bilgi ve bilgeliklerin izlerini depoluyor.

Ve nasıl ki belleğimiz, günün birinde, yitirmiş, unutulmuş sandığımız

bir olayı, bir anıyı kafamızda ve yüreğimizde, t üm çarpıcılığı

ile diriltiyorsa mekânlar da, benzer bir süreç içinde, depoladıkları

izleri, anıları ve tecrübeleri açığa vuruyorlar.

Bir ev, bir oda içinde birikmiş olan olumlu ya da olumsuz

güçleri ortaya çıkardığında «tekinsiz» sayılıyor, bir kocaman kent

ise bunu yaptığında ilkin pek dikkat çekmiyor, hatta belki de hiç

dikkat çekmiyor fakat yer alan olaylar dizisi o kentin «çok özel»

tarihine ve boyutuna kaydediliyor.

İstanbul'un destansal tarihi, yaklaşık olarak, M.Ö. 660 yılında

başlıyor Kral Bizans'ın adını taşıyan ilk Bizans ile ve bu ilk

Bizans kısa süre içinde, önemli bir ticaret merkezi oluyor.

Bizans'tan İranlılar geçiyor, Ispartalılar, Makedonyalılar, Galyalılar

tarafından kuşatılıyor, M.S. 193-196 yıllarında Roma'lılar

tarafından kuşatıldığı gibi.

Roma imparatorluğu'nun başkenti oluyor Bizans, Constantin

ile, kiliselerin, Hera, Hecate ve Apollo tapınaklarının içice yükseldiği

karmaşık bir başkent. Sonra da Doğu Roma İmparatorluğu

iken Bizans imparatorluğu oluyor.

Ayaklanmaların, toplu katliamların, istilaların adeta birbirini

izlediği bir başkenttir Bizans, görkemli ve kanlı. Aynı zamanda

Batı'dan gelen göçmenlere açık bir başkent. Galata'da Venedikliler

ve Ceneviz'liler yerleşiyor ve 1162'de Pisali'lar, Sirkeci taraflarında

bulunan bir Ceneviz'li mahallesine saldırıp toplu bir katliama

girişiyorlar.

1203'te kent haçlılar tarafından talan ediliyor, 1304'te Venediklilerin

saldırısına uğruyor ve bu istanbul'un fethine kadar

devam ediyor...

Tarihsel izleri, gelenekleri, karışık insan, ırk, inanç ve inanış

kalabalığı ile istanbul kendine özgü, benzeri olmayan bir mozaik

oluşturuyor, kimliğinin kökenlerini bu mozaikin içinden çıkartıyor.

Bu denli maceralı geçmişi olan bir İstanbul gizemler yaratmasın

da kim yaratsın?

«Merkez» sözcüğünü kullandık bu şehr-i İstanbul için ve

«Merkez» derken de «Gizemler Merkezi» demek istedik, gizemleri

olan, gizemleri saklayan ve gizemleri yaratan.

Bir insanın geçmişi -genlerinde taşıdığı geçmişler dahil

olmak ü z e r e - nasıl ki, o insanın kimliğini oluşturup yönlendiriyorsa

aynı süreç, değişik bir boyut içinde, kentler için de geçerlidir.

Ancak her kent için değil.

İstanbul'un bir «Merkez» olması, konumundan, geçmişinden,

kimliğinden ve işlevinden de kaynaklanıyor. İstanbul, çünkü

her zaman bir geçiş noktası, bir birleşme noktası, bir sentez

unsuru olmuştur. Bugün de öyledir, Batı için halen Doğu'nun

başlangıcı, Doğu için de Batı'nın kapısıdır. İstanbul'un çok özel

kimliği de bu ikililiğinden kaynaklanmaktadır.

Önceki bölümlerde İstanbul'u ziyaret eden, İstanbul'dan

geçen ve İstanbul'da konaklayan birçok kişiyi, birçok gizem ustalarını,

örgüt kurucularını, gizem araştırmacılarını gördük ve kendimize

bunlarla ilgili sorular sorduk, bazen de son derece basit,

olağan yanıtlar verdik, vermeye çalıştık. Ve, bilindiği gibi, bazen

oldukça karışık gibi görülen soru ve sorunların çözümü basit,

son derece mantıksal, olağan yanıtlara bağlıdır.

«Merkez» işlevini gören her mekân, kapsamı ne olursa

olsun, çekici bir güce sahiptir, bir mıknatıs gibi işler. Aynı zamanda

bu merkez bir depolama noktasıdır, değişik kaynaklardan

tarihsel bir süreç içinde edinen bilgilerin, kültürlerin kat kat toplandıkları

bir ardiye, bir arşiv. Ya da yaşayan ve somut bir bellek.

Böyle bir yaklaşım içinde Bizans, Batı'yı depoladıysa Fetih

sonrası İstanbul'u Doğu'yu depoladı ve Tanzimat'tan başlamak

üzere Doğu ile Batı'yı.

İstanbul, kendi kimliği içinde, kendine özgü bir bilgi sentezini

biraraya getirdiyse (ki, hiç kuşkusuz getirmiştir) bu tür bir sentezi

oluşturmak yolunda olanlar için bir «temel kaynak», yönlendi-

— 131 —

rici bir nokta, ufukta beliren aydınlatıcı bir «fener» görevini de görmüştür.

Batı'dan gelen gizem tutkunu ya da öğreti sahibi gizemci

İstanbul'da Doğu'nun gizem, bilim ve bilgeliğini aradığı gibi

Doğu'dan gelip Batı'ya dönen ve durakladığı İstanbul'da iki ayrı

kaynağı karşılaştırarak elde ettiği bilgileri ölçer, bilançosunu çıkarır

ve uygulama yöntemlerini saptamaya koyulur.

Çemberlitaş'ın altında bulunduğu sanılan geçitlerin Agarta'ya

kadar ulaşıp ulaşmadığını bilmiyoruz ama İstanbul'un, yüzyıllar

boyunca, biriktirdiği güçlerin her yöne yayıldığına inanıyoruz.

İstanbul gizemleri derken aşırıya kaçtığımızı düşünenler olacaktır.

Bu satırları, bu sayfaları okuduklarında bir «gizem zorlamas

ı n a bel bağladığımızı söyleyeceklerdir. Eleştiriye her zaman açığız

(eski bir eleştirmen olduğumuzdan), yanlışlıklarımızı kabul

etmeye de ancak, kanımızca, her şey belirli bir mantık çerçevesi

içinde gelişiyor, örnekleri, izleri ve olayları ile. Hem biz, burada,

bir varsayımın üzerinde duruyoruz ve bunu bir «sohbet» varsayımı

değil de bir «araştırma» varsayımı olarak görüyoruz.

Bugün bilimin kabul ettiği, hatta Strasbourg ve Meudon gibi

üniversitelerde, birçok jeofizik merkezlerinde araştırılan ve «tellurizm

» (topraktan, yerden güç almak) adını taşıyan bir olay vardır,

eskilerin tehlikeli saydıkları, bilgisini gizli tuttukları.

Öteden beri, özellikle ABD ve Rusya gibi ülkelerde, dünyanın

oluşturduğu güç «çizgileri» (ya da yeryüzünün sinir sistemi)

nin toplumlar üzerindeki etkileri araştırılıyor, bu güçlerin merkezleştirdiği

noktalar üzerinde duruluyor.

«Tellurizm»in yeryüzü kabuğunu harekete getirdiği, depremlere

neden olduğu bugün bir gerçek olarak kabul ediliyor. Simyacılar

için bu güç yeryüzünün «görünmeyen» gücüydü, antik inanışlarda

ise «cehennem ateşi» veya «cehennemin ateş nehirleri»

diye adlandırılıyordu. Geleneksel bilgilere göre ilkel insan, taş

devri insanı bu gücü hissediyor, merkezlerini saptayabiliyordu

ancak evrimleşen insan, başka duyarlılıkları gibi, bu duyarlılığı da

yitirdi. Eskilerin bu merkezlerde inşa ettikleri tapınaklar (Haliç'te

yerleşen Keltlerin Fransa'nın Bretagne bölgesindeki Carnac gibi)

sonradan terkedildi, yıkıntıları kaldı.

«Tellurizm» yeryüzünün doğurduğu elektro-manyetik bir güçtür,

mekânları ve o mekanlardaki insan topluluklarını etkileyen,

doğal enerji merkezlerini yaratan.

Yoksa İstanbul bu tür bir merkez mi, yoksa öyle miydi bir

zamanlar?

Jeofizik uzmanı olmadığımız için, bu tür doğal ve jeofiziksel

olayların toplum bilincini ne gibi etkilediklerini saptamak amacımız

sayılmadığından bu sorunun yanıtını uzmanlara bırakıyoruz

ve bunu bir olasılık sayıyoruz, varsayımımızın bir parçası olarak.

Batı ile Doğu'nun bir buluşma noktası olarak gördüğümüz

kentimizde, her iki yöne açılan bir kapı görevini gören İstanbul'da

değişik kökenli, bazen çatışan bazense birbirlerini tamamlayan

gelenekler, inanışlar ve kültür birikimleri işlevlerini ve etkinliklerini

sürdürüyorlar.

Kimi insan için tek yol şifa veren, güç ve inanç kazandıran

kutsal dualardır, kimi için de ilkel sayabileceğimiz uygulamalardır.

Doktordan ve doktorun tıp bilgisinden sonuç alamayan - y a

da doktordan ve tıptan, çeşitli nedenlerden dolayı, çekinengeleneksel

kocakarı dediğimiz ilaçlara ve şifa yöntemlerine başvuruyor;

sevgilisi ile bozuşan, sevgilisinden kuşkulanan, sürdürmekte

olduğu ilişkinin geleceğini merak eden bir fal aracına veya

bir falcıya umut bağlıyor. O da yeterli görünmediği hallerde muskalara,

tılsımlara ve büyüsel işlemlere kayıyor.

Bu tür bir gereksinimde ibadet yerleri de, ayırım gözetmeksizin

ve değişik inançlardan olan kişiler tarafından, bir başvuru

odağı oluyorlar. Yatırlara, evliyaların, şeyhlerin ve dedelerin

mezarlarına adakta bulunulduğu gibi, Hıristiyan ayazmaların şifalı

sularına da başvurulur. Sonra, yaşam arkadaşını arayan veya bulmak

isteyen, en basitinden, bir kiliseye girer, iki mum alır, yapıştırır

yoksa yan yana diker ve yakar.

Bu koca İstanbul'da üfürükçüye ve bakıcıya gidenler olduğu

— 1 3 3 -

gibi büyü uzmanı veya Şeytan Çıkaran, Cin Çıkaran papaza

gidenler, adakta bulunmak için -inançları ne olursa o l s u n -

Büyük Ada'nin tepesindeki Ermiş Yorgi'ye kadar çıkanlar da vardır.

Ancak, karıştırmayalım, büyü başka dua ise bambaşka bir

şeydir her ne kadar kimi insanlar, aynı sonucu çıkarabilmek için,

ikisine de ayırım yapmaksızın başvuruyorlarsa da.

Her tür fala bakanlar, fal konusunda uzmanlaşanlar geniş bir

izleyici, müşteri kalabalığını topluyorlar. Resmen büyü yapan hiç

yoktur -büyücülük yasak olduğundan- oysa, gereksinim doğduğunda,

kim kime nasıl ve nereden gideceğini sorup öğrenebiliyor.

Geleceğin kuşkusunu taşıyan herkes -ki herkes geleceğin

kuşkusunu doğal olarak taşıyor- bu kuşkuyu giderebilecek,

hafifletebilecek, bir umut verebilecek birini arıyor. Arayıp bulduğunda

da, yararlı olacağına, olabileceğine inanıyor. Ola ki, bu tür

işlemlere inanmıyorsa bile -gündelik gazetelerinin yıldız falına

bakanlar gibi -«ne olur ne olmaz» deyip deniyor, değilse bir

çeşit sosyete oyununu sayıyor.

Gizemde, tekrar edelim, her şey her şeye bağlıdır, inanış ve

inançlarda da öyledir ve çaresizliğe, umutsuzluğa, endişeye kapılan

insan her yere başvurur, her tarafa saldırır. Mantıksal davranmak,

aydınlatılmış olmak temel koşul ise bile olayların doğurduğu,

yüze çıkardığı aynı derecede temel duygular daha baskın

çıkıyor.

Bir yerden sonra ne kültürel donatım, ne de parasal olanaklar

yeterli görünüyor: iş olsun diye, gülümseyerek, «kesinlikle

inanmıyorum» diyerek gazetesinin o günkü fal sütununa bakan

aydın, tümden evrimleşmiş kişi ile borsadaki durumunun geleceğini

öğrenmek arzu ve umudu ile fal açtıran, yıldızbilimcisine

danışan üst derecedeki yönetici veya holding sahibi arasında hiç

fark yoktur. Aynı şekilde sevgilisinin sadakat, bağlılık derecesini

öğrenmek amacı ile bakıcıya (yeni adı ile «medyum»a) vizite ödeyen

genç kadınla Tarot'dan bir öneri, bir işaret bekleyen genç

kız arasında da hiç fark yoktur. Yoktur çünkü, hepsinde, kalıtımsal,

genetik ruhbilimsel içgüdüler harekete geçiyor.

— 134 —

Bu çeşit örnek ve uygulamaların karşısında bir gizem sömürüsünden

söz etmek son derece doğaldır. Doğaldır çünkü ne

her başvuran bilinçlidir, ne de her uygulayan. İyi de, bu bağlam

içinde, gizemin suçu nedir? Gizli bilimlerin, bilgilerin ve sanatların

suçu nedir?

Bilginin, aracın, tekniğin hiçbir zaman suçu yoktur, suçlu

olmak ya da olmamak gibi bir ayırım, bir değerlendirme özünde

bulunmadığından. Suç diye bir olay varsa, sömürü varsa, bilinçli

ya da bilinçsiz yanlış kullanılma ve yönlendirme varsa bunların

sorumlusu araç değil, yöntem, sanat ve teknik değil, bunları kullanandır.

«Gizemin tüccarları» demiştik yine de, bu gizemli kentin

insanları olan, bizler bu denli şikâyet etmemeliyiz (şayet şikâyet

ediyorsak!) çünkü ister Batı ister Doğu ile bir kıyaslama yapmaya

kalktığımızda İstanbul'daki «gizem tüccarlarının medyaları

kullansınlar veya kullanmasınlar, çok azınlıkta kaldıklarını, yurt

dışındaki keskince profesyonelleşmiş benzerleri ile aynı düzeyde

olmadıklarını görmüş oluruz, aynı katılığı sergilemedikleri gibi.

Gizemlere gösterilen saygıdan mı kaynaklanıyor bu tutum,

henüz tümü ile oturmamış, şekillendirilmemiş hatta gerçek bir

profesyonel, meslekî düzene girmemiş bir eylem çizgisinden mi?

Yoksa, her şeye rağmen, bazı konuların toplumumuzda korudukları

«gizlilik»ten?

Bakıcılık denen olayı inkâr edecek değiliz, durugörünün,

parapsikolojinin kapsamına giren, çokça denetilmiş örnekleri

olan bir olaydır. Nedir ki, bu yeteneğini bir mesleğe dönüştüren,

sürekli olarak «performans» göstermek zorunda kalan bakıcı,

yetenekleri ne denli özgün olsa bile, bir noktadan sonra dozu

artırmak, abartmak ve gerektiğinde uydurmak zorunluğu ile karşılaşır.

Bakıcı «bakıyor» ve görüyor, belirli şekilleri yorumluyor,

çözüyor (Tarot kartlarını okuyan kimsenin simgeleri, simge arası

bağlantıları, bilinçaltında şekilleşen çağrışımları, ruhsal imgeleri

yorumladığı gibi) ve ona başvuran kişiye, müşterisine, görüp hissettiklerini

aktarıyor. Bunu yaparak da deneylerinden kaynakla-

- 135 —

nan bir ruhbilimsel donatımdan da yararlanıyor. Değilse de o kişi

hakkında daha önceden edindiği bilgilerden.

Ortada bir «gizem ticareti» veya bir «gizem sömürüsü» varoluyorsa

durum o kadar ciddi değildir. En azından henüz değildir,

televizyonlardaki programlara, telefon hatlarına (ki bunların «reçet

e l e r i n i Amerika'dan almışız) ve talk-showlara tarafsızca baktığımızda.

Önünde sonunda bu 8 milyonluk İstanbul'da gizemin

çeşitleri bolsa bile, bunlara başvuranların sayısı artıyorsa bile

gizemsel konularda uzmanlaşanlar, kendilerini öyle tanıtanların

sayısı halen - v e istek gözönünde tutulursa- oldukça kısıtlıdır.

İsteğin artması halinde bu sayı kendiliğinden artacaktır ancak,

birçok konularda olduğu gibi, bir «gizem furyası»nı geçirmekteysek

bu furya da, içerdiği t üm «in olmalar»la birlikte, gelip geçen

başkaca furyalar gibi tükenecektir.

Bir de gizli sanatlarla uğraşan oysa bunun tanıtımını yapmayanlar,

ortaya çıkmaktan pek hoşlanmayanlar var ki, bunlar

zaten «bilinmeyenlerdir, «bilinmeyen» olmayı ve öyle kalmayı

yeğleyenler.

Durum genelde pek «vahim» olmadığına göre işin ve işlerin

tadını bozmadan yolumuza devam edelim özelden genele geçerek

ve içinde yaşadığımız, bozulan, soysuzlaşan İstanbul'a yakışık

gördüğümüz bazı nitelikleri, özellikleri unutmadan.

Daha önce de belirtmiştik: Batı'dan gelen veya Doğu'dan

dönen gizem araştırmacısı İstanbul'da sahip olduğu dişrek veya

içrek bilgiye, edindiği gizli öğretiye katacak, eklenecek şeyler arıyor,

hatta aranması gerekiyor gizli sanatların önerdiği evrenselliğe

varabilmek ve ola ki, bazı açıklarını kapatabilmek için. Gizemciliğin

çeşitli türleri, ekolleri ve teknikleri varoluyorsa da temel

kökeni birdir, bir yerden fışkırıp yayılıyor, geçtiği veya yerleştiği

yerlerden bir şeyler kapıyor ve yoluna devam ediyor.

Gizemcilik tarihinde t üm yollar ilkin Orta Asya'dan çıkıyor,

bir kol Uzakdoğu'ya uzanıyor diğer kolu ise, sanki kaçınılmaz bir

şekilde, Mısır'a varıyor oradan da Ortadoğu, Arap Yarımadası,

Anadolu yolu ile Batı'ya varıyor.

Gizemciliğin kesin yolunu ve kesin coğrafyasını çizmek, çizebilmek

bugün bile pek kolay değildir, fakat hangi «güzergâhı»

izlerseniz izleyin er veya geç Anadolu'ya oradan da İstanbul'a

varmış olursunuz. Bu bir zorlama veya bir abartı değildir, «güzerg

â h ı n getirdiği bir kaçınılmazlıktır.

Sibirya'dan, Turan'dan, Şamanlar'dan yola çıkıp gizem

Moğolistan yolu ile Çin'e ve Japonya'ya varıyor; Tibet'ten Hindistan'a

geçiyor. Aynı kökenden hareket ederek İskandinavya'ya

ulaşıyor, Eskimolarla Amerika kıtasına gelip yerleşiyor; Babil'e

vardığında da üç kola ayrılıp Mısır, Arabistan ve Roma-Yunanistan'a

doğru yol alıyor.

Tüm kıtalara yayılan gizemcilik ve kollarını oluşturan sihir

(magic) ve büyücülük (sorcery) böylece evrensel bir inançsaltoplumsal-

ruhbilimsel olaya dönüşürler.

İlk ve ilkel inanış ve inançlara, ilk büyük uygarlıkların dinlerine

bağlı kalan, temellerini oluşturup kendi temel ve geleneklerini

kuran gizemcilik Doğu'dan Batı'ya geçtiğinde karşısına Hıristiyanlığı

buluyor, Ortadoğu'da ise İslam'la karşı karşıya kalıyor. Nedir

ki, heY büyük tek tanrılı din sihiri ve özellikle büyüyü yasaklıyorsa

da gizemciliğin özüne ve düşünsel-inançsal yapısına pek bir

zarar getiremiyor, gizemse her dönemde uzlaşmacı olmayı iyi

biliyor.

Getirmesine de neden kalmıyor çünkü, sihirin ve büyünün,

falcılığın ve bakıcılığın dışında kalan, gerçek gizemsel arayış

«mistik» (tasavvufi) bir arayıştır insanla Tanrının, mikrokı mos

(küçük dünyanın) ile makrokozmos'un (büyük dünyanın) bıraraya

gelişinin, içice kaynayışının arayışıdır, dünyasal küçük hesaplarının,

duygusal çatışmalarının ve parasal endişelerin, siyasal

tedirginliklerinin çok ötesinde.

Ancak bunu da gözardı etmemek gerekiyor: Magus ya da

sihirbaz doğanın ve doğaüstünün güçlerine sahip olmak, gizlerini

çözüp, belirli teknikler ve ayinsel modeller, ritüeller yoluyla kullanmak

isteyen kişidir. Amacı bir Tanrı ya da bir yarı-tanrı olmak

değildir, Tanrıya yaklaşmaktır, evrensel gücün bir parçası olmak-

- 137-

tır. Böyle bir amaca varabilmenin yolları değişiktir, zordur, kıtadan

kıtaya, inançtan inanca çeşitlemeler içerir. Nedir ki, özüne

baktığımızda amaç aynıdır: maddesel dünyanın zincirlerinden,

yükümlülüklerinden kurtulup tek evrensel öze ulaşmak ve bu

özün içinde erimektir.

İstanbul'un her çeşidinden gizemlerini araştırdığımızda olumlu

olanla olumsuz olanı, gerçek olanı ile yapay olanı, doğru olanla

olmayanı ayırt etmeye çalıştığımızda karşımıza sandığımızdan

daha da geniş, karmaşık bir malzeme çıkar. Ve bu malzeme salt

izlerden, kalıntılardan, işaretler ve inanışlardan giderek uygulamalardan

oluşmuyor; yüzyıllar boyunca İstanbul'un ilk ve sonraki

mekânlarında aynı potanın içinde eriyen, üst üste gelen, «strat

u s l a r , yüzeyler meydana getiren bir magma haline gelen bir

özden meydana geliyor.

İstanbul'un bir «göç» odağı olması çağdaş bir sorun değildir;

göç, çünkü potayı belirleyen en açık ve görünebilir olaydır,

kentin tarih öncesine uzanan ve bu kentin mozaikini şekillendiren

bir sorundur.

Bizans kapılarını Latinlere açıyor, Fetihten sonra Fatih Sultan

Mehmet kentin nüfusunu artırmak için, Belgrat'tan, Kırım'

dan, Kafkasya'dan göçmenler getirtiyor.

Ve İspanya'dan sığınan Yahudilerle (1492) İstanbul Kabalacıl

a r a kollarını açıyor, Bizanslı simyacılarının kaçışından sonra.

Etkenler, karışımlar ve değişimler! Hal böyleyken simyacı

Nicolas Flamel'in yaşamını değiştiren destansal bir elyazmasının,

geleneksel olarak İstanbul çıkışlı olmasına, öyle gösterilmesine

hiç şaşmamak gerekiyor.

«Kentsel Gizem», yani bir kentin, İstanbul gibi bir mega kentin

(başka bir yorumla, bir kent-kasaba-köy birikiminin) içerdiği

ve doğurduğu gizemler ile kendi iç gizemi, anlamındaki deyimi

kullandığımızda muhakkak ki bunun, bu «olay»ın, ayrıntılarına ve

ayırımlarına varmamız gerekiyor, potayı oluşturan değişik ve farklı

unsurları saptayıp bunları bir tüme bağlamak açısından.

Aksaray'ın ya da Ayasofya'nın içerdiği gizemlerle Anadolu

kökenli gecekondu ortamlarının taşıdığı gizemler arasında, inanış

ve uygulama, köken ve işlev açısından farklar vardır ve örneğin,

yüzyıllık tarihini gözönünde tuttuğumuzda bugün kimilerinin «nostaljik

» saydığı dünse «kozmopolit» bir kimlik taşıyan bir Beyoğlu'nda

ne tür gizemlerin gizlendiğini kim araştırmıştır ki?

Oysa ki Batı'dan gelenlerin uğrağı ve mekânı paşa konakları

ile birlikte, hiç kuşkusuz Galata-Pera hattındadır, eski Pera'nın

sonraki Beyoğlu'nun özel «malikânelerinde ve gizemcileri kabul

eden elçiliklerinde.

Modası geçmek bilmeyen, özentiler yaratıp bunları besleyen

nostaljiye hiç bulaşmaksızın gerilere dönüp bazı daha genel kavramlara

dikkatimizi verelim.

Tekrardan yarar çıkar: bir kentin gizemli, esrarlar taşıyan ve

sihirlerden oluşan bir «şarj», bir «iç güç» taşıdığını kabul edeceksek

- e n azından bunu bir «araştırma varsayımı» olarak göreceks

e k - inandırıcı olan, olabilen örnekler dizip varsayımı somutlaştırma

yoluna gitmeliyiz.

Bir kentin her bölgesi ayrı bir kimlik ve nitelik, ayrı bir «hava»

taşır, ister geçmişinden kalan izler, ister sonradan gelen ve öncekilere

katılan (ya da öncekileri örten, silen) katkılarla. Sorunu salt

bir «yedi tepe» perspektifi içinde değerlendirmek hiç yeterli değildir,

çünkü «tepe» deyip «tepecikler»i unutmamak gerekiyor. Bu,

genel hatları ile, salt gizem araştırmacısını değil de, insanbilimciyi

ve folklorcuyu, halkbilimcisini ilgilendirir inanışlara dayandığı

için.

Önceki iki bölümde tanıtmaya ve izlemeye çalıştığımız o

Batı'dan gelenlerin taradıkları bölgeleri bilmiyoruz.- Bilmiş olsaydık

bu varsayımsal arayışımız önemli ipuçları kazanmış olurdu.

Yine de bir genellemenin boyutları içinde, İstanbul'da aradıkları,

ola ki arayıp buldukları «şey» gitgide belirleniyor.

Denecek ki, bu sayfalarda Batı'dan gelenlere fazlasıyla

önem verdik ancak, kanımızca bunlar da İstanbul'un bazı gizemlerini

araştırıyordu ve bu açıdan onlara baktığımızda, birer «anahtar

» kimlik ve işlevini de kazanabilirler, taşıyabilirler.

Bazı bağlantılara girerek özetlemeye çalışalım:

- Nicolas Flamel, Bursa'daki derviş olabilir ya da olmayabilir

fakat simyacı Flamel'in, sanatının kökenlerini aramak için,

istanbul'a, Bursa'ya gelmiş olması (resmi ölüm tarihinden sonra

bile) son derece doğal sayılmalı. Flamel simyanın amaçlarından

biri olan «Felsefeciler Taşı»nın sayesinde hem altın yapmayı,

hem de ölümsüzlüğe (değilse de çok uzun bir yaşama) ulaşmayı

başarmıştır ancak bu çok araştıran, çok öğrenen ve sonradan

çok gezen kişi simyanın kökenlerinin İslam bilimcilerine bağlı

olduğunu kuşkusuz bilmekteydi. Hatta ve hatta simyadaki tinsel

ve mistik (tasavvufi) çizgisinin Al Gazali'nin, tümden tinsel olan,

«mutluluk simyası»na yakın olduğu bilincindeydi belki.

Flamel'in yaşam çizgisini değiştiren, İstanbul'da bulunduğu

söylenen Yahudi Abraham - Avram'ın elyazmasından birçok kez

söz ettiysek de içeriğine hiç değinmedik. Değinmemiz belki de

bizlere bazı ipucu verebilecektir.

Yazılış olarak tarihi 1458 diye verilen metinde önerilen teknik,

İngiliz araştırmacısı Francis King'e göre, Hintlilerin yoğa

(Bhakta-Yoga, Tapınma Yogası) uygulamasına yakındır. Şöyle

ki:

- Altı ay süren bir inzivaya çekilen «magus» (sihirbaz) bu

zaman içinde bir «yeniden doğuş»tan geçer ve metindeki tanımlama

ile, «Kutsal ve Koruyucu Meleğinin bilincine ve sohbetine»

ulaşır. Harfi harfine alındığında «magus»un Koruyucu Meleği ile

olan tanışması ve ilişkisi bir dostluk çerçevesi içinde oluşur. Simgesel

olarak değerlendirildiğinde bu tanışma mistik (tasavvufi)

bir süreçtir, «Alt ve üst kimliğin birleşmesi»dir veya «Nesnelle

öznelin birleşmesi» ya da «Evrensel bilinç»e ulaşmaktır.

İnzivadan ve Koruyucu Melekle buluşmadan sonra kişi (magus)

Abra Melin'in dörtgenlerini kullanmaya başlayabilir. Örneğin,

aşağıda çıkarılan, ilki «büyük bir defineyi bulmak», ikincisi

ise «dolu yağdırtmak» için, dörtgenler üzerinde çalışabilir.

1) SEGİLAH

ERALİPA

G Keldanlılarda

İLENLİ Segilah = Hazine

L

A

H

2) CANAMAL

AMADAMA

NADADAM İbranicede

ADANADA ChNML = Dolu

MADADAN

AMADAMA

LAMANAC

«Altın Şafak» (Golden Dawn) örgütünden MacGregor Mathers'e

göre metindeki bazı dörtgenler tehlikeli bir doğaya sahiptirler

ve ortada bıraktıklarında duyarlı kişileri, çocukları ve hatta

hayvanları etkileyip obsesiyonlara (saplantılara) yol açabilirler.

Evrensel Bilinç'ten yola çıkıp defineciliğe ya da doluya varmak

pek yakışık görünmezse bile Abra Melin'in kitabı, pratik formülleri

bir yana, başka boyutlara da açılan bir metin olarak bilinmektedir,

özellikle Flamei'e tahmin edilemeyen bir servetle birlikte

ölümsüzlüğü (değilse,, çok uzun bir yaşamı) kazandırdığına

bakılırsa.

Kitabın ilk sayfasındaki yazıya göre yazarı Yahudi Abraham

- Avram'dır ya da İbrahim. Bir prens, bir haham, bir yıldızbilimci

ve bir felsefeci. Başından beri kitabın rahip ya da yazar (yazıcı)

olmayanlara yasak olduğu belirtildiği gibi buna aldırış etmeyenlere

yönelik lanetler de sıralanmaktadır. Ancak Flamel'in ve ondan

sonra metni kullananların - k i bunların arasında «Altın Şafak»çılardan

Aleister Crovvley'i de katabiliriz- üzerinde durdukları, çözdükleri

veya çözmeye çalıştıkları diyagramlarda, simgelerde

yaşam ve ölümün gizleri, doğanın ve bilgeliğin gizleri açıklandığı

kabul edilen bir noktadır, bir gerçektir.

Bu tür gerçeklerin sahibi Hamel'in, elyazmasının ortaya çıktı-

— 141 -

ğı söylenen, İstanbul ve Türkiye ile ilgilenmesi hatta «kaynaklara»

bir dönüş yapması kadar olağan bir şey düşünülemez.

Bursa'daki dervişin Paul Lucas'a söylediklerini anımsayalım:

kusursuzluğa erişebilmek amacı ile dünyayı dolaşan yedi dost,

her yirmi yılda bir seçtikleri bir kentte biraraya gelen yedi dost ve

bunlardan, kimya, simya ve Kabala konularında uzman, Flamel'in

sahte bir cenazeyi nasıl hazırladığını ayrıntılı şekilde anlatan

bir bilge...

Kabala derken de aklımıza bir başka İstanbul yolcusu geliyor:

Truva araştırmacısı İspanyol din adamı ve uzman Kabalacı

Raymondo Lulle!

Kabala en kısa bir tanımlamayla, Kutsal Kitabı, Eski Ahit'i

açıklayan, bir paralellik kuran Yahudi inancının en önemli «mistik

» (tasavvufi) metnidir, Tanrı, insan ve evreni ele alan, Kutsal

Kitabın gizli yorumunu veren. Kabala'sız bir Yahudi topluluğu

düşünülemeyeceğine göre, Kabala'yı oluşturan iki kitabın yani

«Sepher Jetzira» (Yaradılış Kitabı) ile «Zohar» (Parlaklık, lşık)ın,

ister 1492'deki göçle, ister çok daha önceden, istanbul'a gelmesi

doğaldır. Kaldı ki Fatih'in korumacılığından yararlanan, İspanya'da

1391, 1481 ve 1492 yıllarında Engizisyon'un kanlı gazabına

uğrayan, Yahudi toplulukları İstanbul'dan başka Roma, Cremona,

Mantova, Padova ve Firenze gibi İtalyan kentlerine sığındıklarında

Kabala ile ilgili çalışmalarına yeni bir hız vermeye başlıyorlar.

Ve unutmayalım ki, Yahudi toplumları ve gizemcileri bir

yana, Kabala'ya başvurmayan, danışmayan, gizem öğretilerine

katmayan Batılı uzman ya da örgüt yoktur, dinsel inancı ne olursa

olsun.

Kabala'dan başka bir konuya geçelim, her şey her şeye bağlıdır

diyen çizgimizi izleyerek, her şeyi her şeyle bile bile karıştırarak.

İstanbul yolcularından «ölümsüz» Saint-Germain'in, Cagliostro'nun

ve Casanova'nın, bilindiği kadarıyla, Doğu gizemciliğiyle

pek bir bağlantıları yoktu, Cagliostro'nun Mısır'dan etkilenerek

kurduğu loca için oluşturduğu ritüel, geleneksel ayin şekli bir

— 142 —

yana. Ancak üçünü, gizemci olmalarından başka, bağlayan bir

nokta vardır: örgüt adamı olmaları Gül-Haç olmaları.

Gül-Haç (Rose-Croix; Rosicrucian; Rosa-Croce) örgütü

ülkemizin gizem araştırmacıları ve uzmanlarınca sanki yeni ya da

kısa denilebilecek bir süre önce keşfedilmiş bir örgüttür (saptayabildiğimiz

kadarıyla Gül-Haç'tan söz eden üç kaynak «Bilinmeyen

» ansiklopedisi, Sarıkaya'nin «Türkiye Gizemleri» ve hazırladığımız

«Uzaydan Geldiler»dir). Oysa ki, yukarda sıralanan (en

azından) üç kişinin, üç gizemcinin istanbul'a gösterdikleri ilgi

örgütün, yaklaşık olarak, iki belki de üç yüzyıl önce kentimizde

«operatif» (faal) olduğunu gösteren bir kanıt olarak sayılmalıdır.

Türkiye'de, gizemcilikle ilgilenen ve uğraşan çevrelerde

Gül-Haç denildiğinde akla gelen ilk (ve, bildiğimiz kadarıyla, tek)

kişi Metin Kiraz'dır. Kiraz, çünkü, basında ve yayınlarda bu örgütün

bir üyesi olduğunu belirtmiştir.

Gül-Haç, bugünkü uygulamasıyla, gizli bir örgüt değildir,

çeşitli ülkelerde kuruluşları olan herkese açık ve açık bir öğretide

bulunan, belirli bir ücret karşılığında üye kabul eden, tanıtmaya

önem veren bir çeşit cemiyettir.

Başka nedir bu Gül-Haç örgütü veya cemiyeti, üyelerine ne

gibi yararlar sağlıyor ve en önemlisi, amacı nedir?

«Rose Croix (Güi-Haç)ın öğretisi mistik olması nedeniyle

doğal olarak Uzakdoğu mistisizmi, sufizm gibi Doğulu mistik

örgütlerle aynı paralelde.» diye açıklıyor Metin Kiraz. «Örgüt olarak

bunlarla bir ilgisinin olduğunu sanmıyorum. Ama öğretileri

çok farklı değil, Batı'da Rose Croix (Gül-Haç) kaynaklı bir başka

gizemli kuruluş da, Golden Dawn (Altın Şafak).

... (Gül-Haç) mistik, okült, parapsikolojik, bilimsel, ahlaki, felsefi

ve benzeri öğretilere yer veriyor. Bunları açıklamam mümkün

değil. Ayrıca, açıklamaya yetkim de yok. Zaten açıklamalar,

öğretinin içinde bulunmayan biri için anlamsız olabilir.»

1970'lerde Gül-Haç örgütüne giren Metin Kiraz'ın yukarki

açıklamalarına bazı, daha ayrıntılı, biigiler ekleyelim ve ilk elden,

örgütün Fransa'daki merkezi tarafından başvuranlara gönderdiği

tanıtma broşürüne bir göz atalım.

Fransa'daki merkezi Le Neubourg'daki Omonville şatosunda

bulunan, kendini «dinsel ve tarikatsal olmayan, uluslararası

geleneksel ve felsefi bir eylem» olarak sunan AMORC yani «Antik

ve Mistik Gül-Haç Tarikatı» (Ancien et Mystique Ordre des

Rose-Croix)nin 1986 baskı tarihini taşıyan ve bize 1990 yılında

ulaştırılan 36 sayfalık, «Yaşamın Hakimiyeti» başlıklı kitapçıkta ilk

önce örgütün bazı çok ünlü üyeleri tanıtılmaktadır. Örneğin,

Alman felsefeci ve matematikçisi Gottfried Leibniz (1646-1716),

İngiliz felsefecisi Francis Bacon (1561-1626), çağdaş felsefenin

başlatıcısı Fransız Rene Descartes (1596-1650), Amerikalı devlet

adamı, yazar ve bilim adamı Benjamin Franklin (1706-1790),

Fransız bestecisi Claude Debussy (1862-1918) ve ünlü şarkıcı

«minik serçe» Edith Piaf (1915-1963) gibi.

Broşürün birinci bölümünde, özetle, «varolmanın gizemi»

ele alınıyor, «yaşam yolu», «neden bu dünyadayız?», «yazgı t ü m

hareketlerimizi yönetiyor mu?», «bir yaşam planı», «içimizdeki

yaratıcı güçler» gibi arabaşlıklarla.

İkinci bölümün başlığı «Buluşlardır ve «bilgelik okulları»,

«odunluğun altındaki ışık», «deneyler», «sezgi» gibi konuları içermektedir.

Gül-Haç örgütünün geleneği ise, M.Ö. 1350 yılından ve Firavun

5. Amenhotep'ten başlamak üzere, üçüncü bölümde özetlenmektedir.

Ardından 1610 tarihli «Gül-Haç Kardeşliği'nin Ünü» (Fama

Fraternitatis Rosea Crucis) ve 1615 tarihli «Gül-Haç Kardeşliğinin

İtirafnamesi» (Confessio R.C. Fraternitatis) adlı «klasik» bildirilerden

söz edip AMORC'un bir din ya da bir tarikat olmadığı,

kâr gütmediği, siyaset yapmadığı vurgulanmaktadır.

Dördüncü bölüm Gül-Haçlar'ın kazandırdığı yararları belirtmektedir:

yaşamı yeniden şekillendirmek, içimizdeki güçleri harekete

geçirmek v.b. gibi.

Ve öğreti konuları arasında:

- Titreşimler ve etkileri,

- Evrensel birleşim yoluyla önsezi,

- Zamanın ve uzayın gizleri,

- «Ben»liğin gelişimi,

- Mistik (tasavvufi) yasaların ilkeleri,

- Antik simgelerin gerçek anlamı,

- Evrensel bilinç ve evrensel bilinçle iletişim,

- Doğu üstatlarının öğretileri,

- Yeniden oluşum, sağlık, yaşamın uzatılması,

- Renkler, düşünce radyasyonları, ses ve ışık üzerinde

deneyler v.b.

Broşürü aldığımız tarihte AMORC'un Fransız örgütüne üye

olma ücreti toplam 920 Fransız frankıydı ve ilginçtir ki, üye namzetlerinden

ne lise, ne de yüksek öğrenim sahibi olmaları gibi bir

koşul aranmıyordu çünkü, tanıtma broşüründe yazıldığı gibi, «bir

gazeteyi okuyup anlayabilen kişi derslerimizin içeriğini ve basit

şekilde sunulan temel gerçekleri anlayabilir ve yararlanabilir.»

Bu da üye namzetlerinin kültür düzeyi konusunda bir ölçü

olsa gerek!

Çağdaş Gül-Haç örgütü AMORC'un San Jose (California)

merkezi tarafından yayınlanan, örgütün ilk imparatoru(!) H.Spencer

Levvis tarafından hazırlanıp 1918-1972 yılları arasında 22 baskı

yapan (Maçka Camisinin önünde tezgâh kuran bir eski kitap

satıcısından edindiğimiz) «Gül-Haç Elkitabı» (Rosicrucian Manual)

kuruluş hakkında geniş bilgi veren bir kaynaktır.

Aile ve iş yaşamıyla ilgili Gül-Haç yöntemleri; İsa'nın gizli

öğretileri; örgütün tam tarihi; kullanılan eski işaretler; Pasifik

Okyanusunun kayıp kıtası Lemuria; Keops Ehramı'nın simgesel

kehanetleri; başarılan evrensel görev; eski Mısır'dan kalma veraset

ve benzer konularda yayın yapmış olan ABD'deki AMORC'un

Yüce Büyük Locası'nın elkitabında aşağıdaki bilgiler verilmektedir,

özet olarak:

- AMORC ve teşkilâtı,

- Çağdaş bir simyacı ve laboratuvan,

- Örgütün Büyük Locası'nın yönetmenliğinden bölümler,

- Üyeler için genel bilgiler,

- Mistik simgeler ve anlamları,

—- 145 — istanbul Gizemleri / F: 10

- Öğreti yöntemleri,

- Haç işaretinin evrimi,

- Yüce Beyaz Loca,

- Gül-Haçlar'ın yaşam yasası v.b.

Bol resimli olan yayında aşağıdaki çizimler de ilginç bir malzeme

içermekteler:

- Tapınağın ve locanın planı,

- AMORC'un mühürleri,

- Mısır simgeleri,

- Gizeh'teki büyük ehram,

- Kabala öğretisinin planı,

- Faust'un beş köşeli yıldızı,

- Hz. Süleyman'ın mühürü,

- Pratik Gül-Haç simgeleri,

- AMORC'un abc'si,

- Simgesel sayılar v.b.

Konumuz ve konumuza dahil ettiğimiz kişilerle bağlantılı olarak

bizi, doğrudan doğruya, ilgilendiren Gül-Haç'ın çağdaş kuruluşu

ve her başvurana açık öğretisi değilse de yukarda, özet olarak,

gözden geçirdiğimiz iki kaynağın genellemede yararlı olabileceklerini

düşündük. Ancak, eskiye döndüğümüzde, gözönünde

tutmamız gereken bir nokta vardır: Fransız araştırmacısı Jean

Louis Bernard'ın belirttiği gibi gerçek Gül-Haç'lar örgütten olan

oysa bağımsızlıklarını koruyan, gerçek kimliklerini gizleyenler

veya kendilerine (Saint-Germain gibi) değişik kimlikler uygulayanlardı.

Oldukça karanlık ve geçmişe dönük bir ortamda hareket ettiğimizden

bir aydınlığa kavuşabilmemiz olanak dışı da kalabilir.

Yine de, Gül-Haçlar'ın Türkiye'de ve İstanbul'da neler aradıklarını

tahmin etmeye kalkışmadan önce örgütün «geleneksel» tarihine

bir göz atalım.

Örgütün geleneksel -oysa bilinen, açıklanan herhangi eski

kaynak ve belgeden yeri olmayan- tarihine göre ilk çıkış Mısır

gösteriliyorsa da Gül-Haç'ın ilk izlerine 1597'de rastlıyoruz. O yıl

adı belli olmayan bir simyacı, Avrupa'nın bazı ülkelerini gezip,

amacı simya üzerinde çalışmalar olan bir cemiyeti kurmaya çalışıyor.

1614'te, Almanya'nın Cassel kentinde, «Dünyanın genel

reformu» adlı çalışma ve eki olan «Kardeşliğin Ünü» yayınlanıyor

ve örgütün tarihi ilk kez açıklanıyor, kurucusu olduğu söylenilen

14. yüzyıl Alman soylusu Christian (Hıristiyan) Rosenkreuz

(Gül-Haç)ten söz ediliyor.

1378'de bu destansal Rosenkreuz, Yunancayı ve Latinceyi

öğrenmek üzere, bir keşişle birlikte, Kıbrıs'a ve Kudüs'e geçiyor.

Keşiş Kudüs'te vefat edince 16 yaşındaki Rosenkreuz, Arabistan'a

gidiyor ve adı «Damcar» olan bir kentte oranın bilgeleri ile

temas kuruyor, aydınlanıyor ve aldığı bilgilere dayanarak öğretisinin

temellerini atıyor.

İspanya'da da bulunan Alman soylusu 150 yaşındayken, gizli

örgütünü kurduktan ve etrafına birçok öğrenciyi topladıktan

sonra, ülkesinde ölüyor. 1604'te mezarını açan bir Gül-Haç içinde

gizemli yazıtlar ve altın harflerle yazılmış bir kitabı buluyor.

Öyle der örgütün geleneksel tarihi.

16. yüzyıldan bugüne kadar Gül-Haç örgütü çeşitli safhalardan

geçiyor, zaman zaman Protestanların zaman zaman Katoliklerin

etkisi altında kalıyor, 1785'te ise Avusturya'da yasaklanıyor.

Bazı Batılı araştırmacılarına göre, Gül-Haç örgütü Seyyid

Abdülkadir Geylani'nin «Kadirilik» tarikatı ile bazı benzerlikler göstermektedir.

Yine Batılı olan başkaca gizem tarihçilerinin yorumuna

bakılırsa Gül-Haç'ın temelinde tasavvuf yatmaktadır.

«Simyacılara göre haçın anlamı ışıktır» der Arkon Daraul

dolayısıyla Gül-Haç'ın anlamı Gül'ün Işığı da olabilir. Şayet bu

böyleyse Abdülkadir Geylani'yi izleyen aydınlatılmışların Arap

öğretisiyle ilginç bir paralellikleri ortaya çıkabilir. Geylani'nin 12.

yüzyılda Bağdat'ta kurmuş olduğu pratik tasavvuf yolunun adı

«Gül'ün Yolu» (Sebil-el-Ward) idi... Fakat Gül-Haçlar'ın 'inisiyasyon'

törenleri ve başkaca noktalar (tinsel simyanın dışında)

Gül'ün Yolu'nu izleyenlerin öğretisi ile pek uymuyor.»

Orta Çağ'ın Gül-Haçlar'ı Arşimed'in aynaları ile uğraşır,

Bacon'un robotları ile ilgilenir, sönmeyen ateş ve sonsuz devingenlikle,

aritmetikle, doğanın müziği ve uyumu ile geometri ve

kehanetlerle meşgul olurlardı.

1622 yılında Paris'in duvarlarına asılan ve Gül-Haç kardeşlerinin

Büyük Koleji'nin imzasını taşıyan «manifestosuna, kısaca

baktığımızda ne gibi vaatlerle karşılaşıyoruz?

- Kardeşlerin, yanlışlıklardan ve ölümden insanları kurtarmak

amacıyla bulundukları ülkelerin dillerini konuşabilmek, aç ve

susuz kalmamak, yaşlanmamak, doğanın tüm gizlerini açıklayan

kitabın bilgilerinden yararlanmak.

Ancak, salt merak yüzünden Gül-Haçlar'la temas etmek isteyenler

onları hiçbir zaman göremeyeceklerdir. Buna karşın kardeşliğe

üye olanlar verilen sözlerin nasıl yerine getirildiğini göreceklerdir.

Gizemin araştırmacıları ve tarihçileri, özellikle Batı'da, Haçlı

Seferlerinden ve Tapınak Şövalyeleri ile Batini Hasan Sabbah arasındaki

ilişkilerden başlamak üzere, İslami öğretilerinin, İslam

gizemciliğinin Batı'daki örgütleri, kuramları ne denli etkilediklerini

araştırdılar ve araştırıyorlar. Siyasal platformda ve inançsal uygulamada

sanki karşı karşıya gelip çatışan Müslüman Doğu ile Hıristiyan

Batı ortak noktalarını her iki tarafın «mistik» (tasavvufçu) çizgisinde

buluyor. Fransız Rene Alleau'nun vurguladığı gibi, işin

özü tarihsel olaylarda veya yazılı kaynaklarda değil de «mistik»

gizemciliğinin, örgütsel ve gizli gizemciliğinin, tinsel yaşamını kutsal

bir geleneğe bağlarken, kullandığı simgelerde, strüktürlerde

ve ayin şekillerindedir.

Bu bağlamda, ilk Gül-Haç örgütünü Kadirilik etkilemiş olabilir,

Gurdjieff tasavvufun ağırlığını hissetmiş olabilir ve paralellikler

aradığımızda, «mistik» ya da evrenbilimsel gizemci düşüncesinde,

İhvanu's-Safa okulunun Risaleler'ine kadar varabiliriz en azından

konusal olarak.

Fa'kat, sorumuza dönerek, İstanbul'a gelen, İstanbul'dan

geçen her Batılı gizemci (ister «üstat», ister araştırmacı), G ü l -

Haç olsun ya da Theosophe olsun, eksikliğini duyduğu, bilgisine

- 148 —

eklemek istediği İslami bir düşüncenin peşinde midir?

Doktor Faust'un, bir «astral», bedensiz yolculuğunda İstanbul'dan

geçtiğini daha önce gördük. Benzer bir yolculuğun bir

başka örneği ise 18. yüzyıl şeyhlerinden Mehmet Karagöz'ün

yaşam öyküsünde karşımıza çıkıyor, bir çeşit Doğulu Batılı «magus

», gizemci karşılaştırması olarak.

Mehmet Karagöz'den söz eden bir kaynak Arkon Daraul'un

«Cadılar ve Büyücüler» (VVitches and Sorcerers, 1965) adlı kitabıdır

ve bu kaynağa göre:

- Mehmet Karagöz 17. yüzyılda Tataristan'da dünyaya geliyor,

babası bir samandır. Türkçe konuşan genç Mehmet, Buhara'da,

Semerkant'ta, Kaşgar'da bulunuyor, bir bilginin benimseyebileceği,

bağlanabileceği bir öğretinin arayışı içindedir. Yıllarca

Doğu'yu gezer Karagöz, sayısız bilginler, bilgeler ve gizemciler

ile tanışır, Hindistan'a kadar uzanır fakat aradığını bulmaz, özellikle

Hindistan'da sergilenen oyunlara kanmaz.

1760'lardan sonra Karagöz mekân olarak Arnavutluk'u

seçer, oraya yerleşir ve orada bir hekim, bir bilge olarak ünlenir,

etrafına öğrenciler toplar.

Mehmet Karagöz'ün İstanbul'a bedenen gelip gelmediğini

açıklamıyor yazar-araştırmacı Daraul fakat ilginç bir olayı naklediyor:

Karagöz'le görüşmek isteyen Sultan (Sultan'ın adı verilmiyor

oysa, büyük bir olasılıkla, 3. Mustafa olabilir) ona bir elçi gönderiyor.

Karagöz ise, konuyu elçi ile konuşmaktansa, üç saat

boyunca odasına çekiliyor ve çıktığında elçiye «Sorun halledildi,

sultanla şahsen görüştüm» der.

Şaşkınlığa kapılan İstanbul'a döndüğünde ve sultana Mehmet

Karagöz'ün bir sahtekâr olduğunu söylemeye hazırlandığında

padişah kendisine Karagöz'le yüz yüze konuştuğunu bildirir.

Kesin bir yanıt vermek olanaksız ise de gözden geçirdiğimiz

örneklerin bazıları (Gurdjieff, Sebottendorf) ve dış davranışları,

«dünyasal» faaliyetleri ne olursa olsun, Gül-Haç üçlüsü (Saint-

Germain, Cagliostro, Casanova) ile simyacılardan Flamel için

öyle olması gerekiyor.

— 149 —

Ya diğerleri, ya «Theosophie»nin kurucusu Madame Blavatsky?

İlginçtir ki, Doğu ve Uzakdoğu gizemleri ile çok yakından

ilgilenen, Hint ve Budist öğretilerinin etkisi altında kalmış olan

Helena Petrovna bir «İslam Bilinci» ne varmış gibi görünmüyor.

Tanrıbilgelik öğretisinin açıklandığı «Tanrıbilgeliğin Anahtarı» (La

Clef de la Theosophie, Paris baskısı 1895) adlı çalışmasında Blavatsky,

köken ve kaynaklarından söz ettiğinden, Neo-Eflatuncu

Ammonius Saccas'ı, Budizm'i, Hintlilerin Vedantalarını, Babil'deki

Hahamları, Fitagoras ve Konfiçyüs'ü, Plotinus ve İsa'yı, Kutsal

Kitabı ve Kabala'yı sayıyorsa da İslama ait hiçbir kaynağı dahil

etmiyor. Blavatsky'nin kurduğu felsefi-inançsal akımının başucu

kitaplarından sayılan Fransız Edouard Schure'nin «Büyük İnisiyeler

» (Les Grands İnities, 1926) ise Krişna, Rama, Musa, Eflatun,

Phytagoras, Orpheus, Hermes ve İsa'yı içermekle yetiniyor (o

kadar ki Türkçeye çevrildiğinde Hazreti Muhammed sonradan

etkilenmiştir).

Gizemci, gizem kurucusu ve gizem araştırmacısı malzemesini

dilediği ve kendi düşüncesine en yakın gördüğü kaynaktan

alır. Bu özgür bir yöntemdir, kendi gizini içinde taşıyan bir yöntem.

Kimi belirli bir geleneğe bağlı kalır (Mısır, Eski Ahit, Buda'

nin yazıtları, Yeni Ahit v.b.) kimi de, daha doğru bir yolu seçerek,

Yahudi-Hıristiyan çizgisi ile yetinmeyerek İslamı da inceler,

yorumlar, etkisini hisseder. Tıpkı cetvelini tutmaya çalıştığımız

çoğu istanbul ziyaretçilerinin yaptıkları gibi.

SEKIZINCI BÖLÜM

İSTANBUL BÜYÜLERİ

Bir kentin gizemsel, sihirli panoramasını çizmeye kalktığımızda

ve gizli diye bilinen -oysa ortada açık açık pazarlanan- bilim

ve sanatlarına değindiğimizde «büyü»den ve «büyüler»den de

söz etmemiz gerekiyor çünkü «büyü» gizemin kaçınılmaz ve ayrılmaz

bir parçasıdır. Ve sihirle uğraşan sihirbazın, «maji»yi uygulayan

«magus»un alanıdır. Niyetleri, nedenleri ve sonuçları ne olursa

olsun.

İyi de nedir bu «büyü»?

«İyi veya kötü bir sonuç almak için tabiat öğelerini, yasalarını

etkilemek ve olayların olağan düzenlerini değiştirmek için girişilen

işlemlerin topuna birden büyü diyoruz,» diye açıklıyor Pertev

Naili Boratav. «Bu anlamı ile kelimenin kavramı genişlemiş oluyor;

deyim Fransızcadaki magie kelimesinin bilim dilindeki kullanılışını

karşılıyor. Halk dilindeki büyü daha dar bir alanda kalan

işlemler için kullanılır. Bir kimseyi sevdiğinden soğutmak, düşmanını

hasta düşürmek veya öldürmek için yapılan 'kötü büyü', bir

kişide karısına karşı sevgi uyandırmak ya da evine bağlılık sağlamak

için yapılan 'olumlu' büyü (muhabbet tılsımı) gibi.»

Çağdaş gizem araştırmacılarımızdan kimisi maji ile büyü arasında

kesin bir ayırım ve değerlendirmeden yanadır. Konunun

uzmanlarından Kemal Menemencioğlu, örneğin, ayırımı bu şekilde

açıklamaktadır:

«Büyü ile maji aynı şey değildir. Tek ortak noktaları, ikisinin

— 151 —

de geleneksel kaynaktan gelmesi. Majide esas, bilinçli davranmaktır.

Bu bilinç, çevredeki kanunları iyi bilmeye ve ruhsal tekâmülü

öne almaya dayanır. Büyücüklükte ise alt seviyede varlıkları

kullanarak, menfaate yönelik işler yapmaktır. Fizikötesi aracılığıyla

yapılan gayrimeşru işlemlerin çoğu ağır bir bedel karşılığı

ile yapıldığı ve büyücünün korunmasız olduğu bir anda egemen

olmaya çalıştığı varlıkların geri tepeceği söylenir. Bu tip uğraşta

olanların feci sonlarını zaman zaman duyuyoruz.»

Böyle bir yoruma göre «maji» üstün bir uğraşıdır (ki, kuşkusuz,

öyledir), «büyü» ise ilkel, halk tipi ve tehlikelidir. Temelde bir

yorum ve kavram karışıklığı oluşuyorsa da bu, kanımızca, Türkçede

kullandığımız bazı karşılıklardan kaynaklanıyor. Örneğin: «Kara

Büyü» veya «Ak Büyü» dediğimizde bunun İngilizce ve Fransızca

karşılığı «Black Magic - Magie Noire» ile «VVhite Magic -

Magie Blanche» oluyor ki, burada, «maji»yi - b u bağlam i ç i n d e -

«büyü» diye çeviriyoruz. Yine İngilizce ve Fransızca dillerinde kullanılan,

«magus» ile basit ya da «kötü niyetli» büyücüyü ayırt

etmeye yarayan, sözcükler varolmaktadır «Sorcery - Sorcellerie

», «Sorcerer - Sorcier (veya VVarlock)», «Witch - Sorciere»

gibi. Ayırım, böylece, ilk baştan kullanılan sözcükten ve ona bağlanılan

anlamdan çıkıyor. Bir «kademe» sözkonusu olduğundan

da üst kademede «magus»u, «maji» sihir ile uğraşan sihirbazı, bir

sonraki kademede ise «Sorcerer»ı, büyücüyü bulmuş oluruz.

Sihirle uğraşan sihirbaz hiç kuşkusuz ki, büyüsel işlemlerle

de uğraşacaktır, kuramların, öğretilerin uygulamasına geçecektir

ve basit ve ilkel olandan en karmaşık ve tinsel olana dek. Ve bunda,

genelde, ahlaksal ayırım ve değerlendirmeler gözetmeksizin

çünkü, bilindiği gibi, suç araçta aranılmaz kullananda aranılır.

Sihirde büyü de öyledir, tarafsız bir sanat ve bir tekniktir, öyle

olması gerekiyor ve kullanım alanına göre olumlu veya olumsuz

olur, sayılır.

«Çoktanrıcı dinlerde olduğu gibi, tektanrıcı dinlerde de büyünün

varlığına, etkisine inanılır.» der ismet Zeki Eyuboğlu. «İslam

dini, büyücü, büyücülüğü suç sayar, yasaklar. İslam anlayışına

göre, büyü yapmak, tanrının işine karışmak, onun buyruklarının

yolunu değiştirmeye çalışmak demektir. Bundan dolayı büyü yapmak,

din bakımından suç işlemektir. Bundandır İslam dinini çok

iyi bilenlerin büyüden kaçışı, büyü yapıp yaptırmayışı.»

Eski Ahit'te, Peygamberler Tarihi'nde Musa da büyüyü

yasaklamakta, büyücülere karşı savaş açmaktadır ancak aynı

Musa, Mısır'dayken, sihirbaz ve büyücü Firavun'la karşı karşıya

geldiğinde mücadelesinde «mucizeler» yaratıyor. Birinin yaptığı

«büyü» diğerinin yaptığı ise «mucize»dir, öyle sayılıp değerlendirilmektedir,

«nüans» farkları ile.

İnsanoğlu yasak olana karşı eğilimlidir, en azından bir karşı

koyma eylemi olarak. Cahil insan, kendi dininin buyruklarını bilmeyen

insan ise büyüsel işlemlere başvurmaya ve bunlara umut

bağlamaya daha da eğilimlidir, özellikle buhranlı, olaylı, sıkışık

dönemlerinde ve aklına herhangi başka bir çare gelmediğinde.

Burada «İstanbul büyüleri» dediğimizde ve bu «büyü» konusunu

daha kapsamlı «gizemler» konusuna dahil ettiğimizde amacımız

nedir, ne olabilir? İstanbul'a tümden özgü büyüsel işlemlerden,

büyüde bir İstanbul geleneğinden söz edebilmemiz olası

mı?

Baştan belirtelim ki, geniş anlamda, bir İstanbul geleneğinden

söz edebilmemiz pek olası değildir çünkü, bir genellemeye

gittiğimizde, büyüsel inanışın, büyüsel işlemin katıksızca bölgesel

olabiliyorsa da salt kentsel olabilmesi zordur. Kentsel olabilmesinin,

öyle sayılabilmesinin tek olasılığı belirli bir kentin hudutları

içinde yer alması, o kentte bu tür işlem ve uygulamalarda

bulunanlar tarafından yine aynı kentte olan başkalarına veya başkalarının

isteği üzere yapılmasıdır. Kaldı ki, bir insan, töre, inanış

ve inanç mozaikinden oluşan İstanbul gibi bir kocaman kentte

kesin ayırımlar her zaman yanıltıcı ve sakıncalı olabilir.

Bu yüzdendir ki, amacımız İstanbul gibi bir kentin içinde halka

dönük, halkın «tüketimi» ne sunulan büyüsel inanış ve uygulamalara

değinmektir, bunların kaynak ve örneklerini, benzerlerini

araştırdığımızda yeniden kent dışı yollara düşmek pahasına.

— 153 —

Hem halka dönük büyüsel işlemler dediğimizde hiç unutmamalıyız

ki, bunların meraklı tüketicisi ve izleyicisi salt halk değildir,

bilinçli sayılan bir «mutlu azınlık» da, ister «eğlenmek,» ister «aydınlanmak

» için bu tür sanat ve bilimlere başvurmaktadır.

Gizemli ve kimine göre büyüleyici kent İstanbul'da, yasal

olarak suç, dinsel olarak günah olsa da olmasa da, büyüsel

işlemlerin yapılması -dünyanın herhangi başka uygar kentlerinde

olduğu g i b i - olağan, doğal ve hatta hatta gelenekseldir.

İstanbul basınında «büyücü» ilanlarına rastlanılmaz, suça

kanıt teşkil edeceğinden. Ama yabancı basının gizem konularına

yönelik yayınlarında neler neler çıkmaz karşımızda!

Örneğin, istanbul (evet) Sihirbazı Zanetti, manyetizmacı, gizli

bilimler uzmanı, kötü telkinlere karşı tılsım ustası (Milano); t üm

çağların en eski ve güçlü tılsımı olan Adamotuna (mandragore)

sahip Maıtha tüm duygusal, ekonomik ve sağlık sorunlarınıza

çare bulur (Milano); cadılar atölyesi (Folkestone, İngiltere); pratik

ve dışrek büyüler (Durham, İngiltere); büyücülükle başarıya

erişmek (Nijerya); Kelt büyücülüğü (Hampshire, İngiltere); kara

büyü, tılsım, ak büyü uzmanı Gabrielle van Zyl (Leeds, İngiltere)

v.b.

İstanbul'un büyücülük tarihine, büyüsel geçmişine bir göz

attığımızda bir dizi uzmanlarla karşılaşırız: cin ve perilere söz

geçirebilen Karagümrüklü Ejder Baba, evde kalmış kızlara kısmet

bulan Kasımpaşalı Sülüklü Ali, şifacı Eyüplü Yamalı Nuri ya

da çocukluğunda periler tarafından kaçırıldığı söylenilen Beykozlu

Köse Hoca gibi. Artı Osmanlı tarihinde kendine bir sayfa ayıran

ünlü Cinci Hoca.

Profesyonel büyücü, niyeti ne olursa olsun, hangi yöntemleri

kullanırsa kullansın, ne gibi bir etiketi yapıştırırsa yapıştırsın

kendine «afişe» olmaktan çekinir, başını her tür beladan kurtulmak

ve takibata uğramamak için. Ancak büyünün, gizli bilim ve

sanatların olumlusu (ak) nerede başlar, olumsuzu (kara) nerede

biter?

«Bilinmeyen» ansiklopedisine göre 80'li yılların başında İstanbul'da:

- Fatih

- Eyüp

- Gaziosmanpaşa

- Küçükköy

- Zeytinburnu

- Haznedar

- Bakırköy

- Okmeydanı

- Şişli

- Mecidiyeköy

- Feriköy

- Küçükçekmece

- Sarıyer

- Çengelköy

- Kanlıca

- Kartal

- Yakacık

- Tuzla

gibi semtlerde, yaklaşık olarak, 300-400 kadar «üfürükçü» barınırdı,

Fatma Bacı'dan Ünzile Bacı'ya, Abdurrahman Hoca'dan

Fatih Hoca'ya v.b., kimi şifacı olarak bilinen, kimi muskalar

yazan.

Büyü, üfürükçülük, muska, tılsım değişik gibi görünen uygulamalar

ise de temelleri aynıdır, gizli bilimlerin ve sanatların - n i yetleri

değişik de o l s a - kapsamına girerler, çareler gibi sunulur

ve çareler gibi benimsenir.

«Bir inancın dışa vuruşu, uygulanışıdır büyü,» der İsmet Zeki

Eyuboğlu. «Bu yüzden, okumakla, eğitimle bağlantılıdır. Bilgi

bakımından aydınlanma düzeyi ne denli yüksek olursa, o ölçüde

başkalaşma, uygulama değişikliği görülür büyülerde.» Ve Eyuboğlu'ya

göre: «İstanbul'un varlıklı yörelerinde, Şişli, Nişantaşı,

Maçka kesimlerinde büyü pek görülmez.»

Ancak 70'li yılların ortalarında ifade edilen bu son g'örüşün

pek geçerli olduğu söylenemez. Kaldı ki, o dönem için de geçerli

— 155 —

değildi çünkü, saydığı kesimlerde, «büyücü» sayısı azınlıkta idiyse

de «büyü» meraklısı, gizem meraklısı, «metafizik» meraklısı

kişilerin -ister varlıklı, ister orta sınıf- sayısının az olduğu pek

düşünülemez. Bu işler, ilkin, fal merakı ile başlar sonra dallanır,

budaklanır ve gerektiğinde, başka «yasak» yönlere kayar.

Çağdaş insanın iç çatışmaları, inançsal eksiklikleri kişiyi eninde

sonunda bilinmeyene, gizli ve giderek yasak olana iter, ister

inansın, ister inanmasın. Üstelik kültür düzeyine pek bakmaksızın.

Kişiyi «üstün» veya «ilkel» metafiziğe, doğa ötesine iten salt

bilgisizlik, yaşam koşulları, çaresizlik, güvensizlik ya da töreler,

tabular ve inanışlar, batıl inanışlar değildir: hırsları, ihtirasları, duyguları,

duygusuzlukları ve tatminsizlikleri de katmamız gerekiyor.

Böylece her çeşit gizemin, ister soylu, ister soysuz her zaman

bir alıcısı varoluyor, ama meraklı ama deneyimci ama ne olur ne

olmazcı.

Tümden çağdaşlaşmak, teknolojik, us'sal bir uygarlığı

benimsemek, nimetlerinden yararlanmak bile, bir noktadan sonra

yeterli olmuyor ve bilinmeyenlerin kapısına vurmaya başlıyoruz.

«Evet, mistik insanlarız, bilim yönetmiyor bizi ya da yönetmeye

yetmiyor, gizemli güçlere sığınmak zorunda kalıyoruz. Bununla

övünenler büyük bir çoğunluk oluştururlar.» der Melih Cevdet

Anday.

Büyücülüğün ve büyünün ne ülkesi vardır, ne de kıtası;

uygulamaları, amaçları, formülleri, reçeteleri ve «renkli» malzemesi

ile tümden evrenseldir. Tarihi insanoğlunun tarihi kadar eskidir,

belki de daha da eski. Dünya tarihinde, uygarlık tarihinde her

zaman bir yerdedir, ister arka planda, ister ön planda. Bir «bilinmeyen

kaçınılmaz»dır adeta ve zaman olur ki - metafiziksel bir

furya halinde- yeniden dirilip gündemde kendine bir yer edinir.

Orta Çağ'da öyle oldu, 18. yüzyılda, 19. yüzyılın ikinci yarısında,

60'lı ve 70'li yılların Batılı ülkelerinde ve 80'li, 90'lı yılların Türkiye'sinde.

«Büyü Patlamasını, «Kadınca» dergisi için araştıran Oya

Özdilek-Candan Aslanbay ikilisinin ifadesi ile:

«Kaşıklar birbirine ters bağlanıyor, mumdan insan suretleri

çıkarılıyor, sabunlara iğneler batırılıyor, çeşitli otlar kaynatılıyor,

muskalar yazdırılıyor, mezarlıklar dolaşılıyor... Büyücüler ruhlarla,

cinlerle irtibatta olduklarını söylüyorlar.»

Ya bu patlamanın nedeni?

«... ekonomik sorunlar, değer yargılarının değişmesi, sevgisizlik,

güvensizlik ve sonuçta insanların kendilerini çaresiz hissederek

doğaüstü ya da bilinmeyen güçlere sığınmaları.»

Ve bu durumda her şey «büyü» oluyor, her uygulama ve «icraat

» büyüsel, gizemlerle uğraşan her kişi bir «büyücü.»

Batı'daki, hatta Uzakdoğu'daki gelmiş geçmiş örneklere baktığımızda

hiç şaşmamak gerekiyor, aksine durumu olağan ve

doğal ve de ilginç kabul ederek. .

Gizem evrensel ise ve belirli dönemlerde, toplumsal-ekonomik

buhranlarda patlıyorsa ülkemizdeki, kentimizdeki belirtileri,

yansımaları bu ışığın altında değerlendirilmeli.

Anadolu insanı, kültürden kültüre, büyü meraklısıdır, büyüsüz

bir yaşamı nerdeyse düşünemez. İslam ve İslam öncesi Anadolu

bir başka büyüler ortamıdır, her kaynaktan gelip yerleşen,

değişen, kaynaşan inanışlarla. Sonra bir geçiş yolu olan Anadolu'dan

-ve de Trakya'dan- büyü gelir istanbul'a yerleşir,

Bizans'a yerleştiği gibi. Yerleştiğinde de dağılır, kırsal alandan

geleni aşar kent soylulara giderek «seçkin» diye bilinen kesite

varır.

Bunda belki de, ilk başta, en çok şaşıran kentin kenar mahallesinde

«icraatını» sürdüren büyücü ya da falcıdır, yeni, alışık

olmadığı «düzeyli» bir müşteri ile karşılaştığında. Şaşkınlık -varsa

böyle bir o l a y - geçicidir çünkü profesyonel ve deneyimli bakıcı

önemli olanın karşısına geçip medet bekleyenin görünüşü

değil de içi olduğunu bilir. Başı örtülü olsun ya da en son moda

markalı bir «jeans» giymiş olsun temelde pek bir fark yoktur ve

bu yüzdendir ki, bakıcı büyücü tekniğinde, malzemesinde hatta

— 157 —

bilgisinde bir değişiklik yapmak zorunda olmuyor. Bir kaçınılmaz

noktada düzeyler birleşiyor ve tanımlandığında «ilkel» olan «otantik

» oluyor, «otantik» olunca da sanki bir başka görünüm kazanıyor.

Dönem böylece bakıcıyı, büyücüyü yüceltilmiş oluyor, sanki

onsuz olamıyormuş gibi, en son çare veya tek çare oymuş gibi,

sanki bir büyüden hayır gelecekse bunun hayırı salt bir kişiden

(çok konuşulan, çok müşterisi olan, medyalarda kendine bir yer

edinmiş, zamanla yazarlığa bile soyunan) gelecekmiş gibi.

Düşünce şekli ve uygulama büyüsel inanışları çağdaşlaşmaktan

ve yüceltmekten çok başvuranları -ama farkına varsınlar,

ama varmasınlar- Orta Çağ'lara yanaşır bir karanlığa itiyor.

Sorun, sonuçta, bir ilim-bilim-sanat değildir; bu ilim-bilim-sanatın,

bu «bilinmeyen» oysa kullanılanın tuttuğu yol ve gördüğü

«ilkel» ilgidir.

Ak Büyü, olumlu büyü, amacı «iyi» olan büyü ne için yapılır?

Çeşitleri adeta sayısızdır; ailesinden kopan erkekleri ya da

kadınları doğru yola getirmek için; sevgi kazanmak için; uzakta

olan birinin dönüşünü hızlandırmak için; murad için; kötü, kara

bir büyüyü bozmak için v.b.

Bunlardaki niyet «iyi»dir, öyle görünür, öyle gösterilir ancak,

sonuçta, uygulanan işlem daima bir zorlamadır, bir kişinin başka

bir kişiye yönelik duygularını baskı altında tutmak, zor kullanarak

yönlendirmektir. Ve biri için olumlu görünen durum, büyünün

hedefi olan, başka birinin açısından olumsuz hale gelebilir, getirilebilir

büyü «tuttuğunda.»

Kara Büyünün, olumsuz ve «kötü» büyünün çeşitleri de bir o

kadar -hatta daha çok çeşitlidir- çünkü Kara Büyünün amacı

duygusal değil de maddidir, tümden dünyasaldır, hırslara, arzulara,

içimizdeki kara güçlere, isteklere bağlıdır. Kara Büyü, örneğin,

bir kimseyi konuşamaz hale getirmek, dilini bağlamak için

yapılır; birinin erkekliğini bağlamak, bir düşmanı zararsız hale sormak,

ortadan kaldırmak, birinden intikam almak, itibarını sarsmak,

zedelemek için yapılır. Haksız kazançlar edinmek, yasak

— 158 —

aşklar yaşayabilmek için de Kara Büyüye başvurulur ya da kırsal

bölgelerde, komşunun haşatını bozmak, hayvanlarını öldürtmek,

yangın çıkarmak için.

Büyüsel işlemlerin bir yanı yarar-zarar ikilemi üzerinde kurulduğu

gibi bir başka yanıysa, muska, tılsım, boncuk gibi araçları

kullanarak, korumaya, bir çeşit metafizik garantiye yöneliktir.

İstanbul'da kullanılan, kullanılmış olan, çeşitli kaynaklardan

edinilen, kimi Anadolu kökenli, kimi Trakya çıkışlı kimi de -Anadolu

yoluyla- Ortadoğu'dan veya Uzakdoğu'dan gelme bazı

büyü formül ve tekniklerine bir göz atmak, bunları Batı kaynaklı

olarak gösterilen (ancak ortak bir geleneksel bilgiden çıkan) benzerleri

ile karşılaştırmak çizmeyi amaçladığımız bu kentsel gizem

panoramasına, kanımızca ilginç bir malzeme katacaktır. Ve malzeme

derken ilk önce büyülerde kullanılan, kullanıldığı söylenen

enva-i çeşit malzemelere bakalım.

Büyü yapmak için neler kullanılmıyor ki? Ekmek kullanılır,

biber kullanılır, üzüm kullanılır; saç, tırnak, giysi, özel eşyalar;

kan, tükürük, idrar, dışkı, meni; otlar, bitkiler, ağaç kabukları ve

her renkten (kara, kızıl, sarı) toprak; kurşun, mum, kil; çöpler,

süprüntüler; pamuk, bez parçaları, iplik; üflenmiş, okunmuş su;

heykelcikler, bebekler, resimler; kesici aletler; kuşlar, kediler,

köpekler, horozlar, tavuklar, kurbağalar, böcekler ve yılanlar;

kafatasları ve kemikler, mezar ve mezarlıklardan alınan toprak;

değerli taşlar; adamotu (mandragore); kilitler ve anahtarlar ve

çiviler; tavşan derisi; yumurtalar ve mumlar; şişeler, boncuklar,

musluklar, kapılar ve kapaklar; makaslar ve maşalar, tabancalar

ve tüfekler; nallar; pirinç, helva ve muşmula; salyangoz kabuğu

ve domuz derisi ve domuz kılı ve daha neler neler.

Londra, Paris, New York ve Los Angeles gibi kentlerde

olmuş olsaydık yukarda saydığımız (ve saymadığımız) büyüsel

malzemeleri edinebilmek için yapacağımız tek şey bu tür «malları

» satan uzman bir dükkâna başvurmak ya da -kredi kartımızı

da kullanarak- posta servisinden yararlanmak olurdu. Üstelik

geniş, çok daha geniş bir çeşitten dilediğimizi seçerek.

— 159 —

Örneğin, otlar ve bitkiler (akasyadan kaktüse ve biberden

maydanoza), reçineler, kokular (amber, yasemin, manolya, gül

v.b.), boyalar, sular (gül suyu, portakal çiçeği suyu), yağlar (havuz,

sarmısak, lavanta, limon, zeytin, kara biber, çam yağları),

tütsüler (cücelerin, peri kızlarının, semenderelerin, deniz kızlarının,

ruhların tütsüleri), mumlar, heykelcikler ve benzerleri.

Büyü örnekleri konusunda nereden başlanır ve nereye

kadar gidilir? Kaldı ki, bu konulara meraklı olanlar ve bu konuları

izleyenler bilir, büyü örneklerini veren kitaplar, derlemeler, folklorik

araştırmalar piyasada sanıldığı kadar az değiller.

Sorun burada, okura bir büyü yapma olanağını tanımak

değildir, hiç kuşkusuz. Sorun ve amaç «büyücülük ve büyü»

konusuna örnekler getirmek, sonradan bazı temel karşılaştırmalara

gitmek derken bir yoruma varmaktır, uzmanların görüşlerine

de gerekli yeri ayırarak.

En iyisi örneklere ve tekniklere geçelim, çeşitli kaynaklara

başvurarak (Eyuboğlu, Boratav, Yesari ve başkaları).

Çalışmamıza bir muhabbet büyüsü ile başlayalım:

«Üç arnavut biberi alınır. Her biberin içindeki tohumların her

birine Tebbet Suresi okunup üflenir sonra tohumlar biberin içine

doldurulur. Kıvılcımlı küle gömülür. Bunu yapan, ocağın duvarına

sağ elini vurarak, 'Elimi vurdum duvara / Duvar oldu üç para /

Birinden in çıktı / Birinden cin çıktı / Birinden İsmail Peri çıktı /

İni yolladım ine / Cini yolladım Çine / İsmail Peri'yi yolladım filana

(burada etkilenmek istenen kişinin adı söylenecek) / Durmadan,

dinlenmeden bana gele / dedikten sonra arkasına bakmadan

yatağına gire» (Boratav).

Oldukça «naif», saf olan, bir tekerleme havası içinde gelişen,

büyünün bozulmaması için «arkaya bakmamak» yasağını getiren

ve malzeme olarak, üç biberle bir ocaktaki kıvılcımlı külleri kullanan

bu büyüden sonra «bağlamak» ve «soğutmak» amacında

olan üç kara büyü örneğini sıralayalım.

160 —

Dil bağlamak için

Hiç kullanılmamış bir asma kilit üzerine, yedi kere üç ihlâs,

bir fatihadan sonra, 'Ey Yüce Tanrı... Görgül, ya Subhân yalıgagil,

ya Rahman Elhamdülillah ile bağladım, Külhüvallâhi ile kilitledim...

Binbir adlı Allah, medet ya ilâhi, bin derde kilit vurdum,

perkittim; Muhammedül Mustafa'nın mührin üzerine urdum' diye

okuya. Bir ağır taş altına koyup bastıra... (Yesarı).

Güveyi bağlamak için

Bir irice çiviye güveyin adı yedi defa okunarak üflenecek,

çivi tahtaya, ağaca veyahut da bir kuru kütüğe mıhlanacak, mıhlanırken

Ya Settar (üç kere), Ya Cebbar (üç kere) ismi şerifleri

tekrarlandıktan sonra şu dua okunacak: Ya Hafız, bu çivi mıhlandığı

yerde oldukça ben falancayı bağlamış oluyorum, dizindeki

dermanı, gönlündeki muradı kabzediyorum. Ya Kahhar, himmet

eyle, kerem eyle, yardım eyle.

Çiviyi mıhlarken kullanılan alet, güveyin bağlı olduğu müddetçe

hiçbir şekilde kullanılmayacak (A. Yesarı).

Soğutmak için

Elli dirhem tereyağı alınır, bir gece mezarlıkta bırakılır. Bu

yağ, sabahın erken saatinde mezarlıktan alınır, birbirinden ayrılması

istenen kimselere yedirilir. O kimseler birbirinden soğur (A.

Yesarı).

Ve yukardaki güvey bağlama büyüsüne eşit olarak bir kız

bağlama büyüsü:

Tavuk Kanadı

Lekesiz beyaz tavuktan, biri sağdan biri soldan olmak üzere,

iki küçük telek koparılır. Teleklerin üzerine, kara is mürekkebiyle,

bağlanmak istenen kızın adı yazılır. Sonra telekler üzerine

getirilip bağlanır. Kırk bir kez kızın adı söylenip güvey evine doğ-

— 161 — istanbul Gizemleri / F: 11

ru üflenir. Yetmiş «elham», kırk bir «kulhuvallah» okunduktan sonra,

telekler bir kırmızı beze sarılarak bağlanır. Üç kez üzerine

tükürülür. Kırk kez:

Hayr min Allah

Şerr min Allah

Ya habibuHah

Seyyide selam

Temmete temmet

Ya Resul himmet

Şedde ha şedde ha

Allah Allah Allah

okunup kızın evine doğru üflenir. Telekler, gerdekten bir gece

önce, kızın evinin kapısının eşiğinin altına saklanır (Eyuboğlu).

İlk verdiğimiz örnek «naif» görünse de sonraki örneklerde

hem kullanılan malzemelerin çeşidi çoğalıyor, hem de işlemler

-okunan dualarla birlikte- daha karmaşık, daha ayrıntılı ve ulaşılmak

istenen amaçla daha çok bağlantılı oluyorlar. Kaldı ki,

genelde ve temelde, büyüsel işlem gerek simgesel gerekse

somut benzerlikler üzerine kurulmuştur; dili bağlamak için,

konuşmanın akışını durdurmak için kullanılan kilit; güveyi bağlamaktaki

çivi, kız bağlamaktaki lekesiz beyaz tavuk gibi malzemelerin

doğurduğu çağrışımlar apaçıktır.

Bu tür işlemlere, bu «kendin pişir kendin ye» tarzındaki halk

tipi büyülere ve büyü anlayışına «naif», saf ya da ilkel desek bile

yine de en çok rağbet görendir, en çok tüketilendir. Öyle olması

son derece doğaldır çünkü pratiktir, somut amaçları vardır ve

işlenişindeki unsurlar, yapana ve yaptırana, istenilen, beklenilen

sonucu (simgeler ve çağrışımlarla) açık seçik imgelerle görüntülemektedirler.

Kendini profesyonel büyücü olarak tanıtan Bülent Kısa «basit

» büyü dendiğinde, örneğin, «Sabun Büyüsü»nün tarifini vermektedir.

«Bir sabunun üstüne istediğiniz kişinin ve annesinin ismini

yazar, geceyarısı bir kuyunun başına oturursunuz, 41 defa yasin

- 1 6 2 -

okur, her okuyuşun ardından üfleyerek sabunun üstüne bir iğne

batırırsınız, sonra sabunu kuyuya atarsınız. Sabun eridikçe ismini

yazdığınız kişi de erir ve iğneler sabundan kurtulunca ölür. Aynı

şeyin koyun kalbine iğne batırarak yapıp onu sıcak küle gömerseniz,

istediğiniz kişi size âşık olur.» der Kısa.

Sabun Büyüsü de uygunluklar büyücülüğünün başka bir

örneğidir, sabunun erimesiyle eriyen vücut, sıcak küllerin sıcaklığını

duyan, âşık olan kız gibi. Ve de kaçınılmaz iğneler!

Yukarda bir bağlanma (erkek bağlanma) örneğini verdiğimize

göre şimdi de onu çözecek bir karşıt büyü aktaralım:

«Aşağıda yazılı vefk, bir kâğıda aktarılacak, büyülenmiş kimsenin

içeceği suya bakılacak, sonra bu su kendisine içirilecek.

Yine bir kâğıda Ayetülkürsîve bir başka kâğıda da Bakara Suresinin

hitamındaki Amener Resulü Ayeti Kerimesinden başlayıp,

hitamına kadar, harfleri birer birer kelime şeklinde yazılacak. Ayetülkürsî

sağ kola, Amener Resulü de sol kola bağlanacak. Bunu

müteakip, bağlı olan kimse üretim organını hiç kullanılmamış

yeni bir baltanın deliğinden geçirip, idrarını yapacak. O kimse,

cümle büyüden halâs olacak.»

Birini bağlamak, cinsel gücünü kesmek kara büyüden sayılıyorsa

onu yeniden cinselliğine kavuşturacak bir başka büyü de

«ak» türden sayılması doğaldır ve «ak» olduğundan dualara başvurmaktadır.

Kaldı ki, büyünün ve büyücünün, dua yoluyla, bir

«üst» güce başvurması, Tanrıya veya şeytana yakarması, kutsal

sayılan metinler kullanması, ilkel topluluklardan başlamak üzere,

büyücülük olayının sürecindedir çünkü, Bronislavv Malinovvski'

nin de vurguladığı gibi, «...din, insanı büyü düzeyinden kaldırıyor.

»

Din insanı büyü düzeyinden kaldırsa da insan, yine de, inancını

inanışlarında kullanmaktan çekinmiyor, olguları biraraya getirerek

ve karıştırarak.

Kuramları incelemeden önce verdiğimiz büyü örneklerine,

bir karşılaştırma olarak, değişik kıta ve ülkelerde, değişik kültürlerde

kullanılan birkaç çeşitlemeyi ekleyelim.

- 163 —

Sevgilinin aşkını kazanmak için (Malezya)

Vücudunuz kadar uzun bir değnekle kendi gölgenizi dövün,

bulunduğunuz mekânda tütsü yakın ve aşağıdaki duayı yedi kez

okuyun, her defasında gölgenizi elinizdeki değnekle döverek.

Bunu güneş batımında, geceyarısında ve şafakta tekrarlayın ve

yatarken, beyaz bir çarşafla örtünün.

Ey Karanlık İrupi,

Kraliçenin bana gelmesine izin ver,

Şayet (sevgilinin adı) uyanıksa

Onu sars ve salla, uyanmasını temin et,

Soluğunu al, ruhunu al ve buraya getir,

Sol tarafıma bırak,

Kalkmak istemiyorsa

Sağ ayağının başparmağını kap

Ve kendi yataktan kalkıncaya kadar tut

Ve onu bana getirmek için t üm gücünü kullan,

Bunu yapmazsan Tanrıya karşı gelmiş olursun.

Bir sevgilinin ilgisini çekmek, onu kaybetmemek için:

(Çingene büyüsü) ~V

Ağzınıza bir t u t am ot atıp ilkin doğuya sonra da batıya dönerek

aşağıdakilerini tekrarlayın:

Güneş yükselince

sevgilim yanımda olacak!

Güneş batınca

ben onun yanında olacağım!

Basit büyü dendiğinde, bir olası, bundan daha basitini bulmak

zor olsa gerek. Nedir ki, önemli olan, bir büyünün -malzemesi

ve uygulaması i l e - basit olup olmaması değildir, önemli

olan etkinliğidir. Mısır'dan ve Firavunlar'ın döneminden kalma,

bir kadının sevgisini kazanmaya yönelik büyü yöntemi de basittir:

«Tuz, peynir ve un alın, iyice karıştırın, odasının bir köşesine

— 164 —

koyun. Sizi görünceye kadar huzur bulmayacaktır.»

Mısır'dan Hindistan'a geçtiğimizde bir kadının hamile kalmasını

sağlamak için yapılan bir büyü örneğinin de çok basit olduğunu

görürüz:

- Çiğ bir yumurtanın kabuğunu iki ucundan delin. Koca bir

uçtan üfler, yumurtanın içi eşinin ağzı içinde boşalır, kadın bunu

yutar. Bu işlemden geçen kadın da hamile kalır.

Basitliği bir yana uygulamanın tümünün cinsel birleşmeyi,

ayrıntılı olarak simgelediği ve dolayısıyla, uygunluklar yöntemi

gereğince, gücünü ve etkinliğini bu simgesel benzetmeden aldığı

ortadadır.

Şifaya yönelik büyülere baktığımızda işte ünlü gizemci Yüce

Albertus'un (Albertus Magnus, 13. yüzyıl) ateşi düşürmek için

önerdiği ve bir cuma günü, saat 8 ile 9 arasında, bir kâğıda yazılıp

hastanın boynuna takılacak büyüsel bir formül:

H B R H C H T H B R H

H B R H C H T H B R

H B R H C H T H B

H B R H C H T H

H B R H C H T

H B R H C H

H B R H C

H B R H

H B R

H B

H

Temel konumuz olan İstanbul'dan, İstanbul'un büyücülerinden,

İstanbul'da uygulanan büyüsel işlemlerden bir hayli uzaklaştık.

Ancak, «gizli bilim ve sanatlar»ın evrenselliği gözönünde tutulunca

kaynakları karıştırmak, karşılaştırmak her zaman yararlı olabilir

en azından bir «evrensellik» olayını, örnekleri ile kanıtlamak

açısından.

Daha önceki bölümlerin birinde «voodoo» tarzı bir uygulama-

— 165 —

dan söz etmiştik, bir aşk büyüsü, bir kara büyü örneği olarak.

Bundan hareket ederek büyü yöntemlerinin, kıtadan kıtaya ve

ülkeden ülkeye geçip, her kültürde nasıl yerleştiğini bu vesileyle

görmüş oluruz.

Büyünün yapıldığı yer Nişantaş-Maçka arası, büyünün yerel

öğreti yeri Taksim civarı, işlemin temel kaynağı ise Afrika'dan çıkma,

ilkin Mısır'da sonradan -adeta «ulusal» bir nitelik kazanar

a k - Haiti ve Güney Amerika'da, Brezilya'da yaygınlaşan bir kaynak.

Avrupa'daki «eski» uygulamalarını araştırdığımızda karşımıza,

«literatür» olarak, İngiliz Reginald Scott'un 1655'ten kalma,

Londra basımlı «Büyücülüğün Keşfi» (The Discoverie of VVitchcraft)

adlı kitabı çıkıyor. Scott bir rakip veya bir düşmanı ortadan

kaldırmak için aşağıdaki büyüyü öneriyor:

- Zarar vermek veya öldürmek istediğiniz kişiye benzer bir

heykelciği yeni ve el değmemiş mumdan yapın; sağ koltuk altına

bir kırlangıç kuşunun kalbini, sol koltuk altına da ciğerini yerleştirin.

El değmemiş bir iplikle heykelciği boynundan asın ve yine el

değmemiş bir iğneyi acı vermek istediğiniz yere batırın; heykelciğin

alnına zarar vermek istediğiniz kişinin adını, kaburgalarına da

bu sözleri yazın: «Allif, casyl, zaze, hit, mel, meltat» sonra da heykelciği

bir yere gömün.

«Voodoo» büyüsü ve «Sabun büyüsü», görüldüğü gibi, benzer

bir çizgide buluşuyorlar.

Mumla yapılan büyüler için Orta Çağ'ın ünlü gizemcilerinden

Paracelsus adı ile tanınan Theophrastus Bombast von

Hohenheim, «Ruhun Özü» (De Ente Spiritum) adlı kitabında şu

açıklamada bulunur:

«Şayet birine karşı kin duyuyor ve ona kötülük yapmak istiyorsam,

başarı sağlayabilmem için bir aracı, bir yardımcı kullanmam,

yani bir cisimden yararlanmam gerekir; ancak böylelikle

iradem, bedenimin hareketine ihtiyaç göstermeden bir kılıç darbesiyle

büyü yapılan kimsenin gövdesini delebilir, onu yaralayabilir...

Bunu yapabilmek için çok güçlü bir istek yeterlidir... İrade

— 166 —

gücümü bir noktada topladığım, bir kişiye yönelttiğim zaman,

onun ruhsal güçlerini, mumdan yapılmış modeline aktarabilir, iradesini

yok eder, emrim altına alırım, istersem sakatlayabilirim.

İstek ve telkinin, tıpta da ne kadar önemli bir yeri olduğunu kabul

etmek gerekir; insan kendi kendini etkileyerek, benliğinde rahatsızlık,

sıkıntı hali yaratabilir ve varsaydığı bütün rahatsızlıkları bünyesinde

de hisseder... Büyü nedeniyle meydana gelen hastalıklarda

ise, irade zayıflar, yüksek ateş, bitkinlik, şiddetli başağrısı

gibi haller başgösterir ve doktorların teşhis edemediği, tıbbın içinden

çıkarmayıp çaresiz kaldığı bu hastalıklar sırasında, büyülenen

kimse, ne olduğunu anlamadığı birtakım korkunç hayaller, kâbuslar

görür...»

Gizem uzmanı kadar 16. yüzyılın tıp uzmanı da sayılan Paracelsus

büyüsel işlemlere inanmakla birlikte «istek» ve «telkin» faktörlerini

gözardı etmiyor, büyüsel işlemin kurbanı olan ya da

büyüsel işlemlerin etkisine inananın geçirdiği, geçirebileceği ruhsal

ve psikosomatik (ruhsal-bedensel) şokları, sarsıntıları da

hesaba katmaktadır.

Bir Orta Çağ gizemcisinin, Haitili bir «voodoo» büyücüsünün

yöntemleri -dünyanın dört bir bucağından kopmuş başka ve

benzer uygulamalarla birlikte- bugün çağ atlamakla meşgul

olan, bir alanda çağdaşlama örneklerini gösteren ve bir başka

alanda yerinde saymayı sürdüren İstanbul'da yeniden karşımıza

çıkıyor, bir Doğu-Batı karmaşası içinde.

Her çağ, uygarlık, kültür ve toplumda gizemli, gizli bilim ve

sanatların karşısında iki «engel» dikiliyor, yasalarla dinsel inançlar,

daha ileri giderek dinsel tabular. Ve her çağ, uygarlık, kültür

ve toplumda gizemle uğraşanın sorunu bir «davranış» sorunudur,

bir «çizgi», «yol» ve «boyut» sorunudur. Gizem, çünkü -birçok

kez tekrarladığımız g i b i - bir ilgi alanı, bir araştırma konusu,

bir merak konusu olabildiği gibi bir saplantı ya da bir sömürü aracı

da olabiliyor. Üstelik çok rahat ve kolay bir şekilde.

«Büyü diye bir şey yok,» diyor bu konuyu Türkiye çapında

— 167 —

araştırmış ve derlemiş olan İsmet Zeki Eyuboğlu. «Yalnız insan

buna aşırı derecede inanmışsa, kendine büyü yapıldığı inancına

kapılmışsa, bu duyulmuşsa, yeterince de aydınlanmamışsa, birtakım

tinsel sarsıntılar geçirir... Büyünün yalnızca psikolojik etkisi

var. Yoksa aydın, büyüye inanmayan bir insan için büyü etkili

değil.»

Mantıksal olarak öyledir oysa ortada kalan, dolaşan, yayılan

bir «inanış» hatta bir «inanç» varken, bunun hem müşterisi, hem

de satıcısı hazırken olayı salt mantığa dayanarak veya bilimsel

deneylerden geçirerek, denetleyerek açıklayabilmek pek olası

olmuyor, özellikle kültürel bir sağlam temelden yoksun toplum,

topluluk ve kişilerde.

Bilim büyüyü, gizemin «ilim» ve sanatlarını reddediyorsa bile

son aşamada - v e deneysel olarak henüz açıklayamadığı olaylarda,

örneklerde- belki de bir uzlaşma anlamında, araya kimi çevrelerde

halen bir yan-bilim sayılan parapsikoloji giriyor. Parapsikoloji,

çünkü gizem denen şeyi daha doğal boyutlarda bir olabilirlik

perspektifi içinde değerlendirmeye ve çözmeye çalışıyor. Ve

hep «güç, güç» dendiğinde, bu gücün dıştan değil de içten gelme

olabileceği olasılığı üzerinde durabiliyor, duruyor.

Büyüyü ve gizemci bilgisini reddetmekle hiçbir şeyi sonuçlandırmış

olmuyoruz, pek az kimseyi de ikna etmiş oluyoruz. Bu

da bir başka gerçektir, acı bile olsa.

Sorular konunun uzmanlarına, uzman geçinenlere sorulduğunda

yorumlar iyiden iyiye çarpışıyor ve herkes kendi çizgisine

uygun şekilde yanıtlar veriyor.

«Doğaüstü güçler denen tanımlanamamış bazı tesirler vardır,

» diye kabul ediyor astrolog (yıldızbillimci) Haluk Akçam.

Ama, bu güçleri kullanabilen kaç kişi var acaba şu dünyada!

Basının da, halkı bu alanda yanlış yönlendirdiğini kabul etmeliyiz.

Dergilerde boy gösteren bir sürü şarlatan, kimi eline plastikten

bir kurukafa sıkıştırıp sırıtarak şeytanla işbirliği yaptığını, kimi de

geceleri cinleri başına toplayıp önüne geleni çarptığını ilan ederek

bedavadan reklam sağlıyor. Bunlar, cahil bir toplumun sırtından

para kazanarak yaşayan parazitlerdir. Aynı zamanda, kandırdıkları

kişilere yalan yanlış bir sürü zırvalığı telkin ederek, toplumun

ruh sağlığını bozuyorlar.»

Akçam - ki gizemin ağırlığını yıldızbilime vermektedir çalışmalarında

- tanımlanamamış bazı tesirleri, etkileri yani doğaüstü

güçleri kabul ettiğinde bunların kullanım olasılıklarını sorgulamakta

ve haklı olarak, «gizem tüccarlarına» saldırmaktadır.

Doğa diyoruz ve doğaüstü diyoruz, birini yüzyıllardan bilimsel

olarak araştırıyoruz, kurallarını, işlenişini saptıyoruz, diğerini

ise bir hayli «muğlak» ve «geniş» bir çerçevenin içine kapatıyoruz.

Ya da doğal dediğimiz, bildiğimiz, denediğimiz, kimi sürekliliği

olan, kimi deney halinde tekrarlanabilen olaylardır. Doğaüstücü

kategoriye soktuklarımız ise «açıklanamayan» ve «bilinmeyen

» türden olaylardır.

Gizem ve gizemin arkasında sürüklediği her şey işte bu

«açıklanamayan»ı, bu «bilinmeyen»i doldurmaktadır.

Orta Çağ'da yaşamadığımız için bugün büyücülere tolerans

gösterilmektedir yeter ki, yasal olarak hizmetleri karşılığında

ücret almasınlar. İyi de bugünün dünyasında ve bugünün İstanbulu'nda

karşılıksız hizmet nerede görülmüştür, piyasada kaç

tane özveri sahibi Don Kişot kalmıştır bu hızlı köşeyi dönme ortamında?

Herhalde ücret değilse de, gizemli hizmetin karşılığı başka

şekilde de karşılanabilir, hediyeler, armağanlar, hibeler ve destekleyici

yardımlarla.

«Ülkemizde, günümüzde de ve her şeye rağmen büyü,

büyücülük ve büyücüler vardır,» diye yazıyordu 1979'da Afif

Yesari. «Polisin, haklarında sık sık koğuşturma açtığı Madam

V.P., Nişantaşlı N.S., G.K., Kadıköylü A.E., Edirnekapılı F.Y.,

Aksaraylı M.Ü. yerli büyücülerden sadece birkaçıdır.

Büyüye inanç duyanların çok sayıda oluşları, büyücülerin

işlerini rahatça yürütüp, kolaylıkla ele geçmemelerinin başlıca

nedenidir.

Kentin t üm bölgelerine yayılan büyücüler, fal bakar, nefes

eder, muska, tılsım yazar, büyü yapar, büyü bozarlar. Kara Büyü

pek uygulanmaz ya da ender olarak uygulanır.

— 169 —

Bu arada, çeşitli büyü kitapları, Kudur ve Kadeh duaları,

Çevirgel Duası gibi risaleler de yayınlanmakta, çoğu el altından,

gizlice satılan bu büyü kitaplarında, arap harfleriyle yazılmış vıfk'

lar (büyü), muska örnekleri, dualar bulunmaktadır. Bu türden bir

kitap olan Seyyit Süleyman Efendi'nin 'Kenz-ül Esrâr'ı ise tamamen

eski harflerle basılmıştır.»

İki ciltlik bir «Cinsel Büyüler» derlemesini hazırlayan İsmet

Zeki Eyuboğlu da aslen Akçaabat'lı (Trabzon) olup sonradan

(70'li yıllarda) İstanbul'da Fatih'te yerleşen ve makas büyüleri ile

ünlenen Horovili Muhammed Hoca'dan, yine Fatih'te oturan Bayburtlu

H.Hoca'dan söz eder.

70'li ve 80'li yılları gerilerde bıraktık ancak büyü halen büyüdür,

her ne kadar çağdaş kentsel gizemcilerimiz büyücü adından

ürküp kendine daha «metafiziksel» adlar yakıştırıyorlarsa bile.

Büyü, gördüğümüz gibi, geleneksel şekillere ve malzemelere

dayanan, ürünü olduğu kültürün ve inançsal temellerin imgelerini

yansıtan, karmaşıktan basite giden bir olaydır. Bu olayın

boyutları içinde, İstanbul'da yüzyıllardan beri çok tutulan, üfürükçülüğün

ve şifacılığın yeri nedir? Ya da başka bir deyimle, bunlar

bizi gizeme mi yoksa parapsikolojiye mi götürürler?

Ak ve iyi niyetli, olumlu sayılan şekli ile kullanıldığında büyü

şifacı, koruyucu bir nitelik de taşıyabiliyor: hastalıklardan korur,

iyileştirir, sakatlıkları önler, tedavi eder.

Mustafa İloğlu'nun, kendi yayını olan, 8 ciltlik kapsamında

ve bir kısmını Lübnan'da edindiği İslam kaynaklarından derlediği

«Gizli İlimler Hazinesinde dualara dayalı şifacı uygulamalarının

arasında, örneğin, ruhsal hastalık ve sıkıntıları gideren formüller,

burun kanamalarını ve nezleyi geçirmek için çareler, sara, sarılık,

çarpılma ve benzerlerine karşı vefkler ve yazarın ifadesiyle, «halen

tıbben tedavisi olanaksız olan bazı ruhi ve her nevi hastalıkların

tedavisi için» derlenen ayet ve dualar yer almaktadır.

İloğlu'nun niyeti, böylece t üm bu kimi gizli, kimi inançsal

ama pek bilinmeyen bilgileri açıklayıp ihtiyaç d u y a n ı n (ve bunları

kendi başlarına uygulayanları) «profesyonellerin sömürüsünden

kurtarmak oluyor, kendi bir söyleşide açıkladığı gibi.

Salt bir araştırma kaynağı olarak ele alındığında ve salt bu

yönü ile değerlendirildiğinde «Gizli İlimler Hazinesi», gerek folklor

açısından gerekse bir İslam gizemleri ansiklopedisi açısından, az

rastlanabilen bir çalışma niteliğini korumaktadır. Ve bu yönü ile

Batı ile Doğu'nun geleneksel gizemlerini karşılaştırmalı bir şekilde

incelemek isteyenlere ilginç bilgiler vermektedir.

Çalışmasının ilk cildinde İloğlu, dua ve inanç üzerinde durduktan

sonra, ayrıntılı olarak ele aldığı konu yıldızbilimin (astrolojinin)

olması açıklayıcıdır. İloğlu, çünkü sonradan dizeceği bilgilerin

temeli olarak burçları ve yıldızbilimsel uygunlukları yerleştiriyor

ve bunları, t üm gizem geleneğinde olduğu gibi, ayınsal (rituel)

şekillerden ayırmaksızın. Ruh ve cin çağırmalarındaysa bu

tarz uygulamalarda başarının sırrının medyumluk duyarlılığına

bağlı olduğunu eklemeden edemiyor.

Manevi ve ruhsal hastalıkların tedavisinden tahta kurularını

yok etme yöntemlerine kadar işlevi olan dualar ve ayetler dizen,

sihirbazların sihirlerini bozmak, kuraklık ve kıtlıktan kurtulmak,

yarım ve bütün başağrılarını tedavi etmek için büyüler öneren bu

«Gizli İlimler Hazinesi» sonuçta, aracıları ortadan kaldırıp, meraklı

kişiyi gizemsel-inançsal işlemle karşı karşıya ve tek başına bırakmaktadır.

Yeni bir yöntem değildir bu: yüzyıllar boyunca batt aynaklarının

önerdikleri metinlere baktığımızda, ister Orta Çağ'dan kalma

ister son derece çağdaş ve kimi radyo, kimi de televizyon

programlarında açıklanmış uygulamaları gözden geçirdiğimizde

tıpatıp benzer çalışmalarla karşılaşırız.

Paul Huson'un, David Convvay'ın, Dolores Ashcroft Nowfo

ki'nin yakın tarihli «elkitapları»nda ve «pratik» kurs ya da rehbeı

niteliğindeki çalışmalarında temelde buluşan bilgi ve uygulamalar

buluruz. Ve bunların arasında:

- Hazırlık dönemi; falcılık; âşıklar için iksir ve büyüler; karşıt

sihir ve korunma; öç alma ve saldırı; örgüt kurma yöntemleri;

gezegenlerin saatleri; sihir ve büyüde kullanılan terimler sözlüğü;

sihirsel işlemlerde kullanılacak tapınağın hazırlanması; büyüde

— 171 —

gerekli nesneler; pentagram ayinleri; niyetler ve uyumsallıkları;

bedendışı yolculuk; Kabala'dan, Mısır'dan muska ve tılsımlar;

lanetler; cinler ve şeytanlar v.b.

Her toplum ve çağda büyüsel işlemler, renkleri ne olursa

olsun, ya bir «uzman»a başvurarak uygulanır ya da kişinin becerikliliğine

bırakılır. Ve her toplum ve çağda «kendin hazırla, kendin

yap» yöntemi, zaman zaman kişiyi zorlarsa bile, kendine

güvenen meraklılar tarafından çok daha ilginç ve hiç kuşkusuz,

heyecanlı sayılır.

Dualar her zaman kullanılır, şu farkla ki batı gizemciliğinde

bu dualar kutsal kitaplara dayanılarak okunmaz. Kullanılan dualar

ya bir «eski geleneğin» ürünü olarak bilinir ya da belirli veriler

içermek koşuluyla uygun kaynaklardan derlenip uyarlanır.

Bir ruh ya da cin çağırmak için «Gizli İlimler Hazinesine

göre üç ihlâs ve bir fatiha okuduktan sonra uygulamaya başlanır

(İloğlu'nun uygulaması ise kahve fincanı ya da bakalit kapak kullanılışı

ile oluşturulan basit bir «Ouija Board»tan başka şey değildir).

Batılı bir kaynağın önerdiği geleneksel bir ruh çağırma ise -

medyumsuz ve büyüsel bir yöntem olarak - ilkin, ölüleri uyandırarak

çok güçlü bir formül olarak bilinen, «Allay Fortission Fortissio

Allynson Roa» sözcükleri tekrarlanır, ruhun geri gitmesi için

«Omgroma Epin Savoc, Satony, Degony, Eparigon, Galiganon,

Zogogen, Ferstigon» (ilaç adlarını andıran!) gibi güçlere seslenilir.

Uygulamalara «dua» ve «dua»yı andıran çağrı şekilleri girince

de olumsuz bir anlam da taşıyan «büyü» sözcüğünün olumsuz

yanı büyük bir ölçüde arındırılmış olur.

Bu bağlamda «okuyup üflemek» anlamına gelen «üfürüğün»

kullanıldığı «üfürükçülük»te, Borotav'ın değerlendirmesi ile, «hastalığın

sağalması isteniyorsa duaların, dileklerin etkisini hastanın

vücuduna yaymak için, tabiatüstü zararlı varlıkların kötülüklerinden

korunmak sözkonusu ise, çevreye, etraftaki eşyaya, bu varlıkları

ürkütecek sözleri eriştirmek için yapılan işlemdir.»

«Üfürükçü deyimi, günümüzde bu türlü akıl ve bilim-dışı

eylemlerle cahil insanları aldatan ve sömüren kişiler için kullanılır,

kötüleyici bir anlam kazanmıştır.»

Nefesi güçlü olan üfürükçü - ki uygulamalarından ve hedeflerinden

«şifacı» kimliğini de kazanmış oluyor - salt bizim toplumumuza

özgü bir kişi değildir. Benzer uygulamaları, benzer inanışları,

dualara dayanan işlemleri, eski uygarlıklarda ve ilkel topluluklarda

olduğu gibi, Batı'nin birçok ülkelerinde (Fransa, İngiltere,

İtalya, Almanya) ve bu ülkelerin kırsal alanlarında, az gelişmiş

bölgelerinde rahatlıkla bulabiliriz.

Nedir ki, şifacı ile üfürükçü arasında kesin bir ayırımın olması

gerekiyor, çünkü birincisi manyetik ya da «tellürik» bir güç kullanarak

salt elleri ile acıyı dindirir ya da geçirir, ikincisiyse, hastanın,

şikâyet eden kişinin, fiziği, fizyolojisi üzerinde etkili olabilmesi

için, dualarla birlikte, somut, gerektiğinde nesnelere dayanan

çarelere başvurur.

Dolayısıyla şifacıyı parapsikolojik olayların kapsamına aldığımızda

üfürükçüyü bu kapsamın dışında tutmak zorunda oluruz.

Şifacılık konusunu ilginç bir araştırmada inceleyen Fransız

tıp adamı Dr. Albert Leprince şifacıları, her toplum ve örneklere

uyan, aşağıdaki beş kategoriye ayırıyor:

1 - Halkın saflığını sömüren ve sık sık mahkemelik olan sahte

şifacılar;

2 - Şifacılığa yönelen, ilkin bir teşhisle yetinen sonra da

çareler, ilaçlar öneren durugörü sahipleri;

3 - Yan bilimsel bir nitelik taşıyan, gerçek bir ruhsal güce

sahip olan manyetizmacılar;

4 - Kendilerini dinsel bir inanca bağlayan, dualara başvuran

ve «mucizeler» yarattıklarını iddia edenler;

5 - Vardıkları sonuçları ne fiziğin, ne de metafiziğin açıklayamadığı

gerçek şifacılar.

Kime yönelik olursa olsun duanın her çeşidi gizemsel işlemlerin

ayrılmaz bir parçasıdır ve her ne kadar tek tanrılı büyük din-

— 1 7 3 -

ler büyünün her çeşidini - olumlu diye bilinen dahil olmak üzere -

yasak ediyorlarsa da işlemde Tanrıya yönelik bir dua dahil edildiğinde

mesele kendiliğinden değişir.

Yasal olarak büyü yasaktır ancak, anlatıyor profesyonel

büyücü Bülent Kısa. «Büyü karşılığında para almak yasaktır.

Dolandırıcılığa giriyor. Ben para alıyorum diye itiraf etsem de

önemli değil. Beni para alırken tesbit edip yakalamaları lazım.

Ben sansasyon olsun diye büyü yaptığımı söylüyor da olabilirim.

'Ben sadece yıldızfalı çıkaran, astrolojiyle ilgilenen bir adamım'

da diyebilirim.»

Bilindiği gibi önemli olan yasa değildir, yasayı atlatma yollarıdır.

Veya, bir İtalyan atasözünün ifadesiyle, «Yasa çıktı, çaresini

bulalım.»

Aynı durum dinsel yasaklar için de geçerlidir ve dinsel yasakları

atlatmanın çarelerinden biri de dinsel formları, duaları (ister

gerçek, ister uydurma) büyüsel işlemin içine katmak, bunları işlemin

özü olarak göstermektir. Belirlenemeyen ya da belirtilmek

istenmeyen bir güce yönelik yakarmayı Tanrıya, Allaha yöneltmektir.

Batı'nın genelde ve dinsel yasaklamalarının etkisi altında

kendi inancının dışına itmeye çalıştığı (oysa Kutsal Kitaplarda

örneklerini çokça bulduğu) gizemciliği İslam bilgin ve bilgeleri

tarafından belirgin bir güç olarak kabul edilip İbn-i Haldun'da,

örneğin, büyü «katıksız sihir» ve «tılsımlar» olarak ikiye ayrılarak

karşımıza çıkmaktadır. Ve İbn-i Haldun'daki katıksız sihir sihirbazın,

hiçbir yardımcıya başvurmaksızın, kendisinden çıkan bir güçtür;

bugünkü tanımlarımızla bir «duyumötesi olay»dır, bir psi faktörü.

Yukarki ayırıma göre de «tılsım», t üm diğer büyüsel işlemlerin

içinde, başlı başına bir sihirli alanı oluşmaktadır.

1974'ten kalma bir araştırmasında (Nazar, Nazarlık ve ilgili

büyüsel işlemler) İsmail Çelik, İstanbul'un Hisarüstü'nde, o dönemin

parası ile, 600-700 liralık kırmızı mürekkep kullanarak nazar

ve başka çeşit muskalar yazan ve Giresun'un bir köyünden gelme

olan Veli Baldede'den söz etmektedir. Veli Baldede ya da

Veli Şeyh eskilerden sayılabilecek bir İstanbul muskacısı ise de

bugün de muskalara, nazar boncuklarına ve tılsımlara rağbet

sürüyor.

Batı gizemciliği tılsımları «talismans» olarak biliyor ve kullanıyor.

«Talisman» sözcüğü ise Yunancadan gelmedir ve «telesma»

(dinsel ayın)'dan türetilmiştir. Ancak tılsım, muska ya da nazarlık

insan tarihi kadar eski inanış ve uygulamaların örnekleridir, her

kültür ve kıtada karşımıza çıkmaktalar.

«Muska, Arapçada 'yazılı şey' anlamına gelen nüsha kelimesinin

halk ağzında bozulmuş biçimidir» diye açıklar Boratav.

«Hastalıkları sağaltma ya da düşmandan gelebilecek kötülükler,

görünmez kazalar vb. gibi herhangi bir zararı önleme ile üstte

taşınan yazılı kâğıda denir... Nazarlık, bir yönüyle, yani kötü gözlerin

ve kıskançlık duygularının sebep olabileceği hastalıklardan,

sakatlıklardan koruyucu niteliğiyle, muskanın işini görür. Ama,

adından da anlaşılacağı üzere, onun asıl görevi kötü gözlerden

korumadır... Tılsım, anlamı bulanıkça bir kelimedir... tılsım define

gibi gizli şeyler bulmayı, kapalı yerleri, örneğin saray, mağara

kapılarını açmayı sağlayan ve ancak ehlinin bildiği sözleri ya da

kullandığı araçları gösterir.»

Tılsım, muska, nazarlık... büyüsel işlemlerde koruyucu bir

nitelik ve işlev taşıyan kimi yazılı, kimi çizimli, kimi kumaş, kâğıt

ya da deriden yapılmış, kimi kazılmış. Taşıdıkları simgesel şekiller

güçlü bir etkendir, dörtköşeli bir tılsım uyumsuzluk yaratır,

yuvarlak bir tılsım ise olumlu ruhların yardımını sağlar.

Bu koruma nesnelerinde, özellikle antik uygarlık ve inanışlardan

kalma olanlarda, yıldızbilimsel (astorolojik) değer, anlam ve

simgeler ön plandadır; koruyucu veya aktif güç bunlarla sağlanır.

Buna karşın büyük dinlerin, tek tanrılı dinlerin ürünü olanlarda

Kur'an-ı Kerim'de, Tevrat'tan ya da başkaca dinsel metinlerden

alınan sözcükler, işaretler, adlar (kutsal adlar) ve özellikle

dualar kullanılır.

Ancak... bu tür uygulamalarda kutsal metinler kullanmak din

tarafından yasak değil midir? Öyledir ve İslamda bu yasaklar birçok

hadiste açıkça ifade edilmiştir (Ebû Hüreyre, İbn-i Mes'ud);

belirli surelerde (113, 114) ise büyücülüğün, cinciliğin kaçınılması

gereken kötülükler olduğu söylenmiştir.

Yine de tüm bunlar ne yanlış uygulamayı, ne sömürüyü, ne

de yönlendirilmiş bilgiyi engellemiyor çünkü, her alanda olduğu

gibi, bir «arz-talep» yasası işliyor, sürekli olarak.

Ya yatırlardan, türbelerden beklenen medet, onlara bağlanan

umutlar ve etraflarında oluşan efsaneler?

Büyüsel uygulamalara pek benzemiyorsa da bunlar da bir

«başka» büyüselliğin halk tarafından benimsenen belirtileridir.

İnanç, hiç kuşkusuz bir güçtür; inanç derler, dağları bile yerlerinden

kımıldatır. Ve inanç, batıl inanışlara karışınca, onlarla

karıştırılınca, kendi dinsel buyruklarını bile gözardı eder.

Sarıyer'e Telli Baba'ya, Eyüp'teki Dilek Baba'ya, Şehzadebaşı'ndaki

Helvacı Baba'ya v.b. gidenler hep iyi niyet ve inançla

giderler oysa İstanbul Müftülüğünün, eskiden kalma uyarısına

dikkat ettikleri olmuyor mu?

«Türbelerde mum yakmak, bez bağlamak, dilek taşları yapıştırmak,

para atmak, kurban kesmek ve doğrudan doğruya ölüden

dilekte bulunmak dinimizce yasaktır ve günahtır» der bu,

hatırlatma şeklindeki uyarı, ancak inanışın inançtan baskın çıktığı

da oluyor.

* * *

istanbul büyüleri dendiğinde, genelde İstanbul kökenli ya da

gerek Trakya'dan gerekse Anadolu'dan gelen ve kentsel büyü

yöntem ve şekilleriyle kaynaşan büyüler anlaşılır. Ancak büyü

gibi geleneksel kaynaklara dayalı uygulamalarda unutulmaması

gereken bir nokta vardır: İstanbul'da, kentin tarihi boyunca,

işlem konusu olan büyülerde değişik kökenler ve inanışlar yatmaktadır.

Bunların en büyük kısmı İslam gizemciliğine ait ise de

(İloğlu, örneğin, derlemesinde Arap kaynaklarına ağırlık vermektedir)

bir kısmı İstanbul'un İslam öncesi, Fetih öncesi döneminden

kalma olduğu gibi bir başka kısmı da, diğerlerine eklenerek,

değişik göçlerden ve İstanbul'un din, dil, ırk, inanış mozaikini

oluşturmuş olan etkenlerden gelmedir.

Bu bağlamda, yerel ve kentsel olan azınlıktan bir büyücü

(Yahudi, Rum, Ermeni v.b.) uygulamalarında zaman zaman kendi

gelenek ve kültüründen kalma bilgi ve malzemeyi de katmaktadır.

Belirli dönemlerde yer alan içten veya dıştan gelme göçleri

de hesaba katarak (bu ara fallara, gizemlere ve ruhçuluğa son

derece meraklı olan 20'li yılların Beyaz Rusları da unutmaksızın)

ortaya son derece bileşimli, neredeyse «kozmopolit» bir olay çıkmaktadır.

* * *

Deniz Cinleri Padişahının halen Kız Kulesi'nin açıklarında

konaklayıp konaklamadığını bilmiyoruz, (ancak cinlerin, son

dönemde, üniversite kantinlerinde bile gündeme geldiklerini biliyoruz!)

ancak cinlerin, denizlerin, karaların ve göklerin, adları ne

olursa olsun (Albastı, Koncolos, Karakoncolos, Albız, Çarşamba

Karısı, Kara-Kura, Kancalar, İbrik Kalfa, Al-Karısı, Rüküş Hanım

v.b.) İstanbul'u bugün mekân tuttuklarını bilmeyen yoktur. Üstelik

bu cinler de, çağdaşlaşıp, cismen değilse bile ismen basın

organlarının başlıklarında, magazin araştırmalarında ve özel televizyonlarının

«talk-showlar»ında boy göstermektedirler.

Birçok ünlü Cinci Hoca'yı tarihine katmış olan İstanbul'umuzda

cinlerin «pop» ya da «in» olmalarına, sık sık gündeme gelmelerine,

geç kuşak arasında «ilgi» konusu olmalarına hiç şaşmamak

gerekiyor çünkü, ister dinsel inançtan kaynaklansın, ister

folklorik inanış gibi kabul edilsin, nereye bakarsanız bakın cinsiz

gizemcilik yoktur ve de düşünülemez, ne Doğu'da, yakın

Doğu'da, Uzakdoğu'da ya da Batı'da.

Cin her kaynakta, esrarlı bir varlıktır, kimilerine göre görünen,

kimilerine görünmeyen. Cinler ile temasta olanlar (oldukları-

— 177 — istanbul Gizemleri / F: 12

nı söyleyenler), cinleri davet edebilenler (edebildiklerini iddia

edenler), çağırabilenler (çağırdıklarını ileri sürenler) bu varlıkların

huylarını ve onlardan nasıl yararlanacaklarını çok iyi bilirler (bildiklerini

ifade ederler).

«Cin» sözcüğünün Latince «genius»tan Arapçaya oradan da

Türkçeye geçtiği söylenir. Sözcüğün dilbilimsel kökeni bir yana

Romalılar, Yunanlılar, Araplar ve Türkler de cinlere inandılar ve

her çağ, kültür ve uygarlığın sihirbaz ve büyücüleri cinlerle her

zaman iyi anlaştılar.

Cinler, cinler tarafından çarpılanlar, cinleri iyi bilenler, erkek

cinler, kadın cinler, çocuk cinler, kıskanç cinler, öç alan cinler,

yardımsever cinler, şakacı cinler, tecavüz eden cinler, cinlere

bilerek veya bilmeyerek zarar verenler (ve cezalarını çekenler) ve

diğerleri. Uzayıp giden, sonu gelmeyen bir olay ve inanış dizisi.

Kur'an-ı Kerim'de «dumansız ateş»ten yaratılan bu varlıklar,

dinsel inançlardan ve onlardan kaynaklanan, onlardan önce bile

varolan halk inanışlarının etkisi ile, masal ve efsanelerin dışına

taşıp nerdeyse İstanbul'un günlük ve çağdaş yaşamına iyiden iyiye

yerleştiler bir çeşit «dönüş» kaydedercesine ve gizemin gündeminde

eski yerlerini kapamasına.

Yerleşmekle de yetinmediler, varoluşlarını kanıtlayabilmek

ya da anımsattırmak için onlara inanan veya inanmayanlara,

eski, orta ve yeni kuşaktan olanlara, geleneklere bağlı olan ve

olmayanlara, cahillere ve kültür sahibi kişilere, memurlara, ev

hanımlarına ve mevki sahibi kadınlara «musallat» oldular, görünmeden

ancak kendilerini hissettirerek.

Kırsal alanlardan, folklorun sayfalarından, masallardan,

Dede Korkut ve 1001 gecelerden çıkıp İstanbul'a göç ettiler başkaca

göç edenlerle birlikte. Ya da yüzyıllardan beri konakladıkları

bu büyük kente yeniden bir «çıkış» yaptılar, büyük kentin artan

sorunları ve bu kentin sorunlu sakinleri ile orantılı olarak artarak.

Cinleri herkes göremez, görenler oluyorsa da bu görmeler

toplu halde olmuyor, tek bir kişi görse bile birkaç kişi birarada

görmez. Cinler daha çok hissedilir, algılanır, duyumsanır.

— 178 —

«Cinler maddeye kayıtlı olmadığından kendilerini insandan

çok üstün görüyor.» der araştırmacı yazar ve konunun uzmanı

Ahmet Ulusi. «İnsanlarla oynayıp eğlenmek, onları istedikleri gibi

gütmek en büyük zevkleri.»

Cinlerin istedikleri zaman bedensel olarak göründükleri, hatta

cinsel ilişkide bile bulundukları söyleniliyor. Ancak, Hulusi, bu

gerçek bir birleşme değildir bir beyinsel tatmin, bir boşalmadır,

diye açıklıyor.

İyi de bedensiz varlıkla, ister kadın ister erkek, cinsel birleşme

nasıl olur, nasıl gerçekleşebilir? Kötü niyetli bir cin kadınlara

nasıl bir «cinsel taciz»e bulunabilir?

Soruların, inanışlara bağlı, «geleneksel» bir yanıtı vardır, bir

de - antitez olarak - mantıksal-bilimsel yaklaşımlar. Aslında inanışla

mantığı bağdaştırma deneylerini Orta Çağ'da da bulabilmemiz

olası ise, batı kaynaklarını karıştırdığımızda, biz şimdilik Orta

Çağı ve batıyı bir yana bırakıp İstanbul'umuzun cinlerine dönelim.

İslamda ve diğer tek tanrılı dinlerde (Yahudilik ve Hıristiyanlık)

meleklere, şeytanlara ve cinlere inanılır. Melekler iyi varlıklar,

tanrısal ve kutsal varlıklar, şeytanlar kötü varlıklar, cinler ise

değişken varlıklardır.

Tüm geleneksel inanışlarda, ilk inanışlardan başlamak üzere

ve mitologyalarda cinler «ilkel» varlıklar olarak tanımlanırlar. Bunlar

sihirbazın, büyücünün ve de «magus»un en yakın yardımcıları

olabiliyorlar, oluyorlar. Kökeni ve kültür düzeyi ne olursa olsun

gizemcilik, bu açıdan, cinler olmadan yapamıyor ve yapamadığı

için onları, yüzyıldan yüzyıla açıklamaya gayret ediyor.

Bizim «cin» dediğimize antik çağ bilgisi, Yunanca bir sözcükten

hareket ederek, «daimon-daemon» (tanrı, cin) ya da basit ve

olumsuz bir anlamla, «demon» der.

Mısırlılar için cin kişinin ikiziydi, Yunanlılar için paralel bir

«ben» (İstanbul'lu Hasan Poyraz Hoca'ya göre cinler âlemi tümden

paralel bir evrendir). Sokrates'in cininden söz edilir, onu

yöneten, ikinci kişiliğini oluşturan ve onunla konuşan. Önceki

bölümlerden bildiğimiz «ölümsüz» Saint-Germain Kontunun cininden

de söz edilir, ona unutulan, yitirilen bilimleri öğreten, simya

ve kimya formüllerini açıklayan. Hatta ve hatta Napolyon'un bile

bir cine sahip olduğu söyleniyor onu başarıdan başarıya götüren.

Ya Napolyon'un son dönemindeki başarısızlıkları ve çöküşü?

Onlar da cin onu terkettikten sonra oluvermişler!

Sokrates, Saint-Germain ve Napolyon «tarihsel» örneklerdir

ve de (biri hariç) kentimizden bir hayli uzaklarda kalmış, istanbul'un

gizemsel gündeminde olan cin uzmanlarına, cinlerle

temas kurabilenlere (kendi ifadelerine göre) geçmek, basında

yayınlanan bazı açıklamalarından yararlanmak ise bizi konunun

tam merkezine yerleştirecektir.

Sekiz tane cini olduğu söylenen «medyum» Mehmet Memiş

cinleri için şöyle diyor:

«O kadar güzeller ki, o kadar yakışıklılar ki... Saat on iki olunca

gelirler... Gece hep onlarla birlikteyim. Sabah ezanına

kadar... Onlarla dua yaparız, bilgi alırım, yazarım, çizerim, teşbih

çekeriz... Siz onları göremezsiniz. İnsanların gözünde perde vardır,

ama cinler insanları görür... Cin bugün insanlarla evlenebilir...

Benim dişi cinim benimle evlenmek istiyor... normal bir

kadınla ne yaşanıyorsa, onunla da onu yaşayabilirim...»

Cinlerle evlilik konusunda deneyimli olan, Keto adı ile bilinen,

Hacı Aydoğan ise durumunu şu şekilde açıklıyor:

«Üç çeşit cin var. Birisi Rahmaniler, bunlar iyi cinler. Şeytaniler

var, bunlar da kötü olanlar. Bir de Cindarlar var ki, hem iyilik

hem kötülük yapıyorlar. Benimkiler Rahmani, iyi oldukları için

insanlara yardımcı olmaya zorluyorlar beni. Benim karım da Rahmani...

iki de oğlum var, cin karımdan. Biri altı yaşında, diğeri üç

aylık...»

Bedensiz varlıklarla evlilik, cinsel ilişki ve bunun sonucu olan

çocuklar...

Ahmet Hulusi duruma nesnel olarak yaklaştığında böylesine

bir teşhise varıyor:

— 180 —

«Cinsel ilişki bizim anladığımız manada birleşme değildir.

Beyinde bir noktayı etkileyerek kişide bir tatmin meydana getiriyorlar.

Bu şekilde kişi gerçekten onlarla temas kurduğu hissine

kapılıyor, bu varlıkların etkileriyle boşalmaya uğruyor. Fizik

anlamda bir şey yok yani. Bir tür halüsinasyon.»

Aslında bu durumda «halüsinasyon», sanrı bile aşırı geliyor

çünkü, sonuçta, cinsel bir düşün dürtüleri ile gerçekleşen bir

boşalmadan başka bir şey değildir anlatılan olay ve bunda,

bunun açıklamasında veya motivasyonunda cinden başka neden

düşünmemek bir hayli zorlamalıdır.

Ahmet Hulusi'ye kulak vereceksek bir kadın cinle yapıldığı

söylenen evlilikten çocuklar nasıl doğar?

Tek bir kişinin anlattığı bir «olay» örnek teşkil edemiyorsa

bile bu kişinin öne sürdükleri, çok gerilere gittiğimizde, bizleri bu

tür durumlara ve bu durumların ortaya attığı «sorunların yanıtını

- inanışlara bağlı kalmak koşulu ile - vermiş oluyor.

İslamın cin inanışından Orta Çağ Hıristiyanlığına, paralellik

gösteren, melek-şeytan-cin inanışına bir geçiş yapmamız gerekiyor,

1486 yılından kalma bir kitaba dayanarak.

Engizisyon boyunca bir elkitabı olarak kullanılan, 550 sayfada

soru-yanıt şeklinde Heinrich Kramer ve James Sprenger adlı

iki Alman din adamı tarafından hazırlanan «Büyücülerin Çekici»

(Malleus Maleficarum), kötü niyetli cinlerle büyücü kadınların,

cadıların cinsel ilişkilerine eğildiğinde, Orta Çağlar'a özgü bir

inanç ve mantık çerçevesi içinde, bu türden yanıt ve sonuçları

sıralamaktadır:

- Kötü ve şeytana hizmet eden cinler cinsel ilişkide bulunduklarında

birer aracı olarak hareket etmekteler, çünkü yaptıkları

bir insanın (erkeğin) menisini çekip bir başka insana (kadına)

aktarmaktır. Nedir ki, bu tür cinlerin bir kadını hamile bırakmaları

olanaksızdır, çünkü bunlar (Hıristiyan inançlarına göre) ruh taşımazlar.

Dolayısıyla ruh ve bedenden oluşan bir canlıya hayat

veremezler. Ancak unutulmamalı ki, Tanrının yarattığı bu varlıklar

ister cin, ister şeytan olsunlar, onların altında olan her şeyi denet-

— 181 —

leyebilirler ve bu yüzden, şeytanlıklar peşinde olan cinler bir erkeğin

menisini çekip, kendilerine aitmiş gibi, bir kadına aktarabilirler.

Üstelik, ermiş Avgustinus'un da belirttiği gibi, bu tür kötü cinler

bir erkeğe kadın, bir kadına da erkek olarak görünebilirler.

Bu örneği vermekteki amacımız cinlerin, her büyük dinde ve

her kültürde, bir sorun teşkil ettiklerini ve bu sorunun, çağdan

çağa, ne tür bir «literatür»e yol açtığını özetle göstermektir.

Ancak, Doğu'dan Batı'ya, cin sorunu salt cinselliğe yönelen bir

sorun olmaktan çok uzaktır. Çünkü cin, huyu ne olursa olsun,

her çeşit gizemciliğinin vazgeçemediği bir unsurdur, ister adı cin

olsun, daemon olsun ya da sac3ce «varlık».

Folklor açısından kendi cinlerimizi incelediğimizde bunların

da şekilden sekile geçtiklerini görürüz. Cinler kara kedi veya

kara köpek şeklinde görünürler, oğlak, eşek, tavşan, tavuk,

horoz, kuzu, yılan v.b. şekillere de bürünebilirler. Ufacık olurlar

ya da kocaman, ince ya da şişman, güzel, çirkin, sevimli, korkutucu,

hoş kokulu veya tiksindirici. Hatta ve hatta birer cansız nesneye

de dönüşebilirler!

En çok sorun çıkaran kötü ruhlu, kötü niyetli cinler oluyor,

olaylar yaratan, insanlara sataşan, insanları çarpan, sevgilileri ayıran,

kocaların başlarını çelen, kadınları aldatan, eşyaların yerini

değiştiren, nesneleri gizleyen. Bir cinin marifetleri ile bir «vurucu

ruh»un, bir «poltergeist»in marifetlerini birbirinden ayırabilmek,

bu yüzden, bazen çok zor oluyor.

Cinlerden oluşan ve cinleri barındıran paralel bir evren ilginç

bir kavramsa cinleri «enerjiye benzetmek, bir «enerji insanı»

kuramına oturtmak bir o kadar ilginçtir. Nedir ki, bilimsel açıdan

t üm bunlar (ki t üm bunlar, aslında, kentimizde öne sürülen görüşler

olduğundan kentsel gizemlerimizin ayrı bir alanını meydana

getirmekteler) olanaksız ve olasılıkların dışında kalıyor. Bu konularda

tartışmalar uzayıp gider ve varılan veya önerilen sonuç her

zaman «inançsal» bir sonuç oluyor, ister «gizli» bilimlere bağlansın,

ister dinsel inanışlara.

Gizem dünyası, eski inanışlara, insan kadar eski geleneklere,

mitolojik ve folklorik malzemeye dayanarak, her zaman cinlere

başvurur. Kimi bu bağlılığını inandığı ve uyguladığı, izlediği

dine bağlar, kimi dinsel inanışları kendine göre yorumlar ve kullanır

(büyüde olduğu gibi) çizgiyi aşmak pahasına. Biri t üm bunları

kendi sorunlarını çözebilmek amacı ile, kanıt ve yanıt olarak öne

sürerken diğerleri ise pazarlar, bir «hizmet» olarak. Kaldı ki, gizemin

her alanı arz ve talep kurallarına uymak zorunluğuna sokar

kendini.

Bugünün İstanbul'unda dirilen ve yeniden, oysa daha «değişik

» çevrelere ve daha «değişik» tanıtımlarla uzanan, «popüler»

hale gelen cinlerin her çeşidi gizemciliğin kaçınılmaz varlıklarıdır.

Hem cinler olmazsa, onlardan yardım görmezse büyücünün ve

bakıcının durumu ne olur?

Bu sayfalar boyunca, elimizden geldiği kadarıyla, kentimizin

barındırdığı hatta yarattığı birçok gizem ve inanışları gözden

geçirmeye çalıştığımızda er veya geç «cin» konusuna da değinmemiz

kaçınılmazdı.

Ahmet Rasim'in deyimi ile «Sultan İbrahim zamanının en

nâmdar aktörü Cinci Hoca denen herif»i ve benzerlerini görmüş,

tanımış, bu İstanbul'da sorun büyücülerin cinleri değil de en

marifetli cincinin bile bastıramadığı başkaca cinlerdir, ister birer

«varlık» gibi, ister birer «insan» gibi görünsünler.

Yine de inanışlar ve gelenekler - ama dinsel inançlara dayansınlar

ama hurafelere - son derece dayanıklı olduklarından, bilgisizlik

ve çaresizlikle beslendiklerinden ve gizemli ya da gizemle

karışan durum ve olaylar her zaman merak uyandırdıklarından,

İstanbul'un cinleri de, geçmişleri ve çağdaş görünümleriyle, bu

kentin folklorik manzarasının bir parçası olarak anımsanacaklar.

İstanbul Müftüsü Selahattin Kaya'nın dediği gibi: «Bazı insanlar

cinlerle doğrudan ilişkiye girebilirler. Bunun ne kendilerine, ne

de başkalarına yararı vardır. Bunların en büyük başarıları kendileri

hakkında yaptıkları propagandalar, abartmalı sözler ve telkinlerle

muhataplarını etki altına almaları.»

BİR SON DEYİŞ GİBİ

İçinde yaşadığımız bugünün İstanbul'unda gizliliklerini yitirmiş

gibi görünen her tür gizem, sihir, büyü ve fal açık bir piyasada

sunuluyor. Gizli gibi bilinen bilimler, ilimler, sanatlar, bilgiler

ve gelenekler şaşırtıcı ve düşündürücü bir değişime uğradıkları

gibi icraatçıları cam ekranlardan hizmet veriyorlar, uzmanları

gazete sütunlarında veya telefon hatlarında medetler, öneriler ve

umutlar dağıtıyorlar. «Kitch» dekorlarda, rengârenk dumanlar ve

yanıp sönen ışıklarla donatılmış platolarda «ilginç» konular tartışılıyor,

tartışılınca da alan dedikodusuna ve ücret örneklemesine

kayılıyor. Bu ara konuşmacının ilgi ve uzmancılık konusu ne ise

(yıldızbilim, falcılık) o yüceltiliyor, bilimsellik kazanıyor ister bir

yanbilim ise (yıldızbilim), ister bir inanış yöntemi (fal).

Dışardan örnekler alınarak (ancak dışardan gelen her şeyi

olumlu diye bakmak huyumuzdan ne zaman vazgeçeceğiz?) her

konunun bir çağdaşlaşma, açılma, şeffaflaşma etiketi altında

çeşitli etken, taklit ve özentili özlemlere kapılarak soysuzlaştırıldığı

bir ortam ve dönemde gizemlerin «serbest piyasa»sı da ancak

bu kadar olabiliyor. Ve gizem diye bilinenler yaygınlaşa yaygınlaşa

kimliklerini ve özelliklerini yitirdikleri gibi gruplaşa gruplaşa

özlerinde hiç varolmayan (özleri çünkü zamansız ve evrenseldir)

«çağdaş» ve «moda» sayılan bir uçukluk kazanmaktadırlar.

Ancak bu şehr-i İstanbul ne denli sarsılmaz ve gerçek kimliğini,

gerçek değerlerini (her şeye ve herkese rağmen) korumasını

bilen, gerektiğinde bunları tevazu içinde gizleyen bir «merkez»

— 184 —

kent ise gizem de, bu «merkez»in dahilinde, kendi gerçeklerini

aramayı ve düşünmeyi sürdürüyor.

Bu arayışların safhaları görkemli değiller, çok sıfırlı sayılara

dayanmazlar; bu arayışların yöntemleri ve uygulamaları dünyasal

sayılmazlar, insanın toplumdaki konumunu, mal varlığını ve karşı

cins ile ilişkilerini hedeflemezler ancak, bir temel olarak, kişinin iç

dünyasına seslenirler, bu iç dünyayı şekillendirmeye çalışırlar.

İstanbul'un gerçek gizleri ve gizemleri falcılar, büyücüler,

bakıcılar ve cinciler mi?

Hiç değil. Bu sayfalarda onlara da bir pay tanıdıksak bunların

da, geniş anlamda, gizemsel olduklarındandır, kentimizin çağdaş

toplumunda ve bu çağdaşlamaya katkıları olan medyalarda

güncelik kazandıklarından hatta, nerdeyse, batılı olmanın örnekleri

gibi sunulduklarından.

İstanbul'un görülen ve görülmeyen gizemlerini salt gizemsel

inanış ve geleneklerinde aramamak gerekiyor: İstanbul gibi bir

kentin olaylar, çatışmalar, çalkalanmalar, aşamalarla dolu yaşamı

- geçmişinden ve geleceğinden kaynaklanan yankılar ve çağrışımlarla

- ve bu tür bir yaşam çizgisinin, mitosları ve efsaneleri

ile birlikte, içerdiği her tür sihir ve gizem zaten etrafımızı sarıyor,

gözlerimizin önünde ve ellerimizin altında duruyor. Görmesini,

bakmasını bilen görür ve bakar, aramasını bilen arar ve bulur.

İstanbul'un, geçmiş dönemlerde, bir arayışın, bir bilgi ve gelenek

sentezinin odak noktası olduğunu - belirli örnekleri ile - önceki

bölümlerde ve o bölümlerdeki kavram ve kuramlarla sergilemeye,

bazı ipuçlarını vermeye çalıştık. Ancak her şey olası olduğundan

ve her şey birbirine, inandığımız gibi, bağlı ve bağlantılı olduğundan

belki de İstanbul gizemleri geçmişleri, bugünü ve yarını

ile saydıklarımızın, saymaya çalıştıklarımızın çok ötesindedîrler

ve o ötelerde kaldılar. Ola ki, bir süre daha o ötelerde kalacaklardır.

Her insan yüzünde, yüzünün çizgilerinde, kırışıklıklarında,

gözlerinde parlayan ışıklarda kendi iç gizemini ifade ettiği gibi,'

her kent geçmişinden kalan açık veya kapalı izlerinde, mekânlarında,

yarattığı düşünsel-inançsal-toplumsal «güç»te, «şarj»da

— 185 —

oluşmuş, oluşmakta ve oluşacak olan sır ve sihirini taşımakta ve

açıklamaktadır. Bu bir tümdür, en ince ayrıntısına dek tümü kapsayan,

tümün doğurduğu bir süreçtir, bir oluşumdur.

Mitoslar, efsaneler, inanışlar, izler, mekânlar, binalar, surlar,

kuleler, sütunlar ve insanlar. Gelenler, gidenler ve kalanlar. Bunlardır

İstanbul'un gizemleri, bunlardan kaynaklanır ve şekillenir

İstanbul'un gizli yüzü ve İstanbul'a da başka şekilde bakamayız,

ister kabul edelim, ister baş sallayıp gelip geçelim...

SON

KAYNAKÇA

Hans von AİBERG Arz'dan Arş'a Sonsuzluk Kulesi cilt 1, Kitsan, İstanbul

1987

Rene ALLIEAU Les Societes Secretes (Gizli Cemiyetler) Le Livre de

Poche, Paris 1969

Georges BARBARİN Les destins occultes de l'humanitee Cycles historiques

(İnsanlığın Gizemli Yazgıları - Tarihsel Dönemler) Librairie

Astra, Paris 1946

Jacques BERGİER Les Livres Maudits J'Ai Lu, Paris 1971, Türkçesi:

Lanetli Kitaplar, çev. Vedat Gülsen Üretürk, Ruh ve Madde

Yayınları, İstanbul 1981

Jean-Louis BERNARD Les archives de l'insolite (Alışılmamışlığın Arşivleri)

Ed.du Dauphin, Paris 1971

Helena P.BLAVATSKY La def de la Theosophie (Tanrıbilgeliğin Anahtarı),

Pbl.de la Societe Theosophique, Paris 1895

Pertev Naili BORATAV 100 Soruda Türk Folkloru, Gerçek Yayınevi,

İstanbul 1973

Pertev Naili BORATAV Zaman Zaman İçinde, Remzi Kitabevi, İstanbul

1958

Jean-Louis BRAU Les inities d'Occident (Batılı İnisyeler), MA Editions,

Paris 1986

Louis CHARPENTİER Les mysteres Templiers (Tapınakçıların Sırları),

Lafont, Paris 1967

Robert CHARROUX Le livre du Mysterieux İnconnu (Esrarlı Bilinmeyenin

Kitabı), Lafont, Paris 1969

Arkon DARAUL Secret Societies (Gizli Cemiyetler), Frederik Muller,

Londra 1966

Arkon DARAUL VVİtches and Sorcerers (Cadılar ve Büyücüler), Tandem

Press, Londra 1969

Edmondo DE AMICIS Costantinopoli (İstanbul) Fratelli Treves, Milano

1931 (2 cilt)

— 187 —

Unlü kehanetlerinde İstanbul'dan da birkaç kez söz eden Nostradamus

(16. yüzyıldan kalma bir Fransız gravürü)

«Gerçeği basit şekilde, abartmadan ilan ederim ve

doğru kehanetim beni hiç yanıltmaz.»

198

Gül-Haç örgütünün en ünlü

ölümsüzü Saint Germain Kontu

Cagliostro adı ile ünlenen gizemci,

simyacı ve skandal adamı

Giuseppe Balsamo HH

Ölümsüz simyacı ve Bursa yolcusu

Nicolas Flamel

199

1920'lerden kalma bir «Kara Ayin»

— 201 —

Öğretisi ile geniş ilgi uyandıran, «Altın Şafak» Örgütünün

temsilcisi kara büyücü Alesteir Crovvley

Boğaziçi

— 202 — — 203 —